آموزش عالی
میدان‌داری در رتبه‌های علمی
دانشگاه‌ها چه شرایطی دارند و با چه مشکلاتی در سال جدید مواجه هستند؟
خدیجه نوروزی- روزنامه‌نگار
آموزش عالی ایران در 8سال گذشته از فرازها‌و‌نشیب‌های متعددی برخوردار بوده است.
در آخرین مورد، موضوع همه‌گیری کرونا از اواخر سال98 و ادامه آن در سال 1400باعث شد که بسیاری از برنامه‌های وزارت علوم، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی، پژوهشی و فناوری دستخوش تغییرات جدی شود. همزمان با ظهور بیماری کووید-19و ویروس عالمگیر کرونا آموزش حضوری دانشگاه‌ها به‌شدت به چالش کشیده شد و آموزش الکترونیک در دانشگاه‌های کشور و زیرساخت‌های آموزش‌های غیرحضوری گسترش یافت.
شتاب علمی ایران در سال2020 با سهم 2/2درصد در دنیا در رتبه 15و با سهم 7/21درصد در جهان اسلام در رتبه اول و با سهم 7/28درصد کل علم در منطقه خاورمیانه رتبه اول بوده است.
ایران با نرخ رشد حدود 6درصد در سال2020 در میان 20کشور برتر دنیا در رتبه اول قرار داشته است.
در سال2020میلادی که سهم تولید علم کشور در دنیا بیش از 2درصد بود، سهم تولید علم برتر یا کیفیت علم به بیش از دوبرابر یعنی 3/4درصد رسید. واقعیت‌های مبتنی بر آمار و ارقام، تلاش دانشمندان ایرانی را نشان می‌دهد.
براساس آمار یونسکو، از نظر نیروهای توانمند تربیت‌شده در داخل کشور، ایران در رتبه سوم آموزش مهندسی جهان قرار دارد.
رتبه ایران در شاخص نوآوری در سال2020براساس گزارش وایپو، در جایگاه 67 در میان 131کشور جهان است. ایران در طول 8سال گذشته از رتبه 104به رتبه 67صعود کرده است.
مسیرسازی برای دانشجویان
عبدالرضا باقری- قائم‌مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری
اگر به دانشگاه و کنشگران اصلی آن در بستر تاریخی ایران نظر کنیم، درخواهیم یافت که حافظه تاریخی ساکنان ایران زمین گواه آن است که دانشگاه همواره در بزنگاه‌های مختلف در قبال جامعه، مسائل و مشکلات آن دغدغه داشته و احساس مسئولیت کرده است. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با در اختیار داشتن جمعیت دانشجویی به میزان 1827000دانشجو، در اختیار داشتن نزدیک به 90هزار کارمند و 42هزار عضو هیأت علمی از ظرفیت‌های قابل‌اعتنایی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی برخوردار است. لذا تقویت مشارکت اجتماعی و سیاسی دانشجویان در فضای دانشگاه بنا به کارویژه‌های عدیده اجتماعی و هویت‌ساز می‌تواند نقش مهمی در حفظ و تقویت سرمایه اجتماعی و سلامت اجتماعی داشته باشد. فراهم‌سازی فرصت‌های لازم و مهم‌تر از آن تقویت فرایند اعتماد در فضای دانشگاه می‌تواند رخوت و بی‌تفاوتی مدنی و اجتماعی را کاهش داده و فضا و زمانه تحصیل دانشجویان، که خود حلقه‌ای مهم در هویت و سیاست زندگی آنهاست را تبدیل به دوره‌ای پویا و سازنده سازد که بی‌تردید سهم مهمی در پویایی اجتماعی زندگی تحصیلی و دانشگاهی آنها دارد. افزون بر این توجه به‌وجود رفتارهای مخاطره‌آمیز که فرساینده نگرش مثبت به زندگی تحصیلی و دانشگاهی هستند