گسترش ویروس‌ها از لبه شهرهای بزرگ
حامد فوقانی _ دبیر گروه شهری
آن موقع که کارشناسان دائم هشدار می‌دادند مهاجرت به شهرهای بزرگ می‌تواند چالش‌های بسیاری را به‌وجود آورد، برای همین روزها می‌گفتند؛ روزهایی که کرونا امان همه را بریده است.
دیروز بسیاری از ساکنان کلانشهرها ناچار شدند برای تامین رزق و روزی خود و تعمیر چرخ اقتصادی خانواده که احتمالا طی یک‌ماه اخیر لنگ شده است، خطر را به جان بخرند و به سرکار بروند. نتیجه‌اش هم شلوغی شهرها بود. البته شلوغی نه به مفهوم ترافیک شدید و ازدحام در ناوگان حمل‌ونقل عمومی. اما این مقدار جمعیت در سطح شهرها در زمان شیوع ویروس کرونا، خطرناک به‌حساب می‌آید و می‌تواند به موج دوم اپیدمی کووید-19در ایران بیش از انتظار دامن بزند.
حال سؤال اینجاست که چرا باید مهاجرت از شهرهای کوچک و روستاها به شهرهای بزرگ جدی انگاشته شود؟ پاسخ این سؤال را پیش‌تر بسیاری از کارشناسان حوزه‌های محیط‌زیست، شهری، اجتماعی و اقتصادی داده بودند اما شاید پاسخ کارشناسان و استادان بخش مدیریت بحران، کمتر رسانه‌ای شده باشد.
نیمه خالی لیوان
موضوع از این قرار است که در زمان رخداد یک بحران، جمعیت مهاجر، در میان چندراهی‌های مختلف قرار می‌گیرد و انتخاب هرکدام از راه‌ها می‌تواند مشکلات عدیده‌ای را سبب شود. یکی از این راه‌ها را در زمان تعطیلات نوروز شاهد بودیم. آنهایی که برای سر زدن به بزرگترهای خانواده، راه سفر در پیش گرفتند و به زادگاه اصلی رفتند. راه دیگر، ماندن در شهری است که برای اغلب به عنوان محل اشتغال انتخاب شده است. در این بین، فردی که به‌خاطر بیکاری به شهری بزرگ مهاجرت کرده، قطع به یقین خیلی زودتر از سایر مردم دچار مشکلات مالی می‌شود، قرنطینه خانگی را کنار می‌گذارد و در سطح شهر حضور پیدا می‌کند. در بین چنین قشری، افرادی هستند که در شرایط عادی حتی هفته‌ها قید دیدن همسر و فرزندان را زده‌اند تا بتوانند کسب درآمد کنند. این افراد به‌احتمال فراوان اکنون نیز با فشار سنگین مالی، قید قرنطینه را زده و حضور در محل‌های عمومی را انتخاب می‌کنند.
یادتان می‌آید که همین سال گذشته، موضوع ماشین‌خوابی عده‌ای چقدر سر و صدا به پا کرد؛ آنهایی که بدون مسکن، از شهرستان خود به تهران آمده بودند تا از طریق مسافرکشی، درآمد کسب کنند. خودروهای این مسافربرها، اغلب آنقدر کثیف است که صدای مسافر را درمی‌آورد. حالا درنظر بگیرید که آنها در شرایط کرونایی چگونه می‌خواهند بهداشت را رعایت کنند؟ این را هم بگوییم که مشاهدات ما نشان می‌دهد پدیده ماشین‌خوابی همچنان برقرار است.
مسئله مهم بعدی که اغلب با مهاجرت به شهرهای بزرگ رخ می‌دهد، حاشیه‌نشینی و استقرار در سکونتگاه‌های غیررسمی است. در این مکان‌ها، بهداشت نخستین موضوعی است که نادیده گرفته می‌شود. دفع فاضلاب به‌صورت غیراصولی، آب غیربهداشتی، وجود تعداد بالای نفرات در یک خانه و در دسترس نبودن مراکز درمانی، اساسی‌ترین چالش‌های سکونتگاه‌های غیررسمی به‌حساب می‌آیند و در زمان اپیدمی و پاندمی یک‌بیماری به‌شدت خودشان را نشان می‌دهند.
