میراث آمریکایی برای دیکتاتور ملی‌گرا

 حافظ روحانی 

هنوز 7‌ماه تا انقراض رسمی سلسله قاجار و بر تخت نشستن رضاشاه به‌ عنوان نخستین شاه سلسله پهلوی مانده که آرتور اپهام پوپ برای نخستین بار پا به ایران می‌گذارد. آرتور اپهام پوپ در میانه دهه چهارم زندگی است که تدریس در رشته فلسفه را رها می‌کند تا بر مطالعه فرهنگ و هنر ایران متمرکز شود. کمتر از 10 سال بعد از این تصمیم بزرگ است که به دعوت حسین علاء (1343– 1260) که در آن زمان نماینده مجلس شورای ملی بود به ایران آمد. می‌دانیم که ساموئل جردن (۱۸۷۱–۱۹۵۲)، مدیر وقت کالج البرز، او را به مقامات ایرانی پیشنهاد داده است. در آن زمان پوپ رایزن مؤسسه هنری شیکاگو بود و علاقه‌مند به فرهنگ و هنر خاورمیانه. دکتر عیسی صدیق (1357– 1273) که متن سخنرانی را ترجمه کرده بود نقل می‌کند که این سخنرانی آنچنان بر رضاخان تأثیر گذاشت که او مجموعه‌ای از دستورات را برای احیا و توجه به هنر صادر کرد. از نخستین نتایج این تأثیر دستور رضاشاه بر ترمیم مسجد شیخ‌لطف‌الله است که به فاصله اندکی بعد از سفر پوپ به ایران انجام می‌شود. رضا شاه در آستانه بر تخت نشستن و آماده برای اجرای سیاست‌های ملی‌گرایانه‌اش، به چهره‌ای چون پوپ نیاز داشت. سخنرانی پوپ در حضور نخست‌وزیر وقت و شاه آینده، شاید تنها بخشی از راه را به رضا شاه نشان داد و به او یادآوری کرد که برای ملی‌گرایی باید از گذشته تاریخی محافظت کند.