الناز عباسیان
در خانه بمانید و با دیدن فیلم و خواندن گزارش‌های این صفحه گشتی در کتابخانه خطی و موزه دکتر محفوظی بزنید
گنجینهای از فرهنگ و تمدن
در روزگاری که دلار و سکه حرف اول بازار را می‌زنند و سوداگران در رقابت مال‌اندوزی‌ها و منفعت‌طلبی‌هایشان از هم پیشی می‌گیرند کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که دغدغه‌های فرهنگی و هنری او را به وادی‌ای بکشاند که برای اعتلا و مانایی فرهنگ و تمدن این مرز و بوم با هزینه‌های شخصی دست به گردآوری یک موزه خاص بزند. البته در کنار علاقه‌مندی به میراث فرهنگی، بی‌شک عشق به میراث گذشتگان و تعمق در فرهنگ و تمدن ایران زمین را نیز می‌توان یکی از دلایل اصلی جمع‌آوری این گنجینه ارزشمند دانست. در سری موزه‌گردی‌های این صفحه این بار سراغ یک موزه ارزشمند و متفاوت رفته‌ایم؛ «موزه دکتر محمدصادق محفوظی» که در دل خود آثار خطی نفیس و ارزشمندی را جای داده و به یکی از موزه‌های منحصربهفرد در خاورمیانه بدل شده است. نکته جالب اینجاست که این موزه خصوصی به همت و هزینه‌های شخصی دکتر محفوظی جمع‌آوری شده و برخلاف موزه‌هایی که پیش‌تر به آن پرداخته بودیم خوشبختانه بنیانگذار موزه اکنون در قید حیات است و به‌خوبی می‌تواند از انگیزه‌ها و گنجینهای که جمع‌آوری کرده است برایمان بگویید؛ گنجینهای که در طبقات مختلف و با چینشی کاملا تخصصی در ساختمانی در سعادت‌آباد در اختیار دوستداران فرهنگ و تمدن قرار گرفته بود که البته هم‌اکنون مکان این موزه تغییر کرده و در آینده نزدیک در مکانی جدید افتتاح خواهد شد. با ما همراه باشید تا شما را با دیدنی‌های این موزه بیشتر آشنا کنیم. علاوه بر این گزارش مکتوب، شما می‌توانید سری به سایت ما بزنید و با یک کلیک روی دکمه نمایش، تصاویری از گوشه و کنار این گنجینه ارزشمند را تماشا کرده و لذت ببرید. همچنین می‌توانید کیوآرکد کنار صفحه را با تلفن همراه خود اسکن و این بازدید مجازی را شروع کنید.
پیشینه موزه نسخ خطی
مؤسس این موزه، محمدصادق محفوظی در خانواده علم، فقاهت و اجتهاد متولد شده است و همنشینی با پدری فقیه و بهره‌مندی از آثار و کتابخانه پدر موجب پرورش ذهنیتی فرهنگی و ادب دوست در او شده است، تاجایی که علاقه‌های فردی محفوظی به جمع‌آوری و تحقیق در نسخ خطی، مجموعه شخصی بسیار نفیسی برایشان فراهم آورده است. این گنجینه در چند مخزن مجزا و دور از هم نگهداری می‌شد و نظم بایسته‌ای نداشت. از آنجا که مهم‌ترین هدف و انگیزه خرید و حفظ این آثار گرانقدر، در دسترس و معرض نمایش گذاشتن آنها برای استفاده پژوهشگران و جامعه فرهنگی کشور بوده و این امر با این پراکندگی آثار برآورده نمی‌شد و ممکن بوده محققان دانشور، از وجود این آثار خطی منحصربهفرد بی‌خبر بمانند، فکر تاسیس موزه به ذهن مؤسس آن افتاد. از این‌رو بخشی از طبقات ساختمان مرکز دایره‌المعارف انسان‌شناسی در قالب موزه و نمایشگاه‌های دائمی آثار خطی فرهنگی و هنری در معرض دید عموم و علاقه‌مندان اختصاص پیدا کرد. اینک این موزه با بیش از ۷۰هزار آثار و نسخ خطی و فرهنگی در بخش‌های متنوع کتب و نسخ خطی، نقاشی و مینیاتور، مهر و انگشتری و... پایگاه مطمئنی برای پژوهشگران، هنرمندان و گردشگران است.
