بازگشت انجمن بلدیه

سینا رحیم‌پور:

سال1309 سال رویداد‌های مهم در حوزه شهری بود. انجمن بلدیه که سال‌ها متوقف شده بود در این سال با تصویب نظامنامه‌ای جدید در مجلس شورای ملی، آغاز به ‌کار کرد. از سوی دیگر در این سال بلدیه در تهران و سایر شهر‌ها دست به اقداماتی اساسی در حوزه شهری، به‌خصوص راه‌های شهری زد.

در اقدامی دیگر، دولت در این سال، نظامنامه پرداخت مالیات را برای وسایل نقلیه، شرکت‌ها و تجار به تصویب رساند که به موجب آن، تمامی اشخاصی که فعالیت درآمد‌زا داشتند، باید به دولت، مالیات می‌پرداختند؛ مصوبه‌ای که در آن زمان، اعتراضاتی هم به ‌همراه داشت. یکی دیگر از رخدادهای این سال، وقوع حوادث طبیعی و مرگ تعداد زیادی از ایرانیان بود. در سلماس، زلزله مردم را به کام مرگ کشید و در تهران و سایر نقاط مرکزی کشور، برف عبور و مرور را مختل کرد و به خانه‌ها آسیب رساند.

هنر ایران نیز در این سال تجربه‌ای جدید را پشت سر گذاشت. سینماهای ایران که تا این سال فقط فیلم‌های فرنگی را به نمایش می‌گذاشتند، نخستین فیلم سینمایی ایرانی را به نام «آبی و رابی» روی پرده بردند؛ فیلمی که از آن هیچ نسخه‌ای در دسترس نیست و فقط چند عکس و پوسترش باقی مانده است. در مطبوعات ایران نیز اتفاقاتی رخ داد. مؤیدالاسلام ـ مدیر «حبل‌المتین»  -  در کلکته هندوستان درگذشت، روزنامه «ایران آزاد» در ایران به چاپ رسید و فرخی یزدی  - مدیر روزنامه طوفان و نماینده مجلس ـ برای مدتی ناپدید شد. محاکمه وزیر مالیه به بهانه‌های سیاسی و به جرم دزدی، انحلال یک وزارتخانه و تشکیل 2وزارتخانه جدید نیز بخشی از رویداد‌های این سال است.

تشکیل دوباره انجمن‌های بلدیه

ایده راه‌اندازی انجمن‌های بلدیه (شورای شهر) به اواخر دوره قاجار برمی‌گردد. این ایده بعد از مدت‌ها توقف، در خرداد سال1309 پیگیری شد و نظامنامه انجمن بلدیه به تصویب کمیسیون داخله مجلس رسید که به موجب آن تعداد اعضای این انجمن در تهران 12نفر، در مرکز ولایات درجه‌یک 9نفر و در سایر نقاط، 6نفر تعیین شد. سازوکار انجمن بلدیه با شورای شهر امروزی متفاوت بود و انتخاب شهردار یا همان رئیس بلدیه از سوی دولت یا حاکم صورت می‌گرفت و این افراد به شهردار در راستای تحقق اهداف شهرداری کمک می‌کردند.

در نخستین دوره انجمن بلدیه در دوران پهلوی چهره‌هایی چون حاج محمدحسین بلورفروشان، ارباب رستم‌گیو، غلامحسین کاشف و تعدادی دیگر به عضویت در انجمن بلدیه درآمدند. در این دوره، از سوی اعضا، حکیم‌الدوله به عنوان رئیس، بلورفروشان به‌ عنوان نایب‌رئیس و کاشف به ‌عنوان منشی انتخاب شدند و کریم‌آقا بوذرجمهری نیز یک بار دیگر به ‌عنوان رئیس بلدیه یا شهردار تهران انتخاب شد.

نخستین فیلم ایرانی روی پرده

آبی و رابی نخستین فیلم سینمای ایران (با ژانر کمدی) ‌است که در سال۱۳۰۹ توسط اوانس اوهانیانس ساخته شد و در روز جمعه ۱۲دی۱۳۰۹، ساعت ۲بعدازظهر در سینما مایاک به نمایش درآمد.

