استراتژیک اما نا ایمن

هرمز ذاکری - کارشناس ایمنی و حمل‌ونقل شهری

ابتدا به ساکن با توسعه وسایل نقلیه موتوری، خودروها نقشی اساسی را در حمل‌ونقل بر عهده گرفتند و کم‌کم با توسعه و پیشرفت جوامع، حمل‌ونقل به‌عنوان بخشی مهم از اقتصاد سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی را به‌خود اختصاص داد. اما با وجود این نقش مهم در اقتصاد، تراکم و تأخیرهای ناشی از ترددها در شبکه معابر شهری و آلودگی‌های ناشی از آن به‌عنوان یک معضل در جامعه مطرح شد. برای رفع این معضل، مدیران و کارشناسان طرح و توسعه حمل‌ونقل عمومی در انواع مختلف آن، به‌ویژه حمل‌ونقل با آلودگی کمتر و انبوه مثل مترو و بی‌آر‌تی را مطرح کردند و به‌دنبال توسعه کمی و کیفی این بخش از حمل‌ونقل رفتند. در ادامه شلوغی و تراکم در معابر شهری به‌ویژه در شهرهای بزرگ و ارزش زمان نزد کاربران موجب شد شیوه دیگری با عنوان حمل‌ونقل با موتورسیکلت توسعه یابد. امروز هم شاهد فعالیت چشمگیر پیک‌های موتوری در مشاغل متعددی چون توزیع کالا و مواد غذایی، جابه‌جایی مسافر و بسته‌های پستی هستیم که در دوره پاندمی کرونا با افزایش دورکاری و کاهش فعالیت‌ها در مشاغل مختلف و توسعه خرید و سفارش در فضای مجازی بهره‌مندی از موتورسیکلت گسترش بیشتری یافت. استفاده از این وسیله حمل‌ونقل سریع، کاربردی و ارزان به نسبت سایر وسایل نقلیه، برای بخشی از دهک‌های جامعه با درآمد پایین تبدیل به یک منبع درآمد شده و با اشتغال‌زایی‌ای که ایجاد کرده توانسته مطلوبیت و محبوبیت زیادی داشته باشد.
در نگاه اول به‌دلیل سرعت و تأثیرپذیر نبودن این شیوه جابه‌جایی از شلوغی معابر، شیوه‌ای مطلوب برای بخشی از کاربران است که در معابر پرتراکم شهری تردد دارند و زمان در جابه‌جایی و کارآنها نقشی مهم دارد. همچنین با توسعه این شیوه، بخش‌های خدماتی مثل توزیع کالا و مواد غذایی، پستی و جابه‌جایی مسافر، به بهره‌گیری از این شیوه روی آورده‌اند و به‌دلیل سرعت عمل، از مقبولیت زیادی نزد کاربران و متقاضیان برخوردار است. این موضوع به‌ویژه در جابه‌جایی کالا بسیار اهمیت دارد؛ چرا که با هدایت و برنامه‌ریزی صحیح می‌توانند از مزایای آن به شیوه‌ای مطلوب بهره‌مند شوند. این موضوع زمانی‌که جامعه با مسئله‌ای ویژه مشابه پاندمی کرونا مواجه می‌شود و ضرورت دارد سفرها کاهش یابد و میزان تردد و تراکم معابر کاسته شود، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
با وجود مزایای نام‌برده، به‌ویژه سرعت در جابه‌جایی، بهره‌گیری از این شیوه دارای دو عیب و مشکل عمده در داخل شهرهاست که مؤثر بر تردد و سلامت شهروندان است؛ اول اینکه کاربران این شیوه، ایمنی بسیار پایینی در استفاده از آن دارند. آمار تصادفات ترافیکی با حضور و سهم موتورسیکلت در شهرها به‌ویژه کلانشهرها (بیش از 40درصد تصادفات ناشی از حضور موتورسیکلت‌ها در تصادفات) نشان از ایمنی پایین این شیوه دارد. این مسئله با توجه به سرعت بالای تردد موتورها به‌ویژه بدون توجه به مسائل ایمنی آن، ازجمله آمار پایین استفاده از کلاه ایمنی به وسیله راکب و سرنشین، رعایت نکردن مقررات رانندگی (حرکت در خلاف جهت معابر، پیاده‌روها، تردد در مسیرهای ویژه، عبور از چراغ‌های کنترل در زمان چراغ قرمز و...)، به چالشی در گسترش تردد موتورسیکلت‌ها در معابر شهری تبدیل شده است. به‌نحوی که در برنامه‌ریزی مدیریت ایمنی ترافیک در مراجع رسمی کشور مثل کمیسیون ایمنی راه‌ها، به‌عنوان یکی از اولویت‌های حوزه درون‌شهری تعیین شده است. همچنین سایر ملاحظات ایمنی مثل استفاده از ضربه‌گیر ساق پا و دست و... از سوی کاربران مورد توجه نیست.