دست‌نوشته‌هایی از بزرگان جهان
دست‌نوشته‌های شخصیت‌های علمی، فرهنگی، هنری و همچنین شخصیت‌های کشوری و سفرای محترم کشورهای اسلامی و اروپایی که از موزه دکتر محمدصادق محفوظی بازدید کرده‌اند و به رسم یادبود دست‌نوشته‌ای را مرقوم کرده‌اند در این بخش قرار دارد. جالب است بدانید این موزه به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری در تهران مورد توجه بسیاری از علاقه‌مندان به میراث باستانی و تاریخی کشورمان بوده است. همچنین این موزه همواره مورد توجه نهادهای بین‌المللی فرهنگی، سازمان کنفرانس اسلامی، سازمان یونسکو، دانشگاه آکسفورد، موزه V&A و نهادهای جهانی موزهای بوده است و شخصیت‌های برجسته‌ای همچون رؤسای جمهور کشورهای مختلف، دبیرکل سازمان ملل، دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی، وزرای فرهنگی کشورهای مختلف، سفرای کشورهای مختلف و استادان دانشگاه‌ها از این موزه دیدن کرده‌اند.
موزهای با آثار جدید
مسئولان این موزه به‌روز و فعال در تلاش هستند تا هرساله بر تعداد آثار نفیس این مجموعه اضافه کنند و از این روز چندی پیش، ۲۰ اثر خطی (آثار خطی نفیس و نایاب با توجه به قدمت، اهمیت نگارش در دوران خاص تاریخی، ریزه‌کاری‌های تزئینی و جنبه‌های هنری و تکنیک‌های ظریف بصری) معرفی و رونمایی شدند. به گفته مؤسس این موزه، این آثار خریداری‌شده از ویژگی‌های برجسته‌تری برخوردارند. ۶ دفتر کامل مثنوی معنوی کتابت شده در دوران صفوی، کیمیای سعادت امام محمدغزالی و مرقع مناجات‌‌نامه خواجه عبدالله انصاری به خط نستعلیق جلی، ازجمله این آثار هستند. قاب آینه مزین به شمایل امیرالمومنین(ع) و اشعار فارسی پیشکش‌شده به ناصرالدین‌شاه قاجار از دیگر آثار برجسته‌ای هستند که به‌تازگی رونمایی شدند. «کلیات سعدی» کتابت‌شده در سال۱۰۹۲ هجری قمری، قرآن عمامه‌ای هشت‌گوشه منحصربهفرد با جلد لاکی و گل و طومار شجره‌نامه ائمه معصوم و اولادشان به خط نسخ در دو رو و مربوط به سال۷۰۰ هجری قمری از دیگر آثاری هستند که مورد توجه متخصصان قرار گرفته‌اند. چاپ عکسی 2نسخه خطی نفیس کتاب «دعای صباح» و کتاب «لوایح جامی» از دیگر آثار است.
قطعه خط‌های قرآنی
بدون اغراق، خطوط قرآنی زینت‌بخش این گنجینه ارزشمند است. در این کتابخانه خطی و موزه خصوصی، سیر تحول ۱۴قرن کتابت قرآن و کتاب آرایی قرآنی با انواع خطوط کوفی دیده می‌شود؛ قطعه خط‌های قرآنی متعلق به قرن‌های ۳ و ۴قمری که با زیبایی و ظرافت خاص روی پوست نوشته شده است. شیوه‌های نگارش استادان معروف و قطعه خط‌هایی که با شیوه‌های مختلف نگارش شده در روح و جان شیفتگان ادب و هنر رسوخ می‌کند، شیوه‌های نگارش چند‌سطری، مورب‌نویسی، وارونه‌نویسی، چپ و راست‌نویسی، رنگین‌نویسی، تذهیب‌ها و شمسه‌هایی که در کنار قرآن‌ها کار شده است، ضرورت و اهمیت نگارش را در میان ایرانیان به‌درستی روشن می‌سازد.
