دست‌انداز در مسیر انقلاب

جواد نصرتی/خبرنگار

چین امسال، در حالی چهلمین سال شروع انقلاب اقتصادی خود را جشن گرفت که تنگناهای درونی و بیرونی، مسیری را که دنگ ‌شیائوپینگ در سال1978 ترسیم کرد، به چالش کشیده‌اند.
شیائوپینگ که پدر اصلاحات چین خوانده می‌شود، ‌در یک سخنرانی تاریخی در 18دسامبر1978 در جمع کادر رهبری حزب کمونیست چین از طرح‌های اقتصادی خود پرده برداشت و سنگ بنای اصلاحاتی را گذاشت که چین را به دومین قدرت اقتصادی دنیا تبدیل کرده است. در زمان سخنرانی او، تولید ناخالص داخلی چین، تنها 150میلیارد دلار بود اما حالا این رقم در پرجمعیت‌ترین کشور دنیا، به 12تریلیون دلار رسیده و چینی‌ها، مالک 10درصد ثروت در سراسر کره زمین هستند.
پروسه‌ای که دنگ شیائوپینگ بعد از دهه‌ها حکمرانی مستبدانه مائو زدونگ، بنیانگذار چین کمونیستی شروع کرد، تحولی بزرگ در ماهیت نظام اقتصادی و حتی اجتماعی چین به شمار می‌رود که حاکمان فعلی این کشور، از آن با نام انقلاب یاد می‌کنند. همین دیروز، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در سخنرانی خود به مناسبت چهلمین سال شروع اصلاحات اقتصادی در کشور گفت: «گشایش و اصلاحات، انقلاب بزرگی در تاریخ خلق و ملت چین به‌شمار می‌رود... 4دهه بعد از آن، چین وارد دوران جدیدی شده است.» 
 شیائوپینگ در طرح خود با نام «گشایش و اصلاحات»، حاکمیت سختگیرانه حزب کمونیست بر اقتصاد و بازار را کاهش داد و به بخش خصوصی اجازه داد به فعالیت بپردازد. این تصمیم شجاعانه و بزرگ، چین را به‌جایی که فعلا هست، رسانده اما ادامه مسیری که او ایجاد کرد، با چالش‌های بزرگی روبه‌روست؛ اقتصاد چین، در چهلمین سال شروع انقلاب شیائوپینگ، دچار رکودی بی‌سابقه شده ‌و فراتر از آن، درگیر یک جنگ تجاری تمام‌عیار با آمریکاست.

خط و نشان برای دنیا 
دیروز، انتظار می‌رفت شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور مقتدر چین در سخنرانی خود کمی از شرایط بحرانی بکاهد و با صحبت‌هایش، تکانی به اقتصاد خموده چین بدهد، اما کلی‌گویی‌های او و طفره‌رفتنش از ارائه راه‌حل برای دعوای تجاری با آمریکا که به‌خاطر آتش‌بس 90روزه موقتا خاموش شده است، نه‌تنها امیدواری‌ها را افزایش نداده که به سردرگمی‌های بازار در شرق آسیا هم اضافه کرده است.
به گزارش سی‌ان‌ان، شی در سخنرانی مهم 80دقیقه‌ای خود از «معجزاتی که دنیا را خیره خواهند کرد» صحبت کرد و کشورش را به‌خاطر «تلاش، خرد و شجاعت» خود ستود. او دستاوردهایی را که «گشایش و اصلاحات» از سال1978 تا حالا برای کشورش داشته است، لیست کرد. اما دقیقا کاری که بازار و جامعه اقتصادی چین از او انتظار داشت، انجام نداد. او در سخنرانی‌اش از هیچ برنامه‌ای برای رسیدگی به مشکلات بسیار حاد و پیچیده اقتصاد خموده کشورش که شامل کاهش رشد، افزایش بدهی و جنگ تجاری با آمریکا می‌شود، صحبت نکرد. تنها چیزی که شی صراحتا درباره آن صحبت کرد، این بود که چین به‌تنهایی مسیر آینده این کشور را تعیین خواهد کرد؛ «هیچ‌کس در جایگاهی نیست که به مردم چین دیکته کند چه کاری باید انجام شود یا نشود.»
این خط و نشان کشیدن برای دیگر کشورها، چیزی نبود که بازارها از این سخنرانی انتظار داشتند و البته خیلی زود هم به آن واکنش نشان دادند. به گزارش گاردین، بورس‌های شانگهای و هنگ‌کنگ بلافاصله بعد از صحبت‌های شی، یک درصد سقوط کردند. در توکیو، بورس 1.8درصد سقوط داشت و سیدنی هم متأثر از جو ناامیدکننده صحبت‌های شی، سقوط یک‌درصدی را تجربه کرد.
تام رفرتی، مدیر بخش چین در مؤسسه اکونومیست اینتلیجنس یونیت درباره تأثیر صحبت‌های شی به گاردین گفته است: «اینکه شی هیچ اشاره مستقیمی به اصلاحات اقتصادی در آینده نداشت، در میان سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نوعی ناامیدی ایجاد خواهد کرد؛ به‌خصوص در زمانی که به‌نظر می‌رسد تعهد دولت چین به لیبرالیسم، کاهش یافته است.»

