دیپلماسی شکننده آمریکایی - چینی

رضا عمویی- روزنامه‌نگار

طبق برنامه از پیش اعلام شده، قرار بود پکن پس از حدود 6سال برای نخستین‌بار امروز میزبان وزیر خارجه آمریکا باشد، اما پرواز یک بالن در آسمان آمریکا همه برنامه‌ها را برای از سرگیری دور جدیدی از روابط میان واشنگتن و پکن به‌هم زد.
روز پنجشنبه، اهالی ایالت مونتانای آمریکا در مرز کانادا، توپی سفید و بزرگ در آسمان دیدند. ساعاتی بعد فهرست جست‌وجوی اینترنتی ساکنان منطقه پر بود از سؤالی مثل «بالن جاسوسی چیست؟» و «چطور یک بالن جاسوسی را شناسایی کنیم؟». گلوبال‌نیوز به نقل از منابع نظامی در آمریکا، اندازه این گوی معلق در هوا را به اندازه 3اتوبوس مدرسه عنوان کرده و پت رایدر، سخنگوی پنتاگون به‌طور رسمی در همان ساعات ابتدایی اعلام کرد که شیء مشکوک در آسمان شمال آمریکا یک بالن جاسوسی متعلق به چین است. چینی‌ها خیلی زود واکنش نشان دادند و مالکیت این بالن را پذیرفتند. اما سخنگوی وزارت خارجه چین اوایل روز جمعه تأکید کرد که این بالن غیرنظامی بوده و برای تحقیقات هواشناسی استفاده می‌شود، هرچند از مسیر برنامه‌ریزی‌ شده خود منحرف شده و به‌طور ناخواسته وارد حریم هوایی آمریکا شده است. مقامات وزارت دفاع آمریکا اما توجیه مقامات چینی درباره پرواز بالن را نپذیرفته و بر جاسوسی بودن آن تأکید دارند.

واکنش منفی به بالن چینی
تأکید بر جاسوسی بودن این بالن، با واکنش‌های منفی و خشم بسیاری از شهروندان آمریکایی روبه‌رو شد که می‌گفتند اگر مردم عادی با چشم غیرمسلح این بالن را شناسایی نکرده بودند، پس مقامات آمریکایی چگونه می‌خواستند این موضوع را اعلام کنند؟ چیس دواک، از ساکنان شهر مونتانای جنوبی در گفت‌وگو با گلوبال‌نیوز گفت که اگر مردم این بالن را نمی‌دیدند، احتمالا مسئولان نیز از آن بی‌خبر می‌ماندند. کارشناسان معتقدند که بالن چینی از کانادا وارد آمریکا شده است.
 استفاده از بالن برای اهداف جاسوسی موضوع جدیدی نیست. براساس گزارش اسکای‌نیوز، آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی هر دو در جریان جنگ سرد از بالن‌های جاسوسی علیه طرف مقابل استفاده کردند، اما در سال‌های اخیر موضوع استفاده از بالن برای جاسوسی به دلیل پیشرفت‌های ماهواره‌ای کمتر مورد توجه بوده است.
ایالت مونتانا که بالن جاسوسی چین برای نخستین‌بار در آسمان آن شناسایی شد، زخم خورده بالن در دهه‌های گذشته است. ژاپن در جریان جنگ جهانی دوم، بالن‌هایی را با بمب‌های آتش‌زا برای آسیب رساندن به مردم و ایجاد آتش‌سوزی در جنگل‌های این ایالت فرستاد. به‌گفته انجمن تاریخی مونتانا، بیش از 30بمب آتش‌زا توسط بالن‌های ژاپنی در طول جنگ در مونتانا فرود آمد.
به گفته مقامات وزارت دفاع آمریکا یکی از نقاطی که حرکت این بالن در آن رهگیری شده بر فراز ایالت مونتانا است که یکی از 3 سیلوی موشک‌های هسته‌ای آمریکا در آن‌جا قرار دارد.
یک مقام ارشد نظامی آمریکا نیز گفت نیروی هوایی این کشور آماده بود که در صورت لزوم با اعزام جنگنده‌های اف ۲۲ این بالن را منهدم و سرنگون کند.
با این حال، به گفته این مقام در نهایت وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) با این تصمیم مخالفت کرده، زیرا سقوط قطعات لاشه این بالن بزرگ را برای ساکنان منطقه در ایالت مونتانا خطرناک دانسته است.
این مقام آمریکایی افزود که رهگیری بالن نشان می‌داد که قصد دارد از فراز پایگاه هوایی که انبار موشک‌های هسته‌ای در آن قرار دارد عبور کند.

