تلاش برای حفظ هویت آرامستان دولاب

    پریسا امیرقاسم‌خانی _خبر‌نگار

درست در جنوب‌شرقی تهران و محدوده تاریخی دولاب، آرامستانی تاریخی با وسعت حدود 75هزار مترمربع قرار گرفته که طرح ساماندهی آن آغاز شده است؛ اگرچه مدتی پیش مسائلی درباره ساماندهی گورستان‌های دولاب، پیش آمد، اما روز پنجشنبه در پی بازدید نماینده مسیحیان آشوری و کلدانی همچنین نماینده مسیحیان ارامنه در مجلس شورای اسلامی از این محل، اعلام شد که در مسیر بازپیرایی و بهسازی آرامستان تاریخی دولاب، مشکل خاصی وجود ندارد و توافق‌های لازم با مذاهب مسیحی صورت گرفته است.
آرامستان تاریخی دولاب که شامل 5گورستان برای مذاهب ارامنه، ارتدکس شرقی، کاتولیک رومی، کاتولیک ارمنی، آشوری‌ها و لهستانی‌هاست با قدمت بیش از 170سال، جزو میراث ملی و حتی جهانی به شمار می‌رود و در آن افراد مشهور علمی و فرهنگی با ملیت‌های مختلف روسی، فرانسوی و... دفن شده‌اند.
به همین‌خاطر مدیریت شهری در بودجه سال99، ساماندهی گورستان‌های دولاب را در برنامه قرار داد و در این زمینه طرح‌های مختلفی به شورا ارائه شد؛ ازجمله اینکه میدانی در این آرامستان ایجاد شود به نام میدان صلح یا میدان بهشت مریم(ع). اما در پی طرح‌های ارائه شده، برخی از پژوهشگران و کارشناسان تاریخی و میراث فرهنگی از احتمال تغییر هویت این گورستان‌ها در طرح ساماندهی ابراز نگرانی کردند؛ نگرانی از این بابت که اقدامات به ارزش‌های تاریخی و مورد توجه مسیحیان در گورستان، آسیب وارد کند. البته مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران تأکید می‌کند که هیچ طرح و برنامه‌ای در مجموعه آرامستان‌های دولاب بدون درنظر گرفتن تأیید سازمان میراث‌فرهنگی صورت نمی‌گیرد.

هویت و اسامی آرامستان‌ها تغییر نمی‌کند
اینطور که رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران هم عنوان می‌کند، اقداماتی که در 5آرامستان دولاب قرار است انجام شود، فقط در راستای ساماندهی است و بس. زهرا صدراعظم نوری به همشهری می‌گوید: «یکی از ردیف‌های بودجه مدیریت شهری، احیا، مرمت و ساماندهی آرامستان‌های تاریخی و محلی شهر تهران، ازجمله دولاب، ابن‌بابویه و امامزاده عبدالله است. بر این اساس، شورای شهر اعتباراتی در این خصوص در بودجه امسال درنظر گرفت و شهرداری مکلف شد برنامه‌ای برای ساماندهی ارائه کند. مجموعه مدیریت شهری به‌دنبال حفظ هویت این مکان‌های تاریخی است. به‌طور قطع در این آرامستان‌ها اقدامی صورت نخواهد پذیرفت که هویت آرامستان‌ها را در معرض تهدید قرار دهد. اسامی‌شان نیز تغییر نخواهد کرد.»

آنچه نوری به آن اشاره می‌کند، بخشی از برنامه‌های مدیریت شهری تهران برای ساماندهی تعدادی از 80آرامستانی است که در تهران پراکنده هستند و ارزش‌های تاریخی و میراثی دارند. او در همین ارتباط می‌گوید: «چنین آرامستان‌هایی باید حفظ شوند و شرایطی فراهم شود که شهروندان و گردشگران بتوانند از این آرامستان‌ها بازدید کنند. این آرامستان‌ها باید از حالت مخروبه و فرسوده خارج شوند، آب شرب و سرویس بهداشتی داشته باشند، مسیرهای حرکت و پیاده در آنها هموار شود و بهسازی شده و قابل بازدید باشند.» 
عضو شورای شهر تهران می‌افزاید: «در اولویت کار ساماندهی گورستان‌های تاریخی تهران، 5آرامستان دولاب در دستور کار قرار گرفته است. تأکید شورا و شهرداری حفظ و حراست هویت این 5آرامستان به‌عنوان یک میراث ملی و جهانی و ذخیره مادی و معنوی شهر تهران است. در این بهسازی و احیا شهرداری مکلف است با ذی‌ربط‌های آرامستان‌ها ازجمله وزارت امور خارجه، شورای خلیفه‌گری، سازمان میراث فرهنگی، سفارتخانه‌های مرتبط و... هماهنگی‌های لازم را انجام دهد. در این زمینه اقداماتی هم شروع شده است. 
در این راستا پیاده‌راه‌های آرامستان گریگوری‌ها اصلاح و فضای بین قبور بازسازی شده‌اند. همچنین آبرسانی به فضای سبز طراحی و اجرا شده، منبع آب تامین و علف هرز و گیاهان خودرو جمع‌آوری شده‌اند و سرویس‌های بهداشتی مناسبی هم احداث شده است.»

نام میدان، بهشت مریم شود
در طرح ساماندهی 5آرامستان دولاب اینطور آمده که یک فضای مشترک در فضای شهری و خارج از آرامستان‌ها، به‌عنوان میدانگاه و محل توقف مرکزی به‌وجود آید؛ میدانی با رویکرد صلح جهانی. اما احمد مسجدجامعی، عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر اسلامی تهران در این‌باره می‌گوید: «آنچه گورستان دولاب به‌عنوان مهم‌ترین شاخصه دارد، سابقه و پشتوانه تاریخی است. ما نباید تاریخ را تحریف کنیم. گفته شده نام میدان مشترک بین 5گورستان را میدان صلح بگذاریم؛ درحالی‌که این محل هیچ مناسبتی با این نام ندارد و نمی‌توان نامش را صلح جهانی گذاشت.»

عضو شورایشهر تهران با بیان اینکه مشخص نیست ربط این گورستان با صلح چیست، یادآور می‌شود: «روس‌ها در زمان جنگ جهانی دوم و اشغال ایران، در تهران جنگیدند؛ نه در مرزهایشان؛ جنگی که تا مرحله تجزیه ایران پیش رفت؛ بنابراین این محل نسبتی با صلح ندارد که بخواهیم این نام را روی آن بگذاریم.»
مسجدجامعی در ادامه به موضوع مشارکت جامعه محلی می‌پردازد و می‌گوید: «ما پیش‌ترها، پس از بازدیدی از مجموعه گورستان‌های دولاب، خدمت مرحوم آقای سیدمهدی طباطبایی، شخصیت مورد وثوق محله و منطقه14 رفتیم. آنجا درباره ایده‌هایمان گفت‌وگو کردیم. ایشان پیشنهاد جالبی داد و گفت: ما در ایران، بهشت معصومه و بهشت زهرا داریم، اما بهشت مریم نداریم. جا دارد نام میدان گورستان دولاب را بهشت مریم بگذاریم؛ چراکه حضرت مریم(ع) شخصیتی قدسی است که وجه مشترک مسلمانان و مسیحیان به‌حساب می‌آید. به‌نظر من، پیشنهاد ایشان، پیشنهاد خوبی است. لازم است برای تغییر و تحولات گورستان دولاب و نامگذاری برای آن، الگوهای تاریخی و زیباشناسی را درنظر بگیریم. در سند طرحی که ارائه شده کلمه «احیا» آمده است؛ درحالی‌که قرار نیست در این محل احیایی صورت و دفن تازه‌ای انجام بگیرد. کلمه باززنده‌سازی برای متن مناسب است؛ زیرا با الگوهای تاریخی، زیباشناسی، معماری و شهرسازی همخوانی دارد. ما با وزارت خارجه، میراث فرهنگی، شخصیت‌های محلی، خلیفه‌گری ارامنه و مانند اینها مسائل را طرح کردیم که باید نقش همه در اینجا درنظر گرفته شود.»
 مسجدجامعی در پایان می‌گوید: «باید یک بند به این سند اضافه کنیم؛ مطالعات دائمی راجع به پیشینه این مکان و کسانی که در آنجا مدفون هستند و چرایی آن، لازم است؛ یعنی این بخش می‌تواند سایت‌های جهانی داشته باشد. کسانی که اینجا بودند مثلا فرزندانشان، هموطنان‌شان و همشهریان‌شان بدانند آنها که بوده‌اند و دسترسی به آنجا و آن اطلاعات، چگونه امکانپذیر است. پس راه‌اندازی یک سایت و مطالعات درباره این آرامستان لازم است. این کار هنوز در مراحل اولیه است و ضروری است شهرداری گروهی را برای این کار بگذارد.»
به هرترتیب بهسازی آرامستان‌های تاریخی دولاب در حال انجام است و شارلی انوبه‌تکیه، عضو کمیسیون عمران و نماینده مسیحیان آشوری مجلس و همچنین آرا شاوردیان، نماینده مسیحیان ارمنی تهران و شمال ایران در مجلس شورای اسلامی پس از بازدید از این آرامستان‌ها، روند بازپیرایی و بهسازی را مناسب ارزیابی کردند. در این میان، کامبیز مصطفی‌پور، شهردار منطقه14 اعلام کرد که جمع‌آوری اطلاعات مربوط به چهره‌های مدفون و تاریخچه آرامستان‌ها و در کل تهیه بانک اطلاعاتی جامع از این آرامستان‌ها در دستور کار قرار دارد. 

داستان گورستان‌های دولاب

ماجرای گورستان‌های دولاب به سال۱۸۵۵ بازمی‌گردد که پیکر دکتر لویی آندره ارنست کلوکه، پزشک محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار در محله دولاب تهران به خاک سپرده شد تا راه برای خاکسپاری درگذشتگان کاتولیک در تهران هموار شود. آخرین تدفین‌ در گورستان نیز در سال۱۳۷۵ خورشیدی صورت گرفته است. بخش ارامنه این آرامستان، یکی از قدیمی‌ترین آرامستان‌های ارامنه تهران به شمار می‌آید که مساحتی بالغ بر ۴۷هزار مترمربع دارد. سنگ قبرهای این آرامستان اغلب دارای نقوشی ویژه و معماری منحصر به فرد هستند. کلیسای کوچکی نیز (مادور) در محوطه این آرامستان قرار دارد.  مالکیت و مدیریت گورستان دولاب، افزون بر خلیفه‌گری ارامنه تهران در اختیار برخی سفارتخانه‌های خارجی است؛ زیرا در آنجا افرادی با ملیت‌های گوناگون روسی، گرجی، فرانسوی، یونانی و لهستانی به خاک سپرده شده‌اند یکی از مهم‌ترین بخش‌های گورستان دولاب، بخش لهستانی‌هاست که در آن شماری از آوارگان لهستانی جنگ جهانی دوم که به ایران پناه آورده بودند و پیش از بازگشت به کشورشان از دنیا رفتند، دفن شده‌اند. این آرامستان در بزرگراه شهید محلاتی، بین خیابان شهیدرضایی تاجری از غرب، خیابان مستفیذ از شمال، املاک مسکونی از شرق و گلخانه‌های خیابان پاسدار گمنام از جنوب واقع شده است. به‌علت اینکه مالکیت آرامستان ارامنه متعلق به کشورهای روسیه، لهستان، فرانسه و ایتالیاست، برای بازدید به کسب مجوز از سفارتخانه‌های مذکور و تأییدیه خلیفه‌گری‌های ارامنه، آشوری‌ها، ارتدوکس‌ها و کاتولیک‌ها نیاز است.