 شی علیه شیائوپینگ
بزرگ‌ترین چیزی که اصلاحات دنگ شیائوپینگ را تهدید می‌کند، نه شرایط فعلی اقتصاد چین که نگرش رئیس‌جمهور فعلی آن است. شی، به‌عنوان مقتدرترین رئیس‌جمهور چین کمونیست، جایگاهی افسانه‌ای در ساختار قدرت کشورش پیدا کرده است. او با دستکاری قانون اساسی، محدودیت دوره‌های ریاست‌جمهوری را برداشته و عملا تا زمانی که بخواهد می‌تواند رئیس‌جمهور باقی بماند. مسئله نگران‌کننده برای اقتصاد چین این است که شی، برخلاف شیائوپینگ معتقد است که حزب کمونیست، باید تحکم و تسلط بیشتری بر بخش خصوصی اقتصاد چین داشته باشد. با این دیدگاه است که از بسیاری از شرکت‌های خصوصی چین خواسته شده تا نقش حزب مرکزی را در کسب‌و‌کارهای خودشان بیشتر کنند.
 به گزارش سی‌ان‌ان، علاوه بر این، به‌نظر می‌رسد دولت فعلی، برنامه‌ای هوشمندانه و سراسری برای حذف نام شیائوپینگ دارد. در نمایشگاه‌هایی که به مناسبت چهلمین سال شروع اصلاحات اقتصادی چین در سراسر این کشور راه‌اندازی شده، عکس‌های شیائوپینگ با تصاویری از پدر شی جین‌پینگ (که یکی از مقامات رده‌بالای حزب کمونیست بوده) جایگزین شده و به نوعی تلاش می‌شود نقش خانواده شی در مدرن‌کردن چین برجسته شود. خود شی جین‌پینگ در ساعت‌ها سخنرانی‌ای که در روزهای اخیر به مناسبت چهلمین سال شروع اصلاحات اقتصادی داشته، به‌ندرت از رهبری که این اصلاحات را آغاز کرده، نام برده است. همه اینها، بخشی از تلاش کلی دولت فعلی چین برای ارائه تصویری جذاب از «دوران شی جین‌پینگ» هستند.
اما شی، در دوران سختی، تلاش خود  را برای جاودانگی در تاریخ چین شروع کرده است؛ او نه‌تنها با تخاصم تجاری آمریکا مواجه است که در داخل کشور هم علاوه بر مشکلات عمیق اقتصادی، با زمزمه‌هایی روبه‌روست که قدرت مطلقه او را به چالش می‌کشند و همه مشکلات را ثمره زیاده‌خواهی‌های او می‌دانند.