انتشار چاپ عکسی 22کتاب نفیس خطی
یکی از اقدامات ارزنده مؤسس این موزه برای آشنایی علاقه‌مندان با گوشه‌ای از همت مسلمانان هنرمند در طول ۱۴سده گذشته، چاپ عکسی بیش از 22عنوان کتاب از آثار نفیس این موزه و در اختیار قرار دادن آنهاست. در همین راستا به‌تازگی ۲کتاب نفیس خطی به‌صورت چاپ عکسی منتشر و عرضه شده است. یکی از آنها چاپ عکسی از اثر نفیس خطی مثنوی مولانا به خط محمدابراهیم قمی است. این اثر توسط کاتب نامدار دوره سلطنت شاه‌سلیمان و شاه‌سلطان حسین صفوی، ازجمله نسخه‌های بدیعی است که دارای ویژگی‌های سبکی و ادبی خاص است و ابیاتی در آن درج شده که در دیگر نسخه‌های مثنوی در سراسر دنیا نیست. خط زیبا و اِعراب‌دار، همچنین فهرست‌دار‌بودن از ویژگی‌های خاص هنری این کتاب است که به زیبایی بصری آن جلوه‌ای متفاوت بخشیده است. نکته اینجاست که نگاه هنری نسخه، در چاپ عکسی از دیگر ویژگی‌های اثر مذکور به‌شمار می‌آید. تمامی مثنوی‌هایی که تاکنون بر مبنای چاپ عکسی انتشار یافته‌اند بیشتر با نگاه قدمت و اصالت نسخه تکثیر شده‌اند. علاوه بر چاپ عکسی کتاب مثنوی مولانا، اثر دعای اعتصام خواجه‌نصیرالدین طوسی از نسخ موزه هم به‌صورت عکسی منتشر شده است.
نشانی از گذشتگان و تاریخی پویا
این موزه سال‌ها پیش در طبقات ساختمان مرکز دایره‌المعارف انسان‌شناسی افتتاح شد. خوب است بدانید موزه مرکز دایره‌المعارف انسان‌شناسی، بزرگ‌ترین موزه غیردولتی در ایران است که گنجینه ارزشمندی از آثار خطی و قدیمی اسلامی را در خود جای داده است. در این موزه همه‌‌چیز نشانی از گذشتگان و تاریخی پویا دارد. حدود 70هزار اثر هنری ایرانی- اسلامی در این گنجینه عظیم نگهداری می‌شود؛ آثاری که هرکدام با سختی و پیگیری‌های دکتر محفوظی طی 3۰سال از سراسر دنیا جمع‌آوری شده‌اند. هر سویی را که بنگری خطی، کتابی، مهری و نشانی از دوردست‌ترین زمان‌ها برایت نمایان می‌شود؛ گنجینهای از هنر، تاریخ، فرهنگ و تمدن بی‌بدیل ایران‌زمین که وصفش بی‌تردید به ساعت‌ها و روزها وقت نیاز دارد. حتی اگر علاقه‌مند به آثار خطی نباشید گنجینه‌های اینجا شما را شیفته و علاقه‌مند خواهد کرد. در همان نگاه اول می‌توان نظم و هارمونی را در زوایای این موزه مشاهده کرد. هیچ به‌هم ریختگی و سردرگمی‌ای در کار نیست. صاحب این گنجینه عظیم با سخاوت و گشاده‌رویی هر آنچه دارد را در اختیار پژوهشگران، محققان و دانشجویان قرار می‌دهد تا زکات گنجینه‌‌اش را ادا کرده باشد. همچنین کتابخانه این مرکز که بیشتر محتوایی مرتبط با مذهب تشیع دارد به شهر قم منتقل شده است.
گنجینهای از کتب ارزشمند
آنچه هر مشتاق علم و هنری را به این مجموعه می‌کشاند نه‌تنها گنجینه مادی، بلکه آثار معنوی و منتشر‌شده‌‌ای است که از دل سال‌ها همنشینی با میراث و تمدن ایران بیرون آمده است. انتشار بیش از ۷۰۰عنوان کتاب، مقاله و نامه و ۲۰۰پایان‌نامه با موضوعات مختلف که اکثریت آنها با موضوعات قرآنی و اسلامی بوده است خود دلیل محکمی برای بی‌بدیل‌بودن گنجینه خصوصی دکتر محفوظی است. ناگفته نماند که هم‌اکنون کارشناسان این مرکز در حال تدوین چند نوع طبقه‌بندی ازجمله فهرست موزهای (بررسی کتاب، نوع صحافی و کاغذ، تاریخ و قدمت، تذهیب و هنرهای به‌کار‌رفته در کتاب)، فهرست موضوعی، فهرست محتوایی و... هستند. تاکنون 11هزار کتاب تبدیل به میکرو فیلم شده است و باقی آثار هم در نوبت هستند. همچنین از ابتدای سال 78 تاکنون بیش از 200جلسه معرفتی در مباحث مختلف دایره‌المعارفی، علمی، فرهنگی و هنری با حضور استادان مختلف و چهره‌های ماندگار در این مرکز برگزار شده است.
