انتقال آب بین‌حوضه‌ای برای مصرف آشامیدنی

گروه ایرانشهر همشهری روز شنبه 2مرداد در گزارشی با عنوان «پای درددل مردم خوزستان» به اعتراض‌های مردم این استان درباره طرح‌های انتقال آب و تنش آبی پرداخت. روابط‌عمومی شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو
در خصوص این گزارش توضیحاتی داده است: «از نظر جغرافیایی حدود 75درصد کشور در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته و همچنین علاوه بر این، بروز و تداوم خشکسالی‌های متعدد طی دهه‌های اخیر و کاهش بارش، افزایش دما و وقوع پدیده تغییر اقلیم، عوامل تأثیرگذار بر منابع آب کشور بوده است؛ به‌نحوی که وضعیت منابع آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک کشور را با بحران‌های جدی مواجه کرده ‌است.
بررسی وضعیت استقرار جمعیت در کشور نیز حاکی از آن است که حدود 45درصد در حوضه آبریز فلات مرکزی سکونت یافته که به واسطه محدود بودن منابع آبی در این حوضه از کمترین سرانه آب تجدیدپذیر و پایین‌تر از استانداردهای جهانی برخوردار است؛ لذا انتقال آب بین‌حوضه‌ای از راهکارهای تأمین آب به‌ویژه تأمین کمبود نیازهای آشامیدنی و بهداشت برای مناطقی به شمار می‌رود که امکان تأمین آب مورد نیاز در آنها وجود ندارد.
البته مطابق با معیارهای تعریف شده در سطح بین‌المللی برای انجام طرح‌های انتقال بین‌حوضه‌ای رعایت ملاحظات زیست‌محیطی، عدالت در مبدأ و مقصد، حصول اطمینان از انجام اقدامات مربوط به صرفه‌جویی و مدیریت تقاضا در حوضه مقصد و نیز درنظر گرفتن منافع و همچنین اخذ مجوز تخصیص آب، مجوز زیست‌محیطی و مجوز از شورای‌عالی آب الزامی است که درباره همه طرح‎های انتقال آب بین‌حوضه‎ای رعایت شده. با توجه به سیاستگذاری وزارت نیرو، اجرای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای جدید فقط برای تأمین کمبود آب نیازهای آشامیدنی و بهداشت حوضه مقصد پس از اعمال راهکارهای عملیاتی مدیریت مصرف خواهد بود.
از طرح‎های انتقال بین‎حوضه‎ای و در دست بهره‎برداری می‌توان به انتقال آب از سدهای لار و طالقان و طالقان به تهران برای تامین کمبود آب آشامیدنی، طرح انتقال آب از سرشاخه‌‎های دز به قمرود برای تأمین کمبود آب آشامیدنی مورد نیاز قم، طرح انتقال آب از سد کوثر به ‎خوزستان (خط محرم) در کنار انتقال به استان‎های فارس، هرمزگان و بوشهر آن‎هم برای کمبود نیاز آشامیدنی اشاره کرد. طرح‎ انتقال آب از سرشاخه‎های کارون به مراکز جمعیتی فلات مرکزی و با هدف تامین نیاز آشامیدنی نیز از طرح‎های ضروری یادشده است که همگی پس از اخذ مجوزهای قانونی مربوطه مثل مجوز تخصیص آب، مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست و همچنین مجوز شورای‌عالی آب طراحی و اجرا شده یا در حال بهره‎برداری هستند.
مجموع منابع آب یک حوضه‌ آبریز که به‌طور معمول دربرگیرنده تعدادی از استان‌ها به‌عنوان ذینفعان حوضه آبریز هستند، محدود است؛ درحالی‌که میزان نیازها و درخواست‌هایی که از سوی این استان‌ها مطرح می‌شود، اغلب بسیار بیش از منابع آب محدود حوضه است؛ بنابراین موضوع تخصیص آب در حوضه‌های آبریز درواقع موضوعی با ماهیت توزیع منابع محدود بین مصرف‌کنندگان و متقاضیان است.
رویکرد اصلی دولت دوازدهم و وزارت نیرو در سیاستگذاری بخش آب کشور، عمدتا رویکرد مدیریت تقاضا بوده و بر این اساس با پیگیری‌های وزارت نیرو، کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی از اسفند سال96 تشکیل‌شد و با برگزاری جلسات متعدد تخصصی و کارشناسی در کارگروه ملی و کمیته‌های تخصصی ذیل کارگروه در سطوح ملی و استانی، تلاش‌ گسترده‌ای برای استفاده از حداکثر ظرفیت نهادها و دستگاه‌های اجرایی مختلف برای مدیریت بهینه منابع آب محدود حوضه‌های آبریز کشور در شرایط کم‌آبی شکل گرفته است که این تلاش‌ها همچنان ادامه دارد. درباره موضوع انتقال آب از سرشاخه‌های کارون نیز وفق روال ارائه شده در بندهای قبل برای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای عمل شده و حسب تصمیمات شورای‌عالی آب اقدام خواهد شد. مشکلات آبی خوزستان دارای ابعاد مختلف و پیچیده‌ای بوده و زمینه‌های مختلف ازجمله وقوع خشکسالی، مدیریت کشاورزی، مسائل اقتصادی و معیشتی، جنبه‌های فرهنگی و مسائل متنوع دیگر در این امر دخیل هستند و نسبت دادن مشکل کمی و کیفی آب در استان به طرح‌های انتقال آب صحیح نیست.»

