بازگشت به صحنه

فهیمه پناه‌آذر - روزنامه‌نگار

در 2سال گذشته، کرونا وضعیت تئاتر کشور را تحت‌الشعاع قرار داد، اما سالی که گذشت وضعیتش از سال99 بهتر بود. با شروع واکسیناسیون و کاهش آمار، تعطیلی تماشاخانه‌ها کمتر از سال گذشته‌اش بود؛ با این حال باز بیشتر گروه‌های تئاتری در کش و قوس تعطیلی تماشاخانه‌های خصوصی موفق به اجرای خود نشدند.
مهم‌ترین اتفاق 1400 به روزهای پایانی‌اش برمی‌گردد؛ آن هم تغییر مدیریت مرکز هنرهای نمایشی بود. 18اسفندماه قادر آشنا بعد از 2سال از مرکز خداحافظی کرد و کاظم نظری جایگزین او شد. باید دید مرکز هنرهای نمایشی با آغاز سال1401 و مدیر جدید، چه برنامه‌هایی را برای گسترش، حمایت تئاتر کشور دارد؛ تئاتری که در شهرستان‌ها مغفول مانده و در پایتخت اهمیت خود گروه‌ها باعث شده تا چراغ تماشاخانه‌ها روشن بماند.

آغاز یک بحران؛ دوران کرونا
سال98برای تئاتری‌ها سال سختی بود؛ سال بی‌پولی؛ هر چند این سال پایان خوشی هم نداشت. سالن‌های تئاتر به‌دلیل شیوع ویروس کرونا تعطیل شدند و در این وضعیت بی‌پولی و کسادی، مشکلات تئاتری‌ها به اوج خودش رسید. آن زمان شهرام کرمی بعد از ۲سال با یک استعفا به‌کار خود پایان داد و تئاتر را با همه مشکلاتش تنها گذاشت. تئاتر کشور با بدهی بیش از 8میلیارد تومانی خود و تعطیلی سالن‌های نمایش از سال ۹۸ به ۹۹ رسید. با رفتن شهرام کرمی، قادر آشنا با فاصله چند روزی از سوی وزارتخانه حکم گرفت. با آمدن آشنا به مرکز بدهی به رقم 11میلیارد تومان رسید! آشنا که پیش از این نیز مسئولیت مدیریت مرکز هنرهای نمایشی را در دولت دهم عهده‌دار بود، با مشکلات تئاتر آشنا بود؛ چراکه بحران بودجه و بدهکاری همیشه در همه دولت‌ها با مرکز همراه بود.
آن زمان قادر آشنا از مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی وزارت ارشاد خداحافظی و بار دیگر به مرکز هنرهای نمایشی آمد و این چرخه نقل و انتقال مدیران تکرار شد. آشنا در این 2سال تلاش کرد تا بدهی‌ها را بپردازد. وقتی دولت سیزدهم روی کار آمد، قادر آشنا نشستی را برگزار و در این نشست از بدهی‌ها و مالیات‌ها گفت. وی درباره مالیات‌ها عنوان کرد: «از سال۸۷ تا سال۹۳ اداره کل هنرهای نمایشی ۱۳میلیارد تومان بدهی مالیاتی داشته و تا سال۹۹ این بدهی مالیاتی با جریمه آن حدود ۲۷میلیارد تومان شده است. بدهی ۳میلیاردی به دارایی پرداخت شده و طی رایزنی‌های انجام‌شده ۹۰درصد جریمه مالیاتی نیز بخشیده شده است. البته از دیوان عدالت پیگیر این ماجرا هستیم که بودجه ما مشمول مالیات نمی‌شود و معافیت مالیاتی و عودت مالیات پرداخت شده را پیگیری می‌کنیم. البته حالا مشخص نیست رقم باقیمانده پرداخت شد یا بخشیده شده است.»
بودجه‌ای برای تئاتر کشور از دیگر موضوعاتی که در سال‌جاری همچنان بحث‌برانگیز بوده و هست، بودجه تئاتر بوده؛ بودجه‌ای که در بدترین حالت، 18میلیارد تومان و در بهترین حالت 24میلیارد تومان است. حالا اهالی تئاتر امیدوار هستند که بودجه تئاتر با توجه به تورم و وضعیت اقتصادی موجود افزایش داشته باشد و این افزایش به شکل صددرصد پرداخت شود.