کارگاه مرمت موزه
یکی از بخش‌های جالب و منحصربه فرد این موزه کارگاه مرمت آثار است. بخش اعظم این موزه، متشکل از میراث مکتوب و نسخ خطی در قالب اسناد، کتب تاریخی، علمی و مذهبی است که این آثار جزو سرمایه‌های کشور هستند و اگر فراتر بنگریم متعلق به تمامی اهل اندیشه. اگرچه امر بازسازی آثار و نسخ خطی سابقه طولانی دارد اما مفهوم علمی و امروزی آن، فقط به معنی در کنار هم قرار دادن تکه‌های جداشده و یا تخریب‌شده آثار نیست، بلکه بررسی همه‌جانبه اثر و ساختار‌شناسی اجزا برای احیا و نگهداری بهینه است. از این رو، کارگاه حفاظت و مرمت مرکز دایره‌المعارف انسان‌شناسی، با نظر و تأکید مؤسس آن، دکتر محفوظی، با به‌کارگیری همه امکانات برای جلوگیری از پیشرفت فرآیندهای رو به گسترش فرسودگی و پوسیدگی برای نگهداری بهینه آثار قدیمی و نسخ خطی، بنا شد. این مجموعه با بیش از دودهه فعالیت توانسته جایگاه ممتازی از حیث حفاظت، مرمت و نگهداری در سطح جامعه حفاظت و مرمت بین‌المللی پیدا کند. «وجود آثار مکتوب که بالغ بر ۷۰هزار اثر است و در معرض آسیب‌پذیری شدید در برابر عوامل محیطی اعم از فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی قرار دارند ما را بر آن داشت تا حفاظت و مرمت آثار مکتوب را در اولویت امور خود قرار دهیم. دستیابی به چنین امر مهمی بدون تجهیزات کارگاهی و شناخت مبانی علمی و آخرین متدهای مرمتی موردقبول جامعه بین‌المللی حفاظت و مرمت میسر نیست. چنانچه در بسیاری از موزه‌های دیگر، گاه شاهد تخریب و نابودی آثار، به‌علت عدم‌شناخت کافی در مراحل گوناگون هستیم؛ مانند نحوه نگهداری آثار در مخازن، جابه‌جایی و حمل و نحوه صحیح نمایش آنها، مراحل ضدعفونی، روش‌های درمان و مرمت و استحکام‌بخشی و... . مرمت بیش از ۲هزار اثر مکتوب همراه با تهیه شناسنامه آثار، مرمت ۱۵۰اثر از نقاشان بزرگ دوره صفویه، قاجاریه و معاصر، مرمت بیش از ۶هزار جلد کتاب، مرمت حدود ۲۰۰۰قطعه خط، مرمت بیش از ۷۰۰ اثر نقاشی از نقاشان بزرگ دوره صفویه و قاجاریه و معاصر، مرمت بیش از ۴۰۰اثر لاکی از قبیل قلمدان‌ها و... ازجمله فعالیت‌های این کارگاه است که توسط شخصیت‌های هنری و استادان مرمت به انجام رسیده است.»
نشانی موزه
موزه در حال تغییر مکان از ساختمان سابق در سعادت‌آباد به ساختمانی در کامرانیه است.
شماره تماس: ۲۲۳۶۳۰۰۲
ساعات بازدید
امکان بازدید برای تمام علاقه‌مندان، همه‌روزه جز روزهای تعطیل فراهم است. البته بعد از پایان محدودیت‌های کرونایی و بازگشایی مجدد موزه در مکان جدید، این امر امکانپذیر و بازدید از آن رایگان است.
فضای مجازی
سایت این موزه به آدرس www. mahfouzi-museum. com اطلاعات کامل و جامعی از این گنجینه در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. همچنین صفحه مجازی این موزه در اینستاگرام به نشانی mahfouzi.museum@ می‌تواند راهنمای شما برای بازدید مجازی باشد.
