نقش تئاتر در آموزش‌های شهروندی

جمشید عسگری|هنرمند ساکن منطقه19

در زمانه‌ای که بیشتر افراد توصیه‌های دیگران را که برای زندگی شخصی‌شان مفید است، فراموش می‌کنند یا جدی نمی‌گیرند، نباید انتظار داشت به مباحث کارشناسی که درباره شهر و محله‌هایشان می‌شنوند، عمل کنند. به‌عنوان مثال، نمی‌توان از آنها انتظار داشت همه توصیه کارشناسان برای تفکیک زباله یا زیبا نگه داشتن محله‌ها را آویزه گوش کنند و بعد از شنیدن سخنرانی مسئولان، شاهد عمل آنها به تمامی مسائل مطرح شده در برنامه‌های شهری باشیم. در این وضعیت، نوع فرهنگسازی و مشارکت‌پذیری از شهروندان مهم‌ترین موضوعی است که باید مدنظر قرار گیرد. اگر سخنرانی در بین مردم یا نوشتن و نصب توصیه‌های شهروندی در معابر نتیجه دلخواه مسئولان را نمی‌دهد، شیوه گفت‌وگو با مخاطب را باید تغییر دهیم به گونه‌ای که کارایی مناسب داشته باشد. یکی از این شیوه‌ها، آموزش موضوعات شهروندی در قالب اجرای تئاتر است. تجربه ثابت کرده مخاطب تأثیر زیادی از فیلم و هنرهای نمایشی می‌گیرد؛ چراکه خود را به جای بازیگران می‌گذارد و به‌صورت غیرمستقیم یاد می‌گیرد در زمان مواجهه با مشکلات و گره‌های زندگی، چه واکنشی از خود نشان دهد. این تأثیرپذیری در بین مخاطبان کودک و نوجوان بیش از گروه‌های سنی دیگر دیده می‌شود و خوشبختانه مسئولان شهری هم با اطلاع از این موضوع، در مناسبت‌های مختلف اقدام به اجرای برنامه در مدارس می‌کنند. با این وجود، جای تئاتر خیابانی در محله‌ها خالی است؛‌گونه‌ای از نمایش که در بین مردم اجرا می‌شود و شهروندان بدون اینکه متوجه شوند، جزو بازیگران قرار می‌گیرند و واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند. تئاتر خیابانی یا اجرای نمایش در فضای باز، بدون نیاز به امکانات زیاد مثل نور، دکور، لباس و گریم، امکان اجرا در هر محلی دارد که مردم در آن رفت‌وآمد دارند و می‌توان به اجرا در مدارس، مجتمع‌های مسکونی و خیابان‌ها پرداخت تا هنرمندان به‌صورت غیرمستقیم، آموزش‌های شهروندی را به مخاطبان دهند. یک نمونه از این نمایش‌ها قابل تأمل است؛ مردی هراسان از رهگذران برای حل مشکلش کمک می‌خواهد. او عنوان می‌کند یکی از آشنایان به منزلش آمده و قرار است چند روزی مهمانش شود. او همیشه در زندگی دیگران دخالت می‌کند و مرد با تشبیه او به زلزله، می‌ترسد که زندگی‌اش نابود شود. در این بین مرد میانسالی به کمکش آمده و به او با زبان طنز می‌آموزد که موقع رودررو شدن با این مهمان، کجا پناه بگیرد یا چطور از ورود او به منزلش جلوگیری کند. قبل از هر چیز هم باید پایه‌های زندگی خود را محکم کند تا چنین افرادی که به گفته خودش شبیه زلزله هستند، نتوانند آسیبی به او، خانواده و خانه‌اش بزنند. در این نمایش خیابانی، تماشاگران به‌صورت غیرمستقیم با نحوه پناهگیری و مقابله با بحران‌هایی مثل زلزله آشنا می‌شوند و به دلیل اجرای طنزگونه نمایش، برای همیشه به خاطر می‌سپارند که قبل، حین و بعد از زلزله چه اقداماتی انجام دهند تا آسیب نبینند. با اجرای نمایش‌های خیابانی اینچنینی در محله‌های جنوبی تهران، شهروندانی که به دلیل مشکلات اقتصادی و کمبود وقت، امکان پرداخت هزینه و دیدن نمایش در سالن‌ها را ندارند، ضمن غنی‌سازی اوقات فراغت‌شان، آموزش‌های شهروندی را می‌آموزند.