تعیین‌تکلیف حریم تئاترشهر 
از وضعیت بدهکاری و بودجه تئاتر که بگذریم، یکی از موضوعات خبری سال1400، مجموعه تئاترشهر است؛ حریم این ساختمان که بارها برایش در مجموعه تئاترشهر جلساتی گذاشته شد. ایجاد حریم برای این مجموعه موافقان و مخالفانی دارد، اما با توجه به وضعیت اطراف تئاترشهر و پارک دانشجو و همچنین ساختمان تئاترشهر که حالا در میراث‌فرهنگی ثبت شده، به‌نظر این تعیین حریم می‌تواند در حفظ مجموعه کمک کند. این موضوع چند سالی است که شکل پررنگ‌تری به‌خود گرفته و مدیر جدید مرکز هنرهای نمایشی قول داده تا تکلیف تئاترشهر تا پایان سال مشخص ‌شود.

درگذشتگان صحنه
تئاتر1400 در حالی وارد قرن جدید می‌شود که دیگر برخی از هنرمندان تئاتر را دیگر با خود ندارد. میثم مطهری، افشین سلیمان‌پور، علیرضا موسوی، سیامک افسایی، بیژن افشار، سیامک قطاعی، ابوالفضل شاه‌کرم، جلال ستاری، صادق صفایی، علی سلیمانی، ساشا کشوادی، ابراهیم پاکدل، حسن عظیمی، سعید تشکری و علیرضا غفاری ازجمله هنرمندان تئاتری بودند که از دنیا رفتند.

40سالگی تئاتر فجر و کمبودهایش
در همین سال جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در حالی 40ساله شد که بخش رقابتی بخش بین‌الملل آن حذف شد و جشنواره با توجه به حضور گروه‌های نمایشی، رونق چندانی نداشت. از یک طرف کرونا باعث شد که سالن‌ها در جشنواره با 30درصد ظرفیت بلیت‌فروشی داشته باشند و از سوی دیگر کیفیت آثار منتخب در جشنواره امسال آنچنان راضی‌کننده نبود.

بلیت‌هایی که همچنان گران می‌شوند
دایره فعالیت تئاتر نسبت به سینما و سازوکار اجرایی‌اش نسبت به تولید فیلم متفاوت است، اما یکی از موضوعاتی که امسال در نمایش‌ها دیده می‌شود، تعیین‌های بلیتی است؛ قیمتی که برایش قاعده و قانونی وجود ندارد و به شکل توافقی میان تهیه‌کنندگان و کارگردانان تئاتر تعیین می‌شود و سالن‌دارها هم با توجه به وضعیت موجود از این افزایش استقبال می‌کنند؛ چراکه معتقدند تئاتر با بلیت گران هم مخاطب خود را دارد. کف و سقف بلیت سالن‌های دولتی کاملا مشخص است و این نقص در بخش خصوصی دیده می‌شود. باید دید سال1401 می‌تواند نرخ‌گذاری بلیت‌های تئاتر با ضابطه و قواعد خاص باشد؛ بلیت‌هایی که در سالن‌های نمایشی از کف 40هزار شروع شده و گاها به 250هزار تومان می‌رسد.

تئاتر، تلویزیون و مخاطبی که علاقه نشان نداد
کرونا باعث شد که بازار پلتفرم‌ها داغ شود. در کنار بخش فیلم و سریال، بخش فیلم- تئاترها و همچنین اجراهای آنلاین هم به بهانه برگزاری جشنواره‌های تئاتر موضوعی بود که در این سال اتفاق افتاد، اما این بخش نتوانست مخاطبی که بایسته است را جذب کند.

پرفروش‌ها در سالن‌های خصوصی
با رسیدن به پیک‌های کرونا، اجراها توقف زیادی در مراحل تولید، تمرین و حتی اجرا داشتند، اما در همین اجراهای نیمه‌کاره، برخی از تئاترها توانستند مخاطب خوبی را داشته باشند. اما نکته قابل تامل این است که نمایش‌ها بیشتر مخاطب و فروش را در تماشاخانه‌های خصوصی داشتند. یکی از این نمایش‌ها «بک تو بلک» سجاد افشاریان است که البته آمار و رقم رسمی آن اعلام نشده، اما به‌گفته کارگردان این نمایش نزدیک به 3میلیارد تومان فروش داشته است.

پرمخاطب‌های تئاترشهر
در سالی که گذشت با توجه به اجرای نمایش‌ها با ظرفیت‌های بلیت‌فروشی، مجموعه تئاترشهر هم میزبان چند نمایش پرفروش بود. «بانوی محبوب من» گلاب آدینه در مدت اجرا توانست نزدیک به 2میلیارد تومان فروش داشته باشد و از دیگر نمایش‌های پرمخاطب و پرفروش این مجموعه می‌توان به «احتمالات» علی شمس، «پنگوئن‌های افسرده» و «تن‌ها» اشاره کرد.