این فیلم، روایتگر داستان دو شخصیت به نام‌های آبی (محمدخان ضرابی) و رابی (غلامعلی‌خان سهرابی‌فرد) است. هنگامی که آبی آب می‌نوشد، شکم رابی باد می‌کند. رابی زیر بوم‌غلتانی دراز می‌کشد و آبی با پتک بر سر او می‌زند که در نتیجه، رابی پهن و کوتاه می‌شود. آبی و رابی در رستوران لقانطه، سفارش مرغ می‌دهند و وقتی قصد خوردن آن را دارند، غذایشان به پرواز درمی‌آید.

گزارش ورود کشتی‌های جنگی به جزیره هنگام

در این سند، رئیس نظمیه بندرعباس، گزارشی از ورود نیروهای کشتی‌های جنگی انگلیسی به جزیره هنگام ارائه کرده و یادآور شده است که نظامیان مذکور، در هر زمانی که مایل باشند، بدون مانع و رعایت مقررات نظامنامه تذکره، از کشتی‌های خود پیاده می‌شوند و در «هنگام» ورزش می‌کنند. در این گزارش، همچنین به استعلام از مدیر گمرک و پاسخ وی در این خصوص اشاره شده است.

مرا آفتابه‌دزد نکنید

بعد از شلوغی‌های ایلات در شیراز، فیروز فیروز معروف به نصرت‌الدوله که وزیر مالیه دولت بود با دستور رضاشاه، حین عزاداری محرم در تکیه دولت بازداشت شد و پرونده او پس از بررسی در مجلس، به دادگاه رفت. نهایتا فیروز به جرم ارتشا، به محرومیت از خدمات اجتماعی، 4‌ماه حبس و پرداخت 5805تومان جریمه محکوم شد.

محاکمه نصرت‌الدوله، محاکمه‌ای صرفا سیاسی بود و به مسائل شیراز، ربط مستقیم داشت نه دزدی و اختلاس از وزارت مالیه که نصرت‌الدوله نیز در دادگاهش به این مسئله اشاره کرد. او در دادگاه گفت: «من در سیاست ممکن است خبط و خطا کرده باشم اما مرا دزد نکنید؛ آن هم آفتابه‌دزد». نقل است که در رابطه با دادگاه او رضاقلی هدایت که ریاست شعبه اول و کفالت دیوان عالی را بر عهده داشت گفته است: «از من خواستند که او (نصرت‌الدوله) محکوم شود؛ در غیر این صورت همه محکومیم». نصرت‌الدوله با پادرمیانی دولتی‌ها دوران محکومیتش را به جای زندان، به صورت حصر خانگی می‌گذراند.

تصویب قانون توسعه خیابان‌های تهران

مجلس شورای ملی در این سال برای توسعه خیابان‌های تهران قانونی تصویب کرد و به موجب آن 125هزار تومان در اختیار بلدیه تهران قرار داد. کریم‌آقا ـ شهردار تهران ـ که با مجلسی‌ها رابطه خوبی داشت، از این فرصت برای توسعه شهر تهران استفاده می‌کرد.

تغییر نام دو شهر کشور

در این سال نام 2شهر ایران تغییر کرد. به موجب این تغییرات، شهر «دزاب» به زاهدان و «نصیرآباد» به زابل تغییر نام دادند.

برف سنگین، تهران را تعطیل کرد

در این سال در تهران و شهرهای مرکزی کشور، برف سنگینی بارید که به موجب آن عبور و مرور در تهران، قطع و چندین خانه در جنوب پایتخت، تخریب شد. این برف  کم سابقه باعث شد خساراتی به خطوط ارتباطی نیز وارد شود.

بودجه ایران در سال1310

بودجه مملکت برای سال1310 به تصویب مجلس شورای ملی رسید. به موجب این مصوبه، درآمد‌ها 859هزار پهلوی طلا و مخارج 858663پهلوی طلا پیش‌بینی شد.

زلزله، سلماس را با خاک یکسان کرد

در 17اردیبهشت این سال زلزله‌ای بزرگ، سلماس از توابع آذربایجان ‌را با خاک یکسان کرد. بزرگای این زلزله 2/7ریشتر بود و باعث مرگ 4هزارنفر در این منطقه شد.

نظامیان در این زلزله توانستند فقط 300نفر را از زیر آوار بیرون بیاورند. این زلزله موجب تخریب کامل دیلمقان، حدود 60روستا در دشت سلماس و مناطق حاشیه‌ای آن شد. دامنه آسیب‌ها از دشت سلماس به دهستان قطور و مسیر علیای ‌زاب در ترکیه هم کشیده شده بود.