و محیط و فضاهای دانشگاهی هم بری از آن نیستند، بسیار اهمیت دارد. تقویت مشارکت‌های اجتماعی و صنفی دانشجویان، تقویت مراکز حمایتی و خدمات مشاوره‌ای، آگاه‌سازی و توانمند‌سازی در برابر مخاطره‌های پیش‌رو، تولید و ترویج برنامه‌های مربوط به آموزش مهارت‌های زندگی و چگونگی مواجهه با آسیب‌های روانی و اجتماعی می‌توانند در کاهش رفتارهای مخاطره‌آمیز نقش داشته باشند و موجب بهبود و تقویت سلامت اجتماعی در محیط‌های دانشگاهی شوند. و به‌صورت مشخص با توجه به اهمیت مباحث مربوط به تقویت جامعه مدنی و ورود بیشتر دانشجویان در جهت کمک به بهبود در فضاهای دانشگاهی، توجه به رویکردهای مشارکتی در تدوین و اجرای برنامه‌ها و شکل‌دهی به پویش‌هایی در راستای سالم‌سازی محیط و نیز داشتن برنامه‌های حمایتی برای دانشجویان آسیب‌دیده می‌تواند کارساز باشد و به تقویت احساس مسئولیت و مشارکت اجتماعی در میان دانشجویان، احساس تعلق اجتماعی و سرمایه اجتماعی کمک کند. نگاه دولت جدید باید به‌گونه‌ای باشد که از انجمن‌ها و تشکل‌های دانشجویی درخواست شود سطح کنشگری خود را از «شکایت کردنها و گلایه‌های منفعلانه» به سمت‌وسوی «کنشگری های خلاقانه» سوق دهند؛ گروه‌های دانشجویی می‌توانند در راستای کاربست انبوهی از ایده‌های موجود تلاش کرده و حتی به خلق و به‌کارگیری ایده‌های جدید در زمینه مهار و کاهش مسائل اجتماعی زندگی دانشجویی کمک کنند.
سیاست‌های بخش رسمی در نظام دانشگاهی هم باید نقش حمایتی و فراهم‌کننده فرصت برای تنوع‌بخشی به فعالیت‌های دانشجویی را داشته باشد. درواقع، همیاری دانشجویان در مدیریت دانشگاه و مسائل آن (از قبیل مسائل اجتماعی جامعه دانشجویی) توامان به رویه‌های دمکراتیک دانشجویان در عمل و همیاری آنها به‌عنوان شهروندان آگاه ازیکسو و از سوی دیگر به تقویت مردم‌سالاری منجر خواهد شد.
دانشگاه‌ها به‌دلیل حضور و وجود جمعیت جوان و پرشور و دیگر ویژگی‌هایی که به اقتضای شرایط سنی واجد آنها هستند دارای جمعیتی مطالبه‌گر، هوشمند، حساس و با گفتمان‌های متفاوت هستند و نسل جدیدی را در خود دارند که واجد ویژگی‌هایی چون: توان ماجراجویی، رها‌بودن از قیود و هنجارها، دارای ذائقه‌های متفاوت، خود فرمانی و تشخص‌طلبی هستند؛ نسلی که چون گذشته خود را ساختار‌پذیر تعریف نمی‌کند بلکه هنر حضور برای او اهمیت دوچندان دارد و مدام تقلای حضور و نفوذ در شورا‌ها و جمع‌های رسمی را مطالبه و پیگیری می‌کند به‌گونه‌ای که گریز و عبور از ساختارها را چندان سخت نمی‌بیند. بی‌گمان چنین شرایطی چالش‌برانگیز است. تدبیر و مدیریت در این حوزه سخت است چرا که مدیران این حوزه با مجموعه‌ای به نسبت مدیریت‌ناپذیر سروکار پیدا می‌کنند. افزون بر این نبود منابع مالی کافی و در مواردی بحران مخاطب نیز کار در این حوزه را سخت می‌کند. لیکن به‌رغم چالش‌ها و سختی‌های ذکر شده در جایی که فرصت و بستر لازم برای کنشگری دانشجویان فراهم باشد آنها کنشگران قابلی برای تقویت امر جامعه‌پذیری و تقویت هویت دانشجویی در عرصه‌های دینی و ملی هستند.