پاسخ همشهری
انتقال 7میلیارد مترمکعب آب، معادل نیاز آشامیدنی 78میلیون نفر!
 نادره وائلی زاده- خبرنگار

از نخستین طرح انتقال آب از سرشاخه رودخانه کارون (کوهرنگ یک) 70سال می‌گذرد. با وجود مخالفت کارشناسان و مردم خوزستان و چهارمحال و بختیاری، اما این طرح‌ها همچنان ادامه دارد. 10طرح انتقال آب از سرشاخه‌های کارون بزرگ (کارون و دز) به فلات مرکزی با حجم بیش از 2میلیارد مترمکعب اجرا شده یا در حال اجراست؛ درحالی‌که همه این طرح‌ها فاقد مجوزهای محیط‌زیستی و برای تامین مصارف آشامیدنی، صنعت و کشاورزی بوده است. در بحران اخیر خوزستان برخی‌ سعی داشتند پروژه‌های انتقال آب را بی‌تأثیر جلوه دهند؛ اگرچه مولفه‌های زیادی در این بحران دخیل است، اما بخش زیادی از آن ریشه در طرح‌های انتقال آب دارد.
طبق معیارهای یونسکو صرفه‌جویی و مدیریت تقاضا در حوضه مبدا، بررسی نیازهای آب و ارزیابی محیط‌زیستی در حوضه مقصد، ارزیابی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی و تقسیم عادلانه منافع ناشی از طرح‌ها، پیش‌شرط‌های اجرای طرح‌های انتقال آب عنوان شده که گزارش‌ها گواه بر عدم‌تحقق آنهاست. پیش از این سازمان حفاظت محیط‌زیست، بازرسی و مرکز پژوهش‌های مجلس هم با اجرای طرح‌های انتقال آب مخالفت کرده‌اند.
در سال‌های اخیر انتقال آب «بهشت‌آباد» از سرشاخه کارون به فلات مرکزی بارها از سوی موافقان مطرح شده که مخالفت‌های گسترده اجتماعی را به‌دنبال داشته است. زنجیره‌های انسانی و تجمع فعالان محیط‌زیست در چهارمحال و بختیاری و خوزستان ازجمله این واکنش‌ها بوده و در یک‌ماه گذشته نیز یکی از مطالبات جدی بخش زیادی از  مردم خوزستان، توقف طرح‌های انتقال آب بوده است. شورای‌عالی آب در سال‌های گذشته در حالی بر اجرای بهشت‌آباد پافشاری کرده که گزارش‌ها از سال۸۰ نشان می‌دهد بیلان تمام رودخانه‌های خوزستان منفی است (یعنی منابع آبی با نیاز آبی برابری نمی‌کند)، اما برخی‌ها با سوءاستفاده از آمار‌ها هدرروی آب را علم می‌کنند و آن را به‌حساب آب اضافه می‌گذارند.
رئیس‌جمهوری پیشین هم در نخستین سفر خود به استان خوزستان وعده کرده بود انتقال آب کارون برای مصارف غیرآشامیدنی ممنوع باشد. کارشناسان اما بر این باورند که «آب آشامیدنی، دستاویزی برای انتقال آب کارون شده است.»
به‌گفته مهدی قمشی، رئیس دانشکده علوم آب اهواز «طرح انتقال آب بهشت‌آباد، اگر قرار باشد فقط برای مصرف آشامیدنی استفاده شود، برای جمعیتی بیش از ۲۰میلیون نفر است؛ درحالی‌که طبق سرشماری‌ها جمعیت اصفهان، کرمان و یزد بسیار کمتر از این است؛ ضمن اینکه این 3استان خود منابع آبی دیگری نیز دارند؛ بنابراین این طرح‌ها برای تامین آب کشاورزی و صنعت است.»
محمد درویش، کارشناس محیط‌زیست هم در صفحه شخصی اش در اینستاگرام نوشت بر این باور است که «7.7میلیارد مترمکعب از آبی که به سمت خوزستان می‌آید توسط طرح‌های انتقال آب انحراف مسیر یافته یا خواهد یافت که معادل نیاز آب آشامیدنی 78میلیون نفر است؛ درحالی‌که چنین جمعیتی در کشور در مضیقه آب آشامیدنی نیستند.»  از سوی دیگر، این انتقال‌ها درحالی صورت می‌گیرد که شهرها و روستاهای خوزستان هنوز با مشکل کمی و کیفی آب آشامیدنی روبه‌رو هستند. این مسئله را نباید از نظر دور داشت که سود زیاد اجرای پروژه‌های انتقال آب، همیشه برای پیمانکاران وسوسه‌انگیز بوده است؛ چنان‌که با بالا گرفتن اعتراض مردمی نسبت به بهشت‌آباد، سراغ طرح‌های انتقال آب ونک و خرسان رفته‌اند. پیش از این نیز مدیرعامل سابق شرکت آب و نیرو بعد از افشای اظهاراتش در دفاع از طرح انتقال آب به یزد در آبان99 برکنار شده بود.