روزگار سپری شده آب شهری د ر سنندج

فریدون فریدونی|  کارشناس امور آب شهری:

آب مورد نیاز ساکنان سنندج یا «شهر باغ سنه دژ» از دیرباز با استفاده از قنوات و چشمه‎های متعدد داخل و پیرامون شهر تامین می‌شد. همه مساجد و تعداد زیادی از خانه‌های مسکونی اعیان و توانمندان شهر دارای حوض بود و آب در آن‌ منازل با استفاده از لوله‌های سفالی «تنبوشه» که در اصطلاح محلی «گونج» نامیده می‌شد، جریان داشت. در این مساجد و خانه‌ها در اکثر ساعات شبانه‌روز باز و آب جاری رایگان در دسترس عموم مردم قرار داشت. بعضی خانه‌ها نیز برای تامین آب مورد نیاز، در حیاط منزل چاه یا «بیر» حفر می‌کردند. 

این سیستم آب‌رسانی که به ابتکار معماران و صنعتگران سنندجی احداث شده بود، شامل قنوات و چشمه‌های تامین آب، لوله‌های سفالی انتقال آب و حوض و فواره‌های زیبا در حیاط مساجد و منازل مردم شهر بود. برای تداوم بهره‌برداری و نگهداری هر قسمت از این شبکه‌ آب‌رسانی، معماران متخصص و میراب‌ها و صنعتگران و متولیان نظارت مستمر داشتند. فواره‌ها و دیواره‌های سنگی حجاری شده حوض‌ها، منظره زیبا و آرامش‌بخشی در فضای اطراف ایجاد کرده بود و خانواده‌ها با جمع شدن اطراف این حوض‌ها، محیط گرمی برای تبادل نظر و حل و فصل مشکلات روزمره به‌ وجود می‌آوردند. برای ضد عفونی کردن آب و جلوگیری از رشد جلبک و جانوران آبزی، داخل و اطراف حوض را آهک می‌ریختند.

آب مورد نیاز اماکن عمومی از قبیل نانوایی‌ها و غذاخوری‌ها نیز توسط افرادی که به آنها سقا گفته می‌شد، حمل می‌شد. این سیستم تامین آب جاری سنندج در ایران کم‌نظیر بود و در اکثر شهرهای بزرگ مردم برای تامین آب مورد نیاز از انبارهای خانگی که همواره در معرض آلودگی قرار داشت، استفاده می‌کردند. 
 اولین تاسیسات مدرن آب سنندج در سال 1337 با احداث تصفیه‌خانه آب آبیدر توسط شرکت فرانسوی ژیکوف مورد بهره‌برداری قرار گرفت و آب چشمه‌ها و دره هفت آسیاب پس از تصفیه توسط لوله‌های چدنی به خیابان‌های اصلی و برخی کوچه‌ها و محلات شهر منتقل می‌شد. 

با توسعه شهر و پروسه مدرنیزاسیون و افزایش نیاز به آب آشامیدنی، بخش عمده قنوات و چشمه‌های شهر توسط ادارات مسئول و شهرداری و نهایتا اداره آب شرب سنندج، تصرف و تملک شده است و با پمپاژهای موضعی و مخازن ذخیره و شبکه‌های محدود محلی و شیرهای عمومی در اختیار مردم شهر قرار گرفت. با گسترش سریع شهر سنندج و کمبود قابل توجه آب، عملیات سد قشلاق به منظور تامین درازمدت آب سنندج در سال 1352 آغاز و در سال 1358 آبگیری سد شروع شد. شبکه مدرن توزیع آب سنندج موسوم به تتکو در سال 1358 و تصفیه‌خانه بزرگ سنندج نیز در سال 1362 تکمیل و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. 

به دلیل ظرفیت آبی فوق‌العاده استان کردستان در سال 1348 شرکت عمران منطقه غرب ایران توسط وزارت آب و برق به مرکزیت سنندج تاسیس و متعاقبا استان‌های همدان، کرمانشاه، ایلام و لرستان نیز تحت پوشش این شرکت قرار گرفت. متاسفانه به دلیل بروز ناامنی در سال‌های اول انقلاب اسلامی در استان کردستان، مرکز شرکت عمران منطقه‌ای غرب ایران از سنندج به کرمانشاه منتقل و نام آن نیز به شرکت آب منطقه‌ای غرب تغییر یافت. 

با این حال با توجه به فعالیت‌های چشمگیر امور آب کردستان، اکثر شهرهای این استان زیر پوشش ادارات آب شرب قرار گرفت و کردستان تا سال 1370 که شرکت‌های آب و فاضلاب استانی تاسیس شد، دارای تاسیسات پیشرفته تامین آب شرب بود و همزمان با وجود شبکه‌های سنتی و نیمه‌مدرن جمع‌آوری و دفع فاضلاب جزو استان‌های اول کشور محسوب می‌شد. 

بعد از آغاز به کار شرکت آب و فاضلاب شهری کردستان از انسجام موجود به‌خوبی استفاده نشد. در سال‌های اخیر با احداث و بهره‌برداری از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و توسعه در پروژه‌های تامین و توزیع آب، شرکت آب و فاضلاب در مسیر پیشرفت قرار گرفته و امید است با همکاری مدیریت و پرسنل شرکت به جایگاه شایستهخود ارتقا یابد.