کرونا، مقاومت را شکست

نیلوفر جلالی_روزنامه نگار

معلمان و مدیران مدارس و دانش‌آموزان بیشترین سختی را درباره زیرساخت‌های فنی اینترنتی در دوران قرنطینه و دورکاری اجباری تجربه کردند. تجربه دورکاری کارکنان ادارات نیز کمابیش مشابه بود. یک‌سوم پرسنل در ادارات حضور داشتند و بقیه باید کار خود را با سیستم‌های مجازی و برنامه‌های آنلاین در منزل پیگیری می‌کردند. در این دوران، مردم هم دائماً برای انجام بعضی کارهای اداری به استفاده از فضای مجازی و بهره‌مندی از خدمات آنلاین دعوت می‌شدند؛ خدماتی که بارها در استفاده از آنها به مشکل خوردند... تجربه‌اش را همه داریم؛ یا پیام‌رسان دچار مشکل شده یا اینترنت قطع شده یا برنامه از دسترس خارج شده یا کند بوده و یا اصلا بلد نبوده‌ایم از آن استفاده کنیم و دائماً از آن بیرون افتاده‌ایم.

مشکل زیرساخت نداریم، مشکل مدیریتی است
با این حال، کرونا مقاومت را شکست. فرهنگ ما در پدیده‌های بسیاری تغییر کرد؛ از تغییر فرهنگ دست دادن و روبوسی کردن بگیرید تا تغییر استانداردها در زمینه رعایت بهداشت فردی. کرونا مقاومت در برابر استفاده از خدمات آنلاین را هم شکست. دستگاه‌های دولتی و غیردولتی را مجاب کرد که نوعی از کار کردن وجود دارد به‌نام کار کردن از خانه و این اصلاً به‌معنای تنبلی یا از زیر کار در رفتن نیست. حالا همه می‌دانند که باید این نوع کار کردن را به رسمیت بشناسند و امکانات لازم را برای گسترش آن فراهم کنند.
امین گلستانی، پژوهشگر و مدرس حوزه فناوری اطلاعات درباره تجربه دورکاری و استفاده از خدمات آنلاین و مزایا و معایب آن می‌گوید:«چنین تجربه‌ای تا پیش از این اصلاً در کشور ما وجود نداشت. کشورهای دیگر همواره از خدمات آنلاین استفاده می‌کردند. دورکاری و استفاده از اپلیکیشن‌های ارتباطی برای انجام جلسه‌ها و کارها در کشورهای دیگر همواره انجام می‌شد. آنها منتظر نماندند که فاجعه به‌وجود بیاید و تازه بخواهند برای بحران چاره‌اندیشی کنند آنها از قبل، فضای سایبر را پیگیری کرده بودند». در ایران مثل همه بحران‌های دیگر، تازه در دل بحران برای حل آن چاره‌اندیشی می‌شود. گلستانی می‌گوید:«ما از نظر زیرساخت‌های فنی در کشور کمبودی نداریم. مشکل ما نبود مدیریت در این‌باره است. وقتی در یک شرایط بحرانی و در بازه زمانی کوتاهی سیستمی طراحی شود، نتیجه‌اش باگ‌ها و مشکلات متعدد آن، هنگام استفاده کاربران می‌شود».
یکی از این سیستم‌های پر از باگ که آموزش و پرورش آن را در دوران قرنطینه برای دانش‌آموزان بیرون داد، اپلیکیشن شاد بود. آن قدر در مدت کوتاهی طراحی شد که ابتدا فقط از طریق وب و سیستم عامل اندروید می‌شد از آن استفاده کرد و سیستم‌های ‌آی او اس درنظر گرفته نشده بودند. به‌سختی و با گذشت چند وقت آن را برای ‌آی او اس هم طراحی کردند. حتی در این اپلیکیشن این موضوع دیده نشده بود که در یک خانواده دو تا سه دانش‌آموز وجود داشته باشد. وقتی نفر دوم می‌خواست ثبت‌نام کند، نفر قبلی بیرون انداخته می‌شد. همه خانواده‌ها هم دانش کافی برای کار با این مسائل را ندارند. حتی این برنامه، وویس(ضبط صدا) نمی‌پذیرفت و معلم نمی‌توانست از این امکان استفاده کند. گلستانی با تأیید اینکه استفاده از شاد، سخت بود و خانواده‌ها به زحمت افتادند، می‌گوید: «اما کم‌کم مشکلات برطرف شد و قطعاً اگر این تجربه‌ها فراموش نشود و برای بهبود این ساختارهای فناوری تلاش شود، آینده بهتری را خواهیم دید».

