ادعایی‌که دروغ از آب درآمد

سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار

منطقه 22آخرین منطقه شهری است که به تهران اضافه شده و از آنجا که در مسیر میدان باد پایتخت قرار دارد همواره شایعاتی درباره اثر بلندمرتبه‌سازی آن بر شهر شنیده می‌شود، اما آیا این موضوع صحت دارد؟ آیا برج‌های چندده متری می‌توانند جلوی میدان باد اتمسفر تهران را بگیرند. مساحت منطقه22 طبق آخرین برآوردها 6300‌هکتار است که 1300هکتار آن به فضای سبز اختصاص دارد و 5هکتار فضا برای ساخت مناطق مسکونی دارد. از ابتدا منطقه22 به‌عنوان ریه تنفسی تهران شناخته شد چرا که هم فضای سبز معتنابهی دارد و هم بخشی از باد غربی تهران از این منطقه به شهر دمیده می‌شود. به گزارش همشهری، یکشنبه 10مرداد 1395بود که پیروز حناچی، معاون وقت وزارت راه و شهرسازی در مصاحبه‌ای با خبرگزاری میزان اعلام کرد: «تعداد زیادی برج در منطقه 22 احداث شده که قابل پذیرش نیست. این برج‌ها در منطقه 22 تأثیر زیادی بر جریان باد دارند که بسیار خطرناک است و اثر آن را بر آلودگی هوای تهران می‌بینیم!» این مصاحبه در شرایطی برای نخستین بار عنوان شد که هیچ مستند علمی در این‌باره وجود نداشت. 834روز پس از آن پیروز حناچی خود در صندلی شهرداری تهران نشست و هر بار از وی پرسیده شد آیا واقعا ادعای شما درباره اثر برج‌های منطقه 22بر آلودگی هوای تهران صحت دارد، سکوت کرد. این شایعه اما هر سال بیشتر از سال گذشته پیچید تا آنکه در سال 98، شهرداری تهران، خود این شایعه را طی گزارشی کارشناسی رد کرد تا شایعه اثر برج‌های غرب شهر بر آلودگی هوای تهران برای همیشه در حد دروغ باقی بماند.

بررسی تأثیر میدان باد منطقه22
در سال 98، شرکت کنترل کیفیت هوای تهران پژوهشی با عنوان «بررسی تأثیر میدان باد منطقه22بر باد شهر تهران» منتشر کرد که مهدی بابایی و حسین شهبازی آن را نگاشته بودند. این پژوهش با استفاده از روش مدلسازی هواشناسی و کیفیت هوا به بررسی میدان باد در منطقه 22شهرداری تهران و در فصل‌های مختلف تابستانی و زمستانی پرداخت تا مشخص شود وجود و یا عدم‌وجود ساختمان‌های مرتفع در منطقه 22تهران چه تأثیری بر میدان باد در این منطقه و در نتیجه کل شهر تهران دارد. در پی ساخت این برج‌ها در سال‌های اخیر و ایجاد پرسش‌هایی در ذهن تحلیلگران، مبنی بر تأثیرات احداث برج‌ها بر توزیع آلاینده‌ها در پایتخت، شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به نمایندگی از شهرداری تهران موضوع را بررسی کرد. در این پژوهش از ماژول PANAIR مربوط به نرم‌افزار محاسبه پخش آلاینده‌ها به نام PANACHE استفاده شد که نرم‌افزاری به‌روز و دارای استانداردهای جهانی هواشناسی است. نتایج نشان داد تأثیر وجود برج‌ها بر میدان سرعت باد منطقه، وابسته به پارامترهای مختلفی ازجمله سرعت و جهت باد در بالادست جریان، ابعاد و ارتفاع برج‌ها، موقعیت قرارگیری و فاصله برج‌ها نسبت به یکدیگر بوده و بیشترین تأثیر بر محدوده اطراف هر مجموعه از برج‌هاست که به‌تدریج با افزایش فاصله نسبت به آنها در پایین‌دست جریان باد کاهش می‌یابد.