دوم اینکه موتورسیکلت‌ها به‌دلیل شیوه سوخت‌وساز آن، از منابع مهم آلودگی به شمار می‌آیند و به نسبت سهم خود در جابه‌جایی، میزان آلودگی بیشتری دارند. به‌ویژه اینکه این شیوه جابه‌جایی بیشتر در مراکز و مناطق متراکم شهری با آلودگی بالا از سوی شهروندان مورد استفاده قرار می‌گیرد. موتورسیکلت با موتور دوزمانه، به نسبت مصرف سوخت در مقایسه با خودروهای سواری، میزان آلودگی بیشتری تولید می‌کند. با وجود توسعه استفاده از موتورسیکلت در حمل‌ونقل درون‌شهری، متأسفانه برنامه منسجمی از جانب نهادهای ذیربط و همچنین سایر بخش‌های اقتصاد مثل وزارت صمت، در تولید و بهره‌گیری از موتورسیکلت تدوین نشده است. برای این منظور با هدف رفع دو عیب عمده نام‌برده، ضروری است اقدامات متناسب صورت پذیرد؛
اول اینکه، مدیریت شهری باید در مشارکت با صنوف وزارت صمت، مشاغلی را که از موتورسیکلت برای حمل‌ونقل کالا، مواد غذایی و... استفاده می‌کنند، ساماندهی کند. در این بخش می‌توان از ارائه کد فعالیت به مشاغل و صاحبان موتورسیکلت طرف قرارداد با آنها استفاده کرد تا کنترل تردد و رعایت مقررات رانندگی و ایمنی از جانب راکبان با دقت بیشتری انجام شود و درصورت رعایت‌نکردن مقررات جریمه متناسب با تخلفات با مشاغل و راکبان را اعمال کرد.
دوم اینکه با همکاری پلیس راهور و وزارت کشور، نسبت به بازنگری مقررات راهنمایی و رانندگی برای موتورسیکلت‌ها، راکبان و سرنشینان اقدام شود. در این بخش، اضافه کردن جریمه به قوانین و مقررات برای تخلفات صاحبان مشاغل و صنوفی که از موتور برای جابه‌جایی کالا و مواد غذایی و... استفاده می‌کنند، به‌نحوی که کنترل تردد موتورسیکلت و راکبان آن با شدت بیشتری صورت پذیرد، می‌تواند در افزایش ایمنی مؤثر باشد.
در بخش تولید موتورسیکلت نیز باید از تولید موتورسیکلت‌های با سوخت فسیلی به سمت موتورهای برقی با قدرت محرکه کمتر رفت و از تردد موتورهای با سوخت فسیلی که معمولا دارای قوه محرکه و سرعت بالایی نیز هستند براساس یک برنامه زمانبندی اجرایی در معابر شهری جلوگیری شود.
همچنین در بهره‌برداری از موتورسیکلت‌ها مسئله آشکاربودن موتورسیکلت به‌نحوی که در تردد‌های شبانه برای سایر کاربران در معابر قابل دیده شدن باشند، ضروری است. نصب برچسب‌های آشکارساز در طرفین موتورسیکلت اقدامی عملی در این بخش است.
جابه‌جایی با موتورسیکلت به‌عنوان بخشی از شبکه حمل‌ونقل شهری نقشی مهم در جابه‌جایی مسافر و کالا به‌ویژه در چند سال اخیر داشته و سهمی قابل توجه را در کلانشهرها به‌خود اختصاص داده است. با وجود مزایایی چون سرعت در جابه‌جایی و تأثیرناپذیری از شلوغی معابر، ایمنی پایین این شیوه و آلودگی بالای آن، باید مدنظر قرار گیرد. ضمن اینکه باید به ساماندهی این شیوه به‌عنوان یکی از مشاغل بخشی از دهک‌های پایین جامعه از سوی بخش‌های مختلف از جمله، وزارت کار و وزارت صمت توجه ویژه مبذول داشت تا بهره‌مندی از این شیوه با حداکثر کارایی و ایمنی در معابر شهری صورت پذیرد.