زندگی پدیا/ موزه‌های مترو؛ تحول تکنولوژی پیش‌چشم مسافران
سارا کریمان
موزه به‌معنای عام خود محلی برای گردآوری و نمایش دستاوردهای انسانی است که علاوه بر انتقال ارزش‌های فرهنگی و زیبایی‌شناختی، اطلاعات تاریخی و علمی پیرامون موضوعات مختلف را به مخاطب منتقل می‌کند.
رویکردهای نوین به موزه در سده بیست‌و‌یکم این فرصت را ایجاد کرده تا با تنوع و تعدد موزه‌ها، بسیاری از موضوعات و مسائل که پیش‌تر جنبه موزه‌ای نداشتند، در قالب موزه‌ای ارائه شوند تا جایی که روایت‌‌های پیرامون اشیا بیش از وجوه فنی و تاریخی آنها اهمیت یافت. موزه‌ها تلاش داشتند در موضعی بی‌طرفانه شرحی تأثیرگذار از رویدادهای گذشته و همچنین مسائل انسان امروزی را مطرح کنند.
مترو، وسیله‌ای نوظهور است که در امتداد مجموعه تحولات تکنولوژی و سیاست‌های تازه طراحی شهری شکل گرفته و توسعه یافته است. نقش و اهمیت مترو در بسیاری از شهرها به‌گونه‌ای است که تصور آنها بدون وجود مترو غیرممکن است. طبیعتا طی سالیان راه‌اندازی و توسعه آن مجموعه‌ای از رفتارها و کنش‌های اجتماعی پیرامون این فضای شهری پدید آمد. ایستگاه‌های مترو به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای عمومی در شهرها شناخته می‌شود که در روز، محل تردد هزاران شهروند است که در مجموع ساعات قابل توجهی از عمر خود را در آنجا سپری می‌کنند. از این‌رو علاوه بر تاریخچه شکل‌گیری و فناوری، مترو به لحاظ امری تأثیرگذار در زندگی شهروندان امروزی نیز قابل تامل و بررسی است. از سوی دیگر انواع هنرهای به‌کار رفته در تزئینات ایستگاه‌های مترو به لحاظ تاریخی و هنری حائز اهمیت است؛ چنانکه به‌طور مثال در مسکو، ویژگی‌های هنری و تزئینات معماری، ایستگاه‌های مترو را به مقاصد گردشگری تبدیل کرده است. به‌علاوه مترو به‌عنوان فضایی برای اجرای گونه‌هایی از موسیقی پذیرفته شده است تا بدان‌جا که بعضا فعالیت گروه‌های موسیقی به شکل نظام‌یافته و با نظارت بر کیفیت هنری صورت می‌پذیرد. امروزه در چندین پایتخت دنیا موزه‌هایی را به موضوع مترو اختصاص داده‌اند که اغلب در یکی از ایستگاه‌های اصلی مترو استقرار یافته‌اند. موزه متروی توکیو، موزه متروی دهلی و موزه متروی شانگهای مثال‌زدنی است. اغلب در این موزه‌ها، فناوری‌های به‌کار‌رفته در مترو و سیر تحول این وسیله، همچنین نحوه عملکرد، انواع کابین‌ها، ریل‌ها، معرفی مسئولیت کارکنان و... در قالب ماکت یا نمونه‌های حقیقی به نمایش درآمده است. در لندن موزه‌ای با عنوان «موزه حمل‌ونقل» وجود دارد که به‌طور مفصل انواع وسایل حمل‌ونقل و همچنین مترو در آن معرفی شده‌اند. این مجموعه علاوه بر تاریخچه و سیر تحول فناوری وسایل حمل‌ونقل، نمایشگاه‌های فصلی از عکس‌ها، فیلم، اسناد مرتبط، افراد و شخصیت‌های تأثیرگذار و سایر اشیای روایی را که به نوعی با این موضوع در ارتباط هستند نیز برگزار می‌کند.
در شهر پاریس نیز موزه‌ای مشابه با عنوان موزه حمل‌ونقل شهری وجود دارد. شهر تهران به‌عنوان یکی از کلانشهر‌های پرجمعیت و مهم جهان دارای ویژگی‌های متمایز‌کننده و منحصر به‌فرد است. روزانه در آن میلیون‌ها نفر به‌وسیله مترو جابه‌جا می‌شوند و مترو نقشی حیاتی ایفا می‌کند. موزه را به نوعی می‌توان عنصری تلطیف‌کننده تلقی کرد که حتی در مواردی که به موضوعات سخت و صنعتی می‌پردازد با چاشنی هنر و شیوه‌های نمایشی جذاب، لحنی مانوس و دلپذیر می‌گیرند.
از این‌رو با توجه به اهمیت مترو در زندگی انسان شهرنشین و مجموعه رویدادهایی که پیرامون آن پدید می‌آید و به بیانی فرهنگ و آدابی را ویژه خود تعریف می‌کند با توجه به نقشی که موزه می‌تواند ایفا کند، تاسیس موزه‌ای با موضوع مترو برای شهر تهران می‌تواند جذاب و راهگشا باشد. این موزه علاوه بر گردآوری و نمایش جنبه‌های فنی مترو می‌تواند به‌صورت فصلی میزبان رویدادهای فرهنگی و هنری با محوریت مترو به‌عنوان فضای عمومی شهری باشد.