به‌دنبال راه‌حل در دوران بحران
او می‌گوید:«در دوران دورکاری، سازمان‌های دولتی هم اصلاً آمادگی نداشتند. همه جا باید یک DRP(طرح بازیابی در شرایط فاجعه) را داشته باشند. یعنی از قبل پیش‌بینی شده باشد که در شرایط فاجعه و بحران سرویس‌ها چطور با یکدیگر ارتباط برقرار و خدمات حیاتی را به مردم ارائه کنند». این پژوهشگر حوزه فناوری اطلاعات ادامه می‌دهد:«اما همه‌اش هم بد نبود. کرونا باعث شد ما قدم اول را برداریم و در این‌باره تجربه‌هایی کسب کنیم. امید می‌رود که این روند ادامه یابد و سازمان‌ها خود را برای شرایط بحران آماده کنند. مردم و سازمان‌ها آرام آرام یاد گرفتند در برابر تغییرات دنیای دیجیتال و آنلاین مقاومت نکنند.حالا آنها به فکر هستند که چطور در چنین شرایطی کسب و کار خود را حفظ کنند و اقتصاد را از آسیب برهانند. حالا به‌دنبال راه‌حل‌های جایگزین هستند. الان در نقطه‌ای هستیم که دانش مهندسی و دانش مدیریت به کمک یکدیگر آمده‌اند. این همکاری که به آن مدیریت تکنولوژی می‌گویند، می‌تواند کاری کند که سخت‌افزارها و نرم‌افزارها برای بخش‌های مختلف کشور با توجه به ظرفیت‌های استفاده از آنها برنامه‌ریزی شود».
درباره اینکه بعضی اپلیکیشن‌ها، وب‌سایت‌ها و بقیه برنامه‌های ارائه‌شده برای خدمات‌دهی به مردم، مشکل دارند و خیلی‌ها نمی‌توانند از آنها استفاده کنند، می‌گوید:«در زمان طراحی بسترهای ارتباطی و اپلیکیشن‌های خاص، ظرفیت استفاده از آن باید دیده شود. باید بدانیم میزان مخاطبان ما چه تعدادی است. مثلاً سرویسی را برای 5نفر طراحی می‌کنند اما 500نفر برای ورود به آن درخواست می‌دهند که این سیستم کارایی خود را از دست می‌دهد و تعداد زیادی از درخواست‌ها بی‌پاسخ می‌ماند. درباره اپلیکیشن، تبلیغات زیاد می‌کنند و شعار می‌دهند ولی در طراحی آن، مدیریت ظرفیت نداشته‌اند که با شکست مواجه می‌شود.وقتی به بحث زیرساخت‌های آنلاین و مجازی وارد می‌شویم، باید مقوله‌های مختلف و ابعاد بسیار متعددی را درنظر گرفت. اگر طراحی درست انجام شود، مشکلی پیش نمی‌آید و سیستم کار خود را به خوبی انجام می‌دهد».

پیشنهاد برگزاری مانور دورکاری
این روزها همه دستگاه‌ها تلاش می‌کنند تا سازوکارهای لازم برای ارائه خدمات آنلاین را فراهم کنند. دولت نیز بخشنامه‌هایی را در این‌باره صادر کرده است. گلستانی می‌گوید:«فردا ممکن است اتفاق بدتری از کرونا پیش بیاید. شاید روزی برسد که حتی یک نفر هم نتواند در محل کار حاضر شود. کار کردن در چنین شرایطی نیز باید پیش‌بینی و دسترسی‌ها به سرویس‌های فناوری اطلاعات مدیریت شود».  او ادامه می‌دهد:«به سازمان‌ها پیشنهاد داده‌ایم برای آمادگی در مورد چنین شرایطی مانور برگزار کنند. مثلاً سازمان در یک بازه زمانی با یک‌دهم نیروها کار را پیش ببرد و بقیه را در خانه به هم وصل کند. شرایط در زمان مانور خیلی سختگیرانه‌تر است و اسناد و اطلاعاتی به‌دست می‌آید که می‌تواند رویه‌های شغلی را عوض کند و به چابکی یا بازدهی بیشتر سازمان منجر شود».

مدرس فناوری اطلاعات: 
فردا ممکن است اتفاق بدتری از کرونا پیش بیاید. شاید روزی برسد که حتی یک نفر هم نتواند در محل کار حاضر شود. کار کردن در چنین شرایطی نیز باید پیش‌بینی و دسترسی‌ها به سرویس‌های فناوری اطلاعات مدیریت شود