بالن جای ماهواره
بالن‌های جاسوسی معمولا در ارتفاع ۲۴ تا ۳۷کیلومتری زمین  فعالیت می‌کنند که بسیار بالاتر از سطوح پروازی جت‌های جنگنده و هواپیماهای مسافربری است. این بالن‌ها به‌طور معمول دارای یک دوربین قدرتمند هستند که زیر بالن قرار دارد و همچنین دارای تجهیزات دیگری ازجمله رادار و باتری‌های انرژی خورشیدی هستند.
با این حال با توجه به توسعه صنعت ماهواره، استفاده از بالن‌ها برای اهداف جاسوسی می‌تواند، دلایل مشخصی داشته باشد. استفاده از ماهواره‌ها برای اهداف جاسوسی غیرمجاز است و توسعه صنعت لیزر باعث شده تا ماهواره‌های جاسوسی از سوی رقبا خیلی راحت از کار انداخته شوند.
جان بلکسلند، استاد مطالعات امنیت و اطلاعات بین‌المللی در دانشگاه ملی استرالیا به هفته‌نامه گاردین می‌گوید: «پرتاب بالن‌ها بسیار ارزان‌تر است اما برای ارسال یک ماهواره به فضا، به یک پرتابگر فضایی نیاز است که معمولا صدها میلیون دلار هزینه خواهد داشت.»
 در گزارش کالج فرماندهی و ستاد نیروی هوایی آمریکا درباره مزایای استفاده از بالن به جای ماهواره جاسوسی به این موضوع اشاره شده است که بالن‌ها می‌توانند مساحت بیشتری را در ارتفاع پایین رصد کنند و زمان بیشتری را در یک منطقه بمانند، چون سرعت آنها خیلی کمتر از ماهواره‌هاست.
مجله اکونومیست در گزارشی درباره حضور بالن در آسمان مونتانا به‌وجود یکی از 3پایگاه مهم نیروی هوایی آمریکا در این ایالت اشاره کرده و می‌افزاید که موشک‌های بالستیک قاره پیمای Minuteman III نیز در این ایالت نگهداری می‌شوند. در این گزارش همچنین گمانه‌زنی شده که شاید هدف اصلی بالن جاسوسی چین، تصویربرداری با دوربین‌ها نبوده، بلکه این بالن مشغول جمع‌آوری داده‌های دیجیتال بوده است، چون داده‌های برخی از سیستم‌های ارتباطی فرکانس‌های کوتاه از طریق جو قابل جمع‌آوری هستند.

مکث
آسیب بالن به دیپلماسی واشنگتن-پکن
تا قبل از جنجال بالن چینی در آسمان آمریکا، هر دو کشور امیدوار بودند که سفر بلینکن به پکن، به آرامشی در روابط پرتنش 2کشور منجر شود اما آمریکایی‌ها با عجله واکنش نشان دادند و سفر وزیر خارجه خود به چین را لغو کردند. 2طرف بر سر تایوان و حمایت چین از روسیه در جنگ اوکراین، روابط پرتنشی را تجربه می‌کنند. در این وضعیت پرتنش، احتمالا فضای سنگین علیه گفت‌وگو با چین شکل خواهد گرفت و دست دولت بایدن برای پرداختن به نگرانی‌های خود با چینی‌ها بسته خواهد شد. از هم‌اکنون انتقادها از دولت بایدن آغاز شده و علاوه‌بر آنکه ترامپ خواستار شلیک فوری دولت بایدن به بالن چینی شده، رئیس‌ جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان نیز خواستار یک جلسه فوری درباره بررسی این موضوع با اعضای هر دو حزب شده است.
چیزی که جنجال بالن کاملا روشن می‌کند این است که فضای سیاسی در واشنگتن به قدری با چین خصمانه شده که برای جو بایدن و شی جین پینگ به‌عنوان روسای جمهور آمریکا و چین بسیار سخت است که حداقل در آینده نزدیک بتوانند برای مذاکره در موضوعات مهم جهانی پای یک میز بنشیند.

تحلیل
بحران غیرمنتظره در روابط آمریکا و چین

دیوید پیرسون، خبرنگار نیویورک تایمز در چین:  کشف بالن جاسوسی چین در آسمان مونتانای آمریکا و به دنبال آن، تصمیم آنتونی بلینکن برای لغو سفر خود به چین، بار دیگر شکنندگی رابطه بین 2کشور را که در یک رقابت پرتنش در حوزه نظامی، ژئوپلیتیکی و تکنولوژیکی به‌ سرمی‌برند، آشکار کرد. جنجال بالن چینی در آسمان آمریکا در واقع، عنصر جدیدی به رابطه پرنوسان پکن- واشنگتن اضافه کرده است و احتمالا گفت‌وگو بر سر مهم‌ترین چالش‌ها مانند حفظ صلح در تنگه تایوان، احیای تجارت جهانی پس از بحران کرونا و مبارزه با تغییرات آب و هوایی را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. حتی شاید ظاهر شدن بالن جاسوسی، در پس زمینه روابط پرتنش چین و آمریکا، نشان‌دهنده اختلافات درون دولت چین در مورد استراتژی در قبال آمریکا باشد. بدین معنی که اگرچه برخی از سیاستمداران حزب کمونیسم، متمایل به کاهش تنش‌ها با واشنگتن هستند، اما برخی دیگر تمایلی به کاهش تنش‌ها ندارند. اگرچه واکنش چین به شناسایی بالون در آمریکا سنجیده‌تر از گذشته است، اما تنش‌ها ممکن است در سال‌جاری تشدید شود؛ به‌ویژه اگر رئیس‌ جمهوری‌خواه مجلس نمایندگان، قصد بازدید از تایوان را داشته باشد.​