همین حالا که این مطلب را می‌خوانید در کشورهایی با جمعیت زیر 5میلیون نفر، یکی از دغدغه‌های بزرگ مسئولان و مردم، جمعیت مهاجر ساکن شده است. خیلی دور نرویم. در شهر کویت با جمعیتی 2.5میلیون نفری، ۶۱درصد جمعیت، غیرکویتی به‌حساب می‌آیند. از این میان، تعداد هندی‌ها قابل توجه است. گویا دولت کشور کویت نیز با دریافت اطلاعاتی درباره ابتلای چند هندی به کرونا، قسمت هندی‌نشینان شهر کویت را به‌طور کامل قرنطینه کرده است. اما قسمت بد ماجرا اینکه تعداد پرستاران هندی کویت هم زیاد است و الآن چالش دیگری برای آنها شکل گرفته است. یعنی با وجود اعمال جریمه‌های سخت چند صدمیلیون تومانی برای کسانی که قرنطینه را می‌شکنند، دولت از یک‌سو نیاز به پرستار دارد و از سوی دیگر چنانچه پرستاری هندی به‌کار گرفته شود، امکان شیوع کرونا از سوی او وجود دارد. چنین مسائلی به‌گونه‌های مختلف در کشورهایی مثل قبرس، اسپانیا و چک دیده می‌شود. یعنی علاوه بر همه مشکلات موجود، مهاجرت نیز قوز بالای قوز شده است.
راجر کیل، استادتمام دانشگاه یورک کانادا که سال‌های زیادی است روی موضوعات شهرنشینی و بیماری‌های فراگیر تحقیق می‌کند، در آخرین مقاله علمی تحقیقاتی خود آورده است؛ «شیوع برخی از بیماری‌ها مثل کرونا، از لبه شهرها شروع شده و گسترش می‌یابد.» او اطلاعات دقیقی درباره فراگیری بیماری‌هایی مثل سارس که طی سال 2003در پکن، هنگ کنگ، تورنتو و سنگاپور اپیدمی شد، منتشر کرده و گفته است: «اگر بخواهیم نسبت به شیوع بیماری‌های نوظهور مؤثرتر عمل کنیم، باید موضوع گسترده شدن شهرنشینی را بهتر درک کنیم. شهرنشینی سریع، امکان گسترش بیماری‌های عفونی را فراهم می‌کند. حاشیه‌نشینی برای انتقال بیماری‌ها از حشراتی مانند پشه‌ها یا کنه‌ها و بیماری‌های عفونی مشترک میان حیوان و انسان، بسیار مستعد است.» کیل تأکید می‌کند که دولت‌ها و مدیران شهری باید روی 3بُعد از روابط بین شهرنشینی و بیماری‌های عفونی نوظهور بیشتر تحقیق کنند. تغییر جمعیت و تحرک، زیرساخت‌ها و حکومت‌داری و حمل‌ونقل عمومی. (برگرفته شده از
theconversation.com) همچنین شاید جالب باشد بدانید که یکی از فرضیه‌های گسترش کرونا در جهان، بازگشت 5میلیون مهاجر از ووهان چین به شهرهای خودشان در پایان سال 2019و ابتدای سال 2020میلادی عنوان شده است.
نیمه پر لیوان
ویروس کرونا با همه دردسرهایش، مزیت‌هایی هم داشته است. به‌عبارت دیگر می‌توان تهدید را به فرصت تبدیل کرد. نگاه جدی مسئولان به پدیده حاشیه‌نشینی، رونق کسب و کار در شهرهای کوچک و روستاها، ایجاد زیرساخت‌های الکترونیکی در این مناطق، توجه به طرح‌های جامع و تفصیلی در شهرسازی، ایجاد امکانات لازم در سکونتگاه‌های غیررسمی با اهمیت به جلوگیری از رشد بدقواره شهرها و توجه به حریم‌های شهری ازجمله مواردی است که باید مدنظر قرار بگیرد. از سوی دیگر، حجم زیاد جمعیت شهرها و با توجه به اینکه آمار نشان می‌دهد 26.5درصد انتقال کرونا در وسایل حمل‌ونقل عمومی است، بر ضرورت کمک‌های دولت و سهم‌های قانونی شهرداری‌ها برای توسعه ناوگان شهری مهر تأیید می‌زند. بنابراین اکنون دولت باید دست‌کم در واگذاری اوراق مشارکت به شهرداری تهران به مبلغ ۹۱۰ میلیارد تومان همت کند؛ چراکه افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی یعنی حرکت در مسیر رعایت هرچه بهتر فاصله‌گذاری اجتماعی.
