گام جدید در آموزش زبان کردی

محمد توفیق مشیرپناهی| سنندج- خبرنگار:

زبان کُردی در شاخه‌های خانواده زبانی هند و ایرانی است و با زبان فارسی قرابت بسیار دارد تا جایی که تاریخ‌شناسان پرآوازه بر این باورند که کُردهای امروز، نوادگان مادهای دیروزند. این زبان که در طول تاریخ بالندگی‌اش، گنجینه‌ای ارزشمند از فرهنگ و ادب را در خود پرورانده است، به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌شود و هر یک از آنها با اندک تفاوتی در ساختار، واژگان و ویژگی‌های آواشناختی، ادبیات مخصوص خود را دارند که روی هم مجموعه این ادبیات‌ها به نام زبان و ادبیات کُردی شناخته شده است. 

هدف رشته زبان و ادبیات کُردی، آشنایی با جنبه‌های ادبی، زیباشناختی و پیشینه تاریخی این زبان غنی و کهن و بررسی تاثیر ادبیات کُردی و فارسی بر یکدیگر است. گفتنی است که چون زبان و ادبیات کُردی ارتباطی نزدیک با زبان و ادبیات فارسی دارد، این رشته مانند زبان و ادبیات فارسی از سال گذشته از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم انسانی دانشجو جذب می‌کند. 

در حاشیه کنگره مشاهیر کُرد، اولین فارغ‎التحصیلان مقطع کارشناسی زبان و ادبیات کُردی سوگند یاد کردند و متن سوگند هم به زبان کُردی بود. برای بررسی بیش‎تر موضوع گفت‌وگوی همشهری را با دکتر «بختیارسجادی» عضو هیات علمی و مدیرگروه زبان و ادبیات کُردی دانشگاه کردستان در ادامه بخوانید. 

اندیشه ایجاد یک رشته دانشگاهی تحت عنوان زبان و ادبیات کُرد، از کجا به وجود آمد؟ 

براساس نص صریح‌ اصل 14 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تدریس زبان‌های اقوام، در کنار زبان فارسی به عنوان زبان ملی کشور بلااشکال است. بر این اساس و با توجه به بنای زبان و ادبیات کُردی از نظر مفهوم، مضمون، خاستگاه، چهره‌های برجسته و صیانت از آنها، همچنین با توجه به نزدیکی و قرابت‌های زبان‌شناختی و شباهت‌های مضمونی میان زبان کُردی و فارسی، به این مساله وارد شدیم و تلاش کردیم با ایجاد رشته زبان و ادبیات کُردی در مقطع کارشناسی، به شناساندن این زبان کمک کنیم. جلسات متعددی به منظور تعیین موارد آموزشی و سرفصل‌های برنامه مقطع کارشناسی این رشته برگزار شد و نتیجه آن، تدوین برنامه کارشناسی زبان و ادبیات کُردی در قالب دروس پایه‌ای، اصلی و تخصصی، در کنار رسوم برای هر یک از این سرفصل‌ها شد.

در هر سرفصل، دروسی بر مبنای اهداف، مواد درسی، منابع اولیه و ثانویه در نظر گرفته شده و در چارت آموزشی آمده است. خوشبختانه اخیرا این برنامه در شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم و فناوری مورد تایید قرار گرفته و در دانشگاه کردستان هم اجرایی شد. 

در حال حاضر این دانشگاه چه تعداد دانشجو می‌پذیرد؟ 

در حاشیه کنگره مشاهیر کُرد برای اولین بار، در مقطع کارشناسی رشته زبان و ادبیات کُردی، 40 نفر فارغ‎التحصیل شدند و همین تعداد هم برای سال تحصیلی 98-99 ورودی جدید هستند ‌، طی چند سال آینده این بخش را توسعه خواهیم داد. برنامه ما، تغییر و تبدیل برنامه کوتاه‌مدت به میان‌مدت و پس از آن درازمدت بوده و بر این اساس تصمیم داریم تا پایان سال 98، اقدام به ایجاد مقطع کارشناسی ارشد در این رشته کنیم.ضمن این‌که انتخاب این رشته محدودیتی نداشته و همه واجدین شرایط ایرانی و غیرایرانی که در داخل یا خارج از کشور در کنکور شرکت کرده‌اند، از هر قوم، زبان و آیینی می‌توانند این رشته را انتخاب کرده و بر سر کلاس‌های آن حاضر شوند.
 
به‌جز دانشگاه کردستان، کدام دانشگاه‌های کشور این رشته را ارائه می‌دهند؟ 

میان تمام دانشگاه‌های سراسر کشور اعم از سراسری، آزاد، پیام نور و... تنها دانشگاه کردستان اقدام به ارائه رشته زبان و ادبیات کُردی در مقطع کارشناسی کرده است. البته برای ایجاد این رشته در دانشگاه آزاد مهاباد، دانشگاه تهران، دانشگاه ایلام، رازی کرمانشاه و... جلساتی داشته‌ایم، ولی هنوز نتیجه آن مشخص نیست.در حال حاضر تنها دانشگاه و مرکز آموزش عالی که به صورت رسمی در کشور اقدام به ارائه این رشته کرده، دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجه دانشگاه کردستان است.

 البته باید توجه داشت ما این برنامه‌های آموزشی را برای داخل کشور تعریف کرده‌ایم؛ در حال حاضر کردستان عراق حدود 7 دانشگاه دولتی و 15 دانشگاه خصوصی دارد و دانشگاه‌های دولتی آن، در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا به زبان و ادبیات کُردی تدریس می‌شود. تعریف سرفصل‌ها، برنامه‌ها، اهداف، منابع اولیه و ثانویه و سایر برنامه‌های آموزشی برای داخل کشور تعریف و تدوین شده است. 

این گروه در آینده چه برنامه‌هایی را دنبال می‌کند؟ 

یکی از برنامه‌های ما استفاده از نسل جوان دلسوز، متعهد و متخصصی است که سرمایه‌های فرهنگی و علمی کشور محسوب می‌شوند. تعداد این جوانان توانا و کارآمد کم نیست؛ در تلاشیم از کسانی که دارای مدارک عالی دانشگاهی در مقاطع دکترا هستند برای تحلیل و طبقه‌بندی، کدگذاری و نقد آیتم‌های فرهنگی در دانشکده آکادمی و مراکز پژوهشی استفاده کنیم.

دستیابی به این برنامه‌ها، در درازمدت امکان‌پذیر و گامی در جهت توسعه بیشتر فرهنگی است. یکی از مهم‌ترین بخش‌های کار ما، حمایت از صادرات فرهنگی است. اگر بتوانیم با حمایت دانشگاه، اساتید و متخصصین، در این حوزه وارد شویم و تحقیق، تحلیل، طبقه‌بندی الگوها و پژوهش‌های جدی منطبق با مبانی ایرانی و اسلامی ارائه دهیم. قطعا پژوهشگران خارج از کشور از نتیجه تحقیقات ما استفاده کرده و این امر منجر به توسعه فرهنگی و صادرات خواهد شد. 

نقش صادرات فرهنگی در توسعه این رشته چیست