بازیگر فیلم‌های «صحرای‌تاتارها»،«مهر هفتم» و «جن‌گیر» در گذشت
نوری‌که در زمستان خاموش شد
آرش نهاوندی_روزنامه نگار
ماکس فون سیدو، بازیگر سوئدی فیلم‌های «جن‌گیر» و «مهر هفتم» و بازیگر مورد علاقه اینگمار برگمن که دو بار در سال‌های 1987و 2012به‌دلیل ایفای نقش در فیلم‌های «پله فاتح» (بیله آگوست) و «فوق‌العاده بلند و بیش از حد نزدیک» (استیون دالدری) نامزد دریافت جایزه اسکار شده بود، در 90سالگی در فرانسه درگذشت.
اگر چه ماکس فون سیدو در فیلم‌های زیادی بازی کرد اما عامه مردم وی را بیشتر به‌دلیل ایفای نقش در فیلم جن‌گیر (ویلیام فریدکین) در سال1973 در نقش کشیشی که قصد دارد روحی شیطانی را از کالبد دختر نوجوانی خارج کند به یاد می‌آورند. با این حال، بسیاری از منتقدان او را به‌خاطر بازی در فیلم‌های برگمن نظیر مهر هفتم (1957)، «توت‌فرنگی‌های وحشی» (1957) می‌شناسند. وی در سال‌های اخیر هم در فیلم‌های فوق‌العاده بلند و بیش از حد نزدیک (2011) به کارگردانی استیون دالدری، «جنگ ستارگان: نیرو بر‌می‌خیزد» (2015) و سریال «بازی تاج و تخت» در نقش کلاغ سه‌چشم بازی کرده بود. علاوه بر دو نامزدی جایزه اسکار، در سال2005 نشان لژیون‌دونور نیز به این بازیگر که از سال 2002به تابعیت فرانسه درآمده بود، اهدا شد. ماکس فون سیدو صدای بسیار خوب و گیرایی داشت و از این ویژگی در فیلم «اروپا» (1991) به کارگردانی لارس فون تریه به خوبی استفاده کرد.
واکنش اسکورسیزی
مارتین اسکورسیزی، کارگردان مشهور ایتالیایی که از ماکس فون سیدو در فیلم «جزیره شاتر» (2011) بازی گرفته بود، به گاردین گفت: او بازیگری کامل و تمام عیار بود که در کار، ازخودگذشتگی نشان می‌داد و به هنر بازیگری افتخار می‌کرد. من تنها یک‌بار فرصت همکاری با وی را داشتم و هر دقیقه از این همکاری را مغتنم شمردم. ماکس فون سیدو در صحنه فیلمبرداری فوق العاده و بیرون صحنه هم جنتلمنی تمام عیار بود.
اسکورسیزی با اشاره به دوران طولانی همکاری اینگمار برگمن و ماکس فون سیدو به‌عنوان کارگردان و بازیگر گفت: «آنچه فون سیدو و برگمن به آن دست یافتند از طلا هم ارزشمندتر بود. امشب من یکی از فیلم‌های برگمن و فون سیدو را تماشا خواهم کرد. شاید فیلم «شرم» یا «ساعت گرگ و میش» و یا «نور زمستانی» را خواهم دید و دوباره از دیدن این فیلم‌ها شگفت‌زده خواهم شد.»
توماس وینتربرگ، کارگردان دانمارکی که فون سیدو در آخرین فیلمش، «کورسک» (2018) بازی کرده بود هم به گاردین گفت که برای ما اسکاندیناویایی‌ها ماکس فون سیدو یک بازیگر افسانه‌ای است.
