دریاچه ارومیه و بحران خشکیدگی

محمد درویش-فعال محیط زیست

حوضه آبریز دریاچه ارومیه 5.1میلیون هکتار وسعت دارد؛ یعنی بیش از 5برابر کشور لبنان. توان آب قابل استحصال این حوضه حدود 7میلیارد مترمکعب در سال است. حوضه آبخیز دریاچه ارومیه باید 3.4میلیارد مترمکعب آب را در اختیار دریاچه قرار دهد تا دریاچه بتواند تاب‌آوری خود را حفظ کند؛ یعنی بخش صنعت، کشاورزی و آب شرب مردم باید براساس 3.6میلیارد مترمکعب آب تامین شود. درحالی‌که الان تنها بخش کشاورزی در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه به‌تنهایی 6.8میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کند و بدیهی است که چنین فرایندی منجر به خشک شدن دریاچه ارومیه می‌شود. یعنی دریاچه ارومیه حقابه را از دست داده و برای جبران کمبود آب کشاورزی مجبور شده‌اند تعداد چاه‌ها را از 7هزار چاه به حدود 80هزار حلقه چاه افزایش دهند. علاوه‌بر این بخشی از گونه‌های کم‌مصرف مثل انگور تبدیل به سیب شده و هر هکتار سیب 5برابر هر هکتار انگور آب مصرف می‌کند. این علت اصلی فاجعه‌ای است که در دریاچه ارومیه رخ داده است.یک‌میلیارد دلار معادل 50هزار میلیارد تومان هزینه کردیم ولی برای کاهش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک و ارتقای بهره‌وری در بخش کشاورزی، نتوانستیم کار ویژه‌ای انجام دهیم. حتی نتوانستیم میزان کشت چغندرقند یک گونه پرمصرف را کاهش دهیم و یک کارخانه قند جدید هم وارد حوضه آبریز دریاچه ارومیه کردیم. متأسفانه تعداد سدها به 99سد رسیده و 6سد دیگر هم در حال ساخت هستند. در این حوضه تنها برگ برنده ستاد احیای دریاچه ارومیه طرح انتقال آب از زاب به دریاچه ارومیه بود که این طرح انتقال آب هم حدود‌ چندماه است که یک قطره آب از آن به دریاچه نمی‌رسد و نه ستاد احیای دریاچه ارومیه و نه استانداری آذربایجان‌غربی و نه هیچ مقام مسئولی در سازمان حفاظت محیط‌زیست توضیح نمی‌دهند که چرا طرحی را که رئیس‌جمهور برای افتتاح آن در اسفندماه سال گذشته آمده بود، آبی را وارد دریاچه ارومیه نمی‌کند و الان تراز آب دریاچه ارومیه در بدترین شرایط خود در نیم‌قرن اخیر قرار گرفته است؛ یعنی به 1270متر رسیده که چنین تراز پایینی سابقه نداشته است.
راه نجات دریاچه ارومیه در اتخاذ شیوه اقتصادی ای  است که آب‌محور نباشد. باید برای کشاورزان و باغداران دریاچه ارومیه معیشت‌های جایگزین و مکمل تعریف کنیم. باید راه‌هایی برای تولید پول معرفی کنیم که نیاز به مصرف آب نداشته باشد. احداث مزرعه خورشیدی و ایجاد کانون‌های توربین بادی، تقویت زیرساخت‌های گردشگری و ایجاد مناطق آزاد با توجه به همجواری ارومیه با ترکیه، عراق، ارمنستان و نخجوان می‌تواند در زمره این راهکارها باشد.