بررسی فصل تابستانی
نخستین بخش بررسی در این پژوهش، بررسی فصل تابستانی بود. با بررسی میانگین سرعت باد سطحی فصل تابستانی در مسیرهای افقی در پایین‌دست برج‌ها مشاهده ‌شد که در فاصله 100متری پایین‌دست برج‌ها اختلاف سرعت میانگین بین 2 سناریوی بود و نبود برج‌ها 0.58 متر بر ثانیه است که در فاصله 300 متری پایین‌دست برج‌ها این مقدار به 0.41متر بر ثانیه می‌رسد. علاوه بر آن، با در نظر گرفتن یک مسیر فرضی در امتداد جنوب به شمال، در شرق منطقه‌22 که بیانگر مسیر باد ورودی به شهر تهران است، میانگین سرعت باد سطحی اپیزود تابستانی در 2 سناریوی بود و نبود  برج‌ها مورد بررسی قرار گرفت. میانگین سرعت در امتداد این مسیر به طول 7.5 کیلومتر، در 2 سناریوی بود و نبود برج‌ها به‌ترتیب 7.61و 7.65 متر بر ثانیه است. این یعنی میانگین اختلاف در سرعت باد ورودی تهران در سناریوی بود و نبود برج‌ها 0.04متر بر ثانیه است.

بررسی فصل زمستانی
در امتداد مسیر فرضی در نظر گرفته شده در شرق منطقه22 و در راستای جنوب به شمال نیز میانگین سرعت باد سطحی فصل زمستانی در 2 سناریوی بود و نبود برج‌ها مورد بررسی قرار گرفت. میانگین سرعت در امتداد این مسیر به طول 7.5کیلومتر در 2سناریوی بود و نبود برج‌ها به‌ترتیب برابر 3.49و 3.53متر بر ثانیه است. به‌عبارت دیگر میانگین اختلاف در سرعت باد ورودی به شهر تهران در سناریوی بود و نبود برج‌ها در حدود 0.04متر بر ثانیه به‌دست آمد. این نشان می‌دهد برج‌های منطقه22در فصل زمستان نیز اثری نزدیک به صفر بر میدان باد تهران دارند.

نتایج بررسی‌ها
نتایج به‌دست آمده از بررسی 2 فصل زمستانی و تابستانی در شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نشان‌دهنده این واقعیت است که وجود برج‌ها در منطقه22تهران ‌تنها در محدوده اطراف برج‌ها تأثیرگذاری اندکی داشته و با فاصله گرفتن چند ده متری از برج‌ها این تأثیرگذاری ناچیز شده و به صفر می‌رسد.

ارتفاع برج‌ها
مهم‌ترین علتی که شایعه اثرگذاری برج‌های منطقه22 بر هوای تهران را قوت بخشیده، ارتفاع آنهاست. بسیاری از مناطق مسکونی این منطقه در شهرک‌های سازمانی پراکنده شده که ارتفاعی بالاتر از 10متر ندارند، اما زمین‌های غرب دریاچه چیتگر مملو از برج‌هایی است که در مدل‌های مختلف ساخته شده‌اند. بررسی ارتفاع این برج‌ها نشان می‌دهد بالاترین آنها 30طبقه است که اگر ارتفاع هر طبقه را 4متر درنظر بگیریم، این برج‌ها بیشتر از 120متر نخواهند شد.

ارتفاع اتمسفر تهران
لایه نازک جو تهران که در مجاورت سطح زمین قرار دارد و عمق آن بسته به سیکل روزانه، فصول سال، سرعت باد و شرایط همدیدی از چند ده متر تا چند کیلومتر تغییر می‌کند، لایه مرزی جو نام دارد. توزیع غیریکنواخت ناهمواری، فشار گرمایی و توزیع سرعت باد، لایه مرزی جو را متأثر می‌سازد. در محاسبات و شبیه‌سازی‌های آلودگی هوا، ضخامت لایه مرزی به عمق لایه آمیخته معروف است. عمق لایه آمیخته تأثیر زیادی در میزان توزیع غلظت آلاینده‌های منتشره منابع آلاینده در جو داشته که خود وابسته به‌شدت و مدت تابش خورشید و سرعت باد است. این نتایج نشان داد لایه جوی تهران که باد در حدفاصل آن و سطح زمین در جریان است 1200متر ارتفاع دارد و برج‌های کمتر از 200متری هیچ اثری بر میدان باد در شهری نظیر تهران با 740کیلومترمربع وسعت ندارند.