مقاومت شکننده

دغدغه‌های نفتی شاه در سال1356هم ادامه داشت و از هر فرصتی برای کنایه‌زدن به غرب استفاده می‌کرد، حتی در سلام نوروزی؛ «تأخیر در حل بحران خاورمیانه، نتیجه‌ای جز عواقب سیاسی انسانی و اقتصادی نخواهد داشت.» محمدرضا در 9خرداد و در پیام افتتاح اجلاس شورای وزیران همکاری عمران منطقه‌ای (آر. سی. دی) در تهران به شکل دیگری حرف خود را تکرار کرد؛ «اکثر ملل جهان به نظام غیرمنصفانه مناسبات اقتصاد بین‌الملل معترفند» و چند روز بعد در جریان بازدید از کارخانه ماشین‌سازی اراک هم گفت که «حسدهای حقیقتاً ناپاک و مشمئزکننده نمی‌تواند یکپارچگی ملت ایران را به‌هم بریزد و هرچه زودتر به هدف‌های ملی و میهنی خود خواهیم رسید.»
شاه در این کنایه‌زدن‌ها تنها نبود؛ اردشیر زاهدی هم در مصاحبه‌ای در شهر دالاس اعلام کرد که ایران به تنهایی وسیع‌ترین بازار برای کالاهای آمریکایی است. زاهدی در ضمن به آمریکایی‌ها هشدار داد اگر خواسته‌های ایران را درک نکنند، این بازار را از دست خواهند داد. چند روز بعد هم آموزگار، نماینده ایران در اجلاس کنفرانس اوپک، غرب را از تلاش برای ارزان‌نگه‌داشتن نفت برحذر داشت تا پیام واحدی از ایران به غرب مخابره شود؛ «مقاومت در برابر نفت ارزان». اما این مقاومت شکننده بود و دیری نپایید. شاه و فرح23آبان تهران را به مقصد آمریکا ترک کردند و 2 روز بعد شاه پس از مدت‌ها استقامت در مقابل کاهش بهای نفت، سرانجام به کارتر قول داد در تثبیت قیمت فعلی نفت اقدام می‌کند و در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد که با هرگونه افزایش قیمت نفت اوپک مخالفت خواهد کرد. به‌دنبال این موضع‌گیری، محمد یگانه، وزیر امور اقتصادی و دارایی و نماینده ایران در اوپک هم اعلام کرد که ایران در کنفرانس آتی کاراکاس، از تثبیت قیمت نفت حمایت می‌کند.
در بهار1356نرخ بنزین و سایر مواد نفتی افزایش یافت و براساس نرخ‌های جدید، قیمت بنزین سوپر هرلیتر 10ریال و بنزین عادی هرلیتر 8ریال و اعلام شد از این پس هرسال 2ریال به نرخ‌های موجود اضافه می‌شود. از سوی دیگر 22فروردین شرکت بیمه از بدهی20میلیارد ریالی دولت به این شرکت پرده برداشت و دولت را بدحساب‌ترین بیمه‌گذار ایران اعلام کرد. در اردیبهشت‌ماه نیز مذاکرات اقتصادی ایران و فرانسه با شرکت وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران و ژان پیر فورگاد، وزیر برنامه‌ریزی فرانسه در تهران آغاز و درنتیجه آن یک موافقتنامه اقتصادی به مبلغ 30میلیارد فرانک بین دو کشور امضا و همچنین قرار شد فرانسه برای ایجاد 2نیروگاه برق هسته‌ای در ایران، 10میلیارد فرانک سرمایه‌گذاری کند. در15خرداد نیز بزرگ‌ترین قرارداد راهسازی ایران برای ساخت بزرگراه قم - بندر شاهپور (بندر امام‌خمینی) میان وزارت راه و ترابری و یک کنسرسیوم مختلط آمریکایی و فرانسوی در تهران به امضا رسید. هزینه ساختمانی این طرح 2میلیارد و 400میلیون دلار برآورد شد. قرار بود بزرگراه شش خطه قم - بندر شاهپور از اراک، اندیمشک، شوشتر و اهواز بگذرد. در تابستان و با افزایش حرکت‌های اعتراضی مردمی، علائم بحران در پایه‌های مستحکم دولت هویدا نمایان شد. کار به گمانه‌زنی رسانه‌های خارجی کشید و در 8مرداد یک روزنامه کویتی به نام « القبس» شایعه تغییر دولت را در ایران جدی تلقی کرد. چند روز بعد این شایعه‌ها به واقعیت تبدیل شد؛ امیرعباس هویدا پس از 12سال و 6ماه و 12روز نخست‌وزیری، جای خود را به جمشید آموزگار، وزیر مشاور و دبیرکل حزب رستاخیز ایران داد. بحران اقتصادی حاصل از ریخت‌و‌پاش‌های گذشته و برنامه‌ریزی غلط که با چاشنی قطع مداوم برق از اوایل تابستان، سیر صعودی قیمت‌ها و کمبود کالا در سراسرکشور و گسترش حلبی‌آبادها همراه شده بود، هویدا را به مسلخ استعفا و در نهایت زندان برد. دیگر علائم بحران اقتصادی آن‌قدر واضح شده بود که شاه مجبور شد در25مرداد، 2اصل دیگر به اصول انقلاب سفید خود بیفزاید؛ «اصل18» که تأکید داشت «افزایش نسبی بهای زمین در هرسال نباید از میزان تورم سالانه تجاوز کند» و «اصل 19» که براساس آن «مقامات دولتی باید در زمان‌های معینی همه دارایی خود، همسر و فرزندانشان را اعلام کنند.»