راهکار تایلندی برای کاهش قیمت برنج خارجی

هند و پاکستان در 2 دهه گذشته مهم‌ترین منابع خارجی تامین برنج ایران بوده‌اند، اما تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران با ایجاد مشکل برای مبادلات مالی بین ایران و دیگر کشورها، صادرات برنج هند به ایران را کاهش داد. آمار‌ها حاکی از آن است که ایران سالانه ۱. ۳ میلیون تن برنج از هند وارد می‌کند که این میزان طی سال گذشته و امسال کاهش بسیاری یافته است. در سال 98واردات برنج باسماتی از هند، به 600هزار تن رسید که نسبت به سال قبل از آن نزدیک به 900هزار تن کاهش داشت. صادرکنندگان هندی ماه‌هاست که به‌دلیل آنکه پول برنج صادراتی خود را دریافت نکرده‌اند، تحویل باسماتی به ایران را متوقف کرده‌اند؛ اما این تنها مشکلی نیست که بر سر راه واردات برنج از هند قرار گرفته است بلکه مشکل بزرگ‌تر، قیمت تمام ‌شده خرید برنج هندی و پاکستانی با توجه به تغییر گروه کالای برنج وارداتی و تبدیل ارز تخصیصی آن از دولتی به نیمایی است، چیزی که باعث شده تا قیمت برنج خارجی در بازار طی 7‌ماه امسال، 3برابر شود.

جایگزین برنج هند
اگرچه برای هند نیز از دست دادن بازار ایران که همه ساله 34درصد صادرات برنج باسماتی را به‌خود اختصاص می‌داد خوشایند نبوده و 2 کشور در چند ماه اخیر راه‌های کمتر وابسته به مبادلات مالی را هم بررسی کرده‌اند، اما بازار نابسامان برنج در ایران فرصت چندانی برای مذاکره باقی نگذاشته است. فاصله 22هزار تومانی دلار نیمایی تا دولتی، نه‌تنها نقدینگی تجار ایرانی را برای واردات برنج از شرکای قدیمی کاهش داده، بلکه با اثرگذاری مستقیم بر بازار، فاصله قیمت برنج خارجی و ایرانی را هم کم و عملا یکی از مهم‌ترین اهداف واردات که تعدیل قیمت در بازار داخلی بود را بلاموضوع کرد. جست و جوی بازارهای جدید نخستین کاری بود که در چنین شرایطی باید انجام می‌گرفت و تایلند و یکی از کشورهای آمریکای جنوبی برای این کار انتخاب شدند.
 دبیر انجمن واردکنندگان برنج در گفت‌وگو با همشهری در این زمینه گفت: برنج‌های هندی و پاکستانی کیفیت بالایی دارند و اگر قرار بر واردات با ارز نیمایی باشد، قیمت‌ها در بازار چندین برابر می‌شود؛ به همین دلیل باید به فکر بازارهای جدید بود تا با قیمت کمتری واردات برنج تداوم داشته باشد.

اما و اگرهای واردات برنج ارزان
مسیح کشاورز البته خرید برنج از کشورهای آمریکای جنوبی و تایلند را نیز مستلزم تحقق پیش نیازهایی دانست و گفت: وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و صنعت باید بر سر نوع برنج‌های وارداتی توافق‌های لازم را انجام دهند؛ چون برنجی که باید وارد شود از نوع پرمحصول است که هم‌اکنون واردات آن به‌دلیل تشابه با برنج ایرانی و امکان اختلاط این 2، ممنوع است. او مشخص شدن و اعلام پارامترهای مورد نظر وزارت بهداشت و سازمان استاندارد را نیز یکی دیگر از الزامات این کار اعلام کرد و افزود: رایزنی‌ها در این خصوص در حال انجام است و واردکنندگان این آمادگی را دارند که به محض مشخص شدن وضعیت این پیش نیازها و همچنین شرایط تخصیص ارز مورد نیاز، کار خرید را آغاز کنند.

تکلیف ارز باید مشخص شود
به گفته کشاورز، برنجی که قرار است خریداری شود برنج ارزان قیمتی است؛ اما از آنجایی که تخصیص ارز از سوی بانک مرکزی بسیار دیر انجام می‌شود و آنچه تاکنون تخصیص یافته برای ترخیص برنج‌های رسوبی در گمرک بوده، دستکم 2 تا 3 هفته طول می‌کشد تا مراحل تامین ارز برای خریدهای جدید طی و نوع ارزی که تخصیص می‌یابد مشخص شود. با توقف تخصیص ارز به واردات، بسیاری از کالاها از ابتدای امسال، 200هزار تن برنج وارداتی ماه‌ها در گمرک رسوب کرد که تا امروز با تامین ارز مورد نیاز، 100هزار تن ترخیص شده و معادل همین میزان هنوز در گمرک باقی مانده و کد ترخیص دریافت نکرده است. در 7‌ماه گذشته واردکنندگان بسیاری از کالاها با مشکلات زیادی در زمینه تامین و تخصیص ارز مورد نیازشان از بانک مرکزی مواجه شدند، اما مشکلات واردکنندگان برنج با بانک مرکزی تنها به دیرکرد تخصیص ارز محدود نبود. بعد از پایان ممنوعیت فصلی واردات برنج در زمستان سال گذشته، با توجه به نیاز بازار و به درخواست وزارت صمت، 80هزار تن برنج خارجی در 3‌ماه بهمن، اسفند و فروردین بدون تخصیص ارز با نرخ دولتی در بازار توزیع شد؛ اما درحالی‌که قول تامین ارز 4هزار و 200تومانی برنج‌های توزیعی به واردکنندگان داده شده بود این قول عملی نشد و بانک مرکزی این برنج‌ها را نیز با اینکه پیش از تغییر گروه کالایی در بازار به فروش رسیده بودند مشمول ارز نیمایی دانست.
به گفته دبیر انجمن واردکنندگان برنج، کشمکش واردکنندگان و بانک مرکزی بعد از ماه‌ها، به تازگی با وساطت و توصیه جهانگیری، معاون رئیس‌جمهوری وارد فاز جدیدی شده و به بانک مرکزی ابلاغ شده تا ارز دولتی لازم برای این برنج‌ها تامین شود.

چرا واردات داریم؟
مصرف سالانه برنج کشور 3.2میلیون تن برآورد می‌شود. این حجم بالای مصرف، باعث شده هرساله یک سوم تقاضای بازار برنج با واردات تامین شود. 1.7تا 2میلیون تن از مجموع برنج مورد نیاز کشور از محل تولیدات داخلی و بین 1.2تا 1.5میلیون تن با واردات تامین می‌شود. تا پیش از امسال، واردات برنج با ارز دولتی انجام می‌شد تا علاوه بر تامین کسری تولید، قیمت‌ها نیز در بازار برنج متعادل شود. قیمت بالای برنج ایرانی در سال‌های اخیر باعث شده دهک‌های با درآمد پایین، برنج وارداتی را جایگزین انواع ایرانی کنند تا بهتر بتوانند از پس مدیریت هزینه خانوارهای اغلب پرجمعیت‌شان برآیند. تا سال گذشته برای هرکیلو برنج ایرانی با بازه قیمتی نسبتا گسترده 20تا 30هزار تومان، میانگین قیمت 25هزار تومان را می‌شد تعیین کرد؛ درحالی‌که در همین زمان قیمت هرکیلو برنج خارجی 6تا 8هزار تومان بود و تا پیش از بهار امسال هرگز از این قیمت فراتر نرفت. اما تصمیم دولت و بانک مرکزی برای تبدیل ارز واردات به نیمایی، شرایط را تغییر داد و قیمت برنج‌های هندی و پاکستانی در بازار ظرف 6‌ماه گذشته با شیبی تند افزایش یافت تا جایی که امروز قیمت هر کیلو برنج خارجی در بازار به 25هزار تومان رسیده است. این در شرایطی است که همواره روند رو به رشد قیمت برنج ایرانی هم در این مدت ادامه یافته و قیمت بعضی از انواع آن امسال نزدیک به 40هزار تومان نیز رسیده است.

کاهش واردات و افزایش قیمت برنج خارجی
 واردات برنج در سال‌های گذشته همواره تداوم داشته و تنها در ماه‌های محدودی از سال، همزمان با فصل برداشت برنج ایرانی، این واردات به‌طور فصلی و چند ماهه محدود می‌شود. امسال اما شرایط عجیبی برای بازار برنج رقم خورده است. اثرات روانی اعلام خبر تغییر گروه کالایی برنج خارجی پیش از عملی شدن آن و قبل از اینکه حتی یک گرم برنج با ارز نیمایی به بازار وارد شود اثر خود را بر بازار اعمال کرد و قیمت هرکیلو برنج خارجی به سرعت از 7تا 8هزار تومان به 10، 12و 14هزار تومان افزایش یافت. کمبود در بازار ناشی از کاهش ذخایر واردات پیشین و تخصیص نیافتن هیچ‌گونه ارزی برای واردات (حتی نیمایی) در چند‌ماه ابتدای امسال قیمت را کم کم از 18هزار تومان هم بالاتر برد و تا 25هزار تومان کنونی رساند. مشکلات تخصیص ارز و دپوی حجم زیادی از خریدهای قبلی در گمرک باعث بی‌رغبتی واردکنندگان به خرید جدید شد و شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که به گفته دبیر انجمن واردکنندگان برنج کشور، در 6‌ماه امسال واردات برنج به نصف مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته و در مجموع فقط 550هزار تن برنج به کشور وارد شده است. این در حالی است که برنامه وزارت صمت برای امسال واردات ماهانه 200هزار تن برنج در5‌ماه ابتدای سال بوده و بر این اساس تا پیش از آغاز ممنوعیت فصلی، واردات در ابتدای شهریور باید یک میلیون تن برنج به کشور وارد می‌شد.

پایان ممنوعیت فصلی واردات
از اول آبان ممنوعیت فصلی واردات برنج لغو شده و واردکنندگانی که بتوانند ارز مورد نیازشان را تامین کنند می‌توانند واردات را از سر بگیرند، اما پیش از آن باید تکلیف 100هزار تن برنج دپو شده در گمرک روشن شود. کاهش درآمدهای ارزی از ابتدای امسال بانک مرکزی را برای تامین ارز واردکنندگان با مشکل مواجه کرد تا بسیاری از اقلام کالایی ثبت سفارش شده در دی و بهمن‌ سال قبل هم تا ماه‌ها مجوز ترخیص از گمرک دریافت نکنند. بیش از 500تن از برنج‌هایی که تا پیش از تغییر پایه ارز وارد گمرک شده بود نیز ازجمله همین اقلام بود که بخشی از آنها به‌تدریج و به‌صورت درصدی ترخیص شد اما نزدیک به 100هزار تن هنوز در گمرک مانده که باید وارد بازار شود اما حتی با ترخیص این مقدار نیز بازار داخلی هنوز دچار کمبود است. براساس داده‌های مرکز آمار ایران متوسط قیمت برنج خارجی در شهریور امسال 18هزار و 100تومان بوده که نسبت به زمان مشابه سال قبل 109.5درصد رشد داشته است. در همین زمان قیمت برنج ایرانی نیز نسبت به سال پیش 17.5درصد رشد داشته و متوسط قیمت آن 27هزار تومان برآورد شده است.