وام‌هایی چه کلان

موسی علوی

لابد برای شما هم سؤال است که بخشی از بدهکاران بانکی، یا اساسا افراد دیگری که وام‌های کلانی گرفته‌اند، چطور موفق به انجام این کارها شده‌اند؟ اساسا گرفتن وام‌های درشت در ایران چه سازوکارهایی داشته و آیا همه می‌توانند اقدام به گرفتن آنها کنند؟ قاعدتا بخشی از اطلاعات موجود در این حوزه، اطلاعات محرمانه و شفاهی است؛ چرا که هیچ رئیس بانک یا موسسه اعتباری مالی‌ای  درباره این قضیه صحبت نمی‌کند؛ چرا که احتمال زیر سؤال رفتن خود و مجموعه‌اش زیاد است؛ضمن اینکه هیچ مسئولی هم در این مورد اظهارنظر نمی‌کند. قاعدتا بیشتر اطلاعاتی که در این زمینه داریم، ناشی از گفت‌وگو با کسانی است که غالبا علاقه‌ای به ذکر نام‌شان ندارند؛ هرچند که اطلاعات‌شان را سخاوتمندانه در اختیارمان می‌گذارند.

سیستم وام‌مان شبیه کشورهای پیشرفته نیست

شاید برای شما هم سؤال باشد که آیا مثل کشورهای پیشرفته، در ایران هم وام‌های کلان از طریق طرح‌های توجیهی و خطوط تولید و... داده می‌شود یا نه. متاسفانه در ایران چنین اتفاقی نمی‌افتد. یکی از کارآفرینان و مدرسان کارآفرینی کشورمان در این زمینه، به‌صورت شفاهی به ما می‌گوید که اساسا ایران شبیه کشورهای پیشرفته نیست و شما برای وام گرفتن، تنها باید ملک داشته باشید؛ وام مورد‌نظر هم به‌صورت درصدی از ملک پرداخت می‌شود و نه بیشتر. او معتقد است که وام‌های کلان، قاعدتا یا ناشی از توصیه‌های افراد ذی‌نفوذ هستند و یا ناشی از عضویت فرد وام‌گیرنده در شبکه‌ای از ارتباطات خاص بانکی و بین‌بانکی. البته از سوی دیگر، مواردی چون پیام‌رسان‌ها و بخشی از موارد کسب‌و‌کار هم هستند که طبق اعلام دولت، باید تسهیلات تکلیفی و میلیاردی خاصی بگیرند؛ اما او معتقد است که حتی این موارد نیز سازوکارهای خاص خودشان را داشته و اساسا باز هم پای توصیه‌های خاص در میان است و یک فرد عادی قادر به دریافت چنین وام‌هایی نیست. او یکی از کارآفرینان بزرگ کشور را مثال زده و می‌گوید که این کارآفرین برجسته، برای دریافت یک وام 600میلیون تومانی که در سطح کار او ناچیز قلمداد می‌شود، ملک 5میلیارد تومانی وثیقه گذاشته است؛ به این ترتیب، یک آدم عادی چطور می‌تواند وام‌های میلیاردی با سود پایین بگیرد؟ آن هم وقتی که یک کارآفرین بزرگ قادر به این کار نیست! او معتقد است که حتی بخشی از وام‌هایی که برای کارآفرینی و تولید پرداخت می‌شود، به کسانی داده می‌شود که کارخانه و خط تولید برای آنها، صرفا یک فعالیت صوری است و مبالغ دریافت شده را خرج فعالیت‌های سودآفرین دیگر، چون خرید و فروش دلار و واردات و... می‌کنند.

از بانک‌های تخصصی تا بانک‌هایی که راحت وام می‌دهند

رئیس یکی از شعبه‌های اصلی بانک‌های پایتخت نیز اطلاعات خودش را در اختیارمان می‌گذارد. او می‌گوید که بانک‌ها به 2گروه تخصصی و عمومی تقسیم می‌شوند و بانک‌های تخصصی، تسهیلاتی تکلیفی برای افرادی خاص در نظر می‌گیرند؛ ازجمله فعالان تجاری و فعالان حوزه‌های خاص. او معتقد است که سازوکار وام گرفتن در بانک‌های تخصصی، کنترل‌شده‌تر و سالم‌تر از بانک‌های عمومی است. از نظر او در بانک‌های عمومی، وام‌ها به راحتی پرداخت می‌شوند و صرفا گردش بانکی و میانگین گردش مالی و وثیقه‌ها و البته توصیه‌های خاص، در وام‌های کلان تأثیرگذارند. این منبع اطلاعات مالی، برایمان تعریف می‌کند که یکی از مشتریانشان، روزگاری از صندوق توسعه ملی وامی ده‌ها میلیاردی و با سود 15درصد دریافت کرده بود؛ بخشی از این سود را هم دولت متقبل می‌شد. جالب اینکه این فرد این وام را در یکی از بانک‌ها و با سود 22درصد سپرده‌گذاری کرده بود؛ یعنی بدون هیچ فعالیتی و صرفا به واسطه ارتباطات و «کله‌گنده» بودن، این فرد 5/1درصد سود بابت این مبلغ کلان دریافت می‌کرد!

و البته چند بهانه دیگر

از دیگر مواردی که بهانه اعطای وام‌های میلیاردی و ده‌ها و صدها میلیاردی به افراد و مشتریانی خاص می‌شود، آقازاده بودن و خط‌و‌ربط داشتن به افراد ذی‌نفوذ است. تنها یک توصیه‌نامه کافی است تا حتی وام‌های صدها‌میلیارد‌تومانی پرداخت شود. البته بخشی از این وام‌ها، ممکن است خرج ساخت فیلم‌های سینمایی، امور خیریه و فعالیت‌های فرهنگی شود، اما مشخص نیست همه این مبالغ چگونه خرج می‌شوند. جالب اینکه به گفته برخی از کارشناسان، این وام‌ها گاهی حتی با سفته‌ها و وثیقه گذاشتن زمین‌های شهرک‌های صنعتی که اجاره به شرط تملیک یا اجاره 99ساله بوده‌اند و حتی در مواردی خاص، وثیقه گذاشتن سندهای یک امامزاده و... دریافت شده اند. از روش‌های دیگر، وثیقه گذاشتن ماشین‌آلات است که در زمان خریداری، نو بوده‌اند و قیمت‌بالا، ولی بعدتر دچار اسقاط‌زمانی شده‌اند و دیگر قابلیت نقد شدن برای مطالبات را نداشته‌اند. این وضعیت به‌گونه‌ای پیچیده و بغرنج و خاص شده است که زمانی امیر خجسته- رئیس فراکسیون مبارزه با مفاسد اقتصادی مجلس- گفته بود که «150هزار میلیارد از معوقات بانکی در میان 110نفر در گردش است. در رابطه با معوقات بانکی باید گفت که یکسری افراد غارتگر و از نور‌چشمی‌ها، وام‌هایی را که سرمایه مردم است گرفته‌اند و به‌نحوی از بازگرداندن آن خودداری می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که یا به‌صورت معوقه است یا تضامین معتبری در اختیار بانک‌ها قرار نداده‌اند و یا با فشار‌های سیاسی وام دریافت کرده‌اند».