وینتربرگ با به یاد آوردن آخرین روز فیلمبرداری کورسک گفت: «پس از آخرین سکانسی که از فون سیدو فیلمبرداری شد همگان بلند شدند و این مرد دوست داشتنی و بسیار تأثیرگذار را به‌طور ممتد تشویق کردند، حتی تا مدتی پس از اینکه او صحنه فیلمبرداری را ترک کرد تشویق‌ها همچنان ادامه داشت. گویی همگان در حال گرامی‌د‌اشت یک عمر فعالیت او در عرصه هنری بودند. گویی یک عصر با ماکس فون سیدو به پایان می‌رسد، این آخرین باری بود که او را دیدم و دلتنگش هستم.»
زندگی، زمانه و ویژگی‌های فون سیدو
ماکس فون سیدو در یک خانواده ثروتمند سوئدی در شهر ساحلی لاند به دنیا آمد. او در دانشکده تئاتر و سینما درس خواند و دوره‌ای در ارتش کشورش خدمت کرد و در سال1955، ملاقات با اینگمار برگمن، زندگی او را وارد دوران جدیدی کرد. این دو در ابتدا در زمینه یک سری تولیدات نمایشی با یکدیگر همکاری کردند، اما به سرعت و به‌طور جدی در عرصه سینما به همکاری پرداختند؛ همکاری‌ای که ثمره‌اش خلق تعدادی آثار به یادماندنی در سینما بود. برگمن زمانی درباره وی گفته بود: اگر روزی بازیگری قرار بود برای زندگی در این دنیا متولد شود، این بازیگر آقای فون سیدو بود. به نوشته منتقد نیویورک‌تایمز، فون سیدو با قد بلند و چهره استخوانی و اندامی تکیده و چشمانی آبی سرد نه‌تنها از خود نیرو و قدرت خاصی متصاعد می‌کرد بلکه چهره و نگاهش نیز نوعی حس ترس و وحشت و غمی نوردیک را به مخاطبان سینما القا می‌کرد که می‌توانست در بازی وی در فیلم‌های برگمن بسیار مؤثر باشد.
شطرنج با مرگ
فون سیدو در خارج از سوئد در فیلم‌های زیادی بازی کرد و حتی پس از مدتی مقاومت در فیلم‌های هالیوودی نیز ظاهر شد و برای بازی در فیلم‌های پله فاتح در سال1987 و فوق‌العاده بلند و بیش از حد نزدیک در سال2012 نامزد جایزه اسکار شد.
با این حال، بازی‌های او در فیلم‌های اینگمار برگمن، مخصوصا مهر هفتم، فراموش‌نشدنی است. او در فیلم مهر‌هفتم در نقش آنتونیوس بلاک، شوالیه بلند بالا و نیرومند قرون وسطایی ظاهر شد که پس از دوره‌ای حضور در جنگ‌های صلیبی به زادگاه طاعون‌زده‌اش بازمی‌گردد، تا با مرگ که در هیأت انسانی که شنل سیاهی بر تن کرده روبه‌رو شود. او در این فیلم مرگ را به چالش بازی شطرنج دعوت می‌کند. در فواصل طولانی‌ای که میان بازی ایجاد می‌شود، آنتونیوس بلاک سراسر کشورش را در جست‌وجوی خوبی‌های انسانی می‌پیماید، صحنه بازی شطرنج ماکس فون سیدو با مرگ از به یاد ماندنی‌ترین سکانس‌های تاریخ سینماست.
ماکس فون سیدو در ایران
شاید خیلی‌ها ندانند، اما ماکس فون سیدو زمانی برای بازی در فیلم «صحرای تاتارها» به کارگردانی والریو زورلینی به ایران آمد. این فیلم محصول مشترک کشورهای ایتالیا، آلمان و فرانسه در سال1976 بود و بسیاری از صحنه‌های آن در ارگ بم فیلمبرداری شد. بهمن فرمان آرا، کارگردان ایرانی نیز یکی از تهیه‌کنندگان این فیلم بود. در این فیلم که با اقتباس از رمانی به همین نام اثر دینو بوتزاتی ساخته شده، بازیگران ایرانی نظیر محمدعلی کشاورز، سعید کنگرانی و کامران نوزاد نیز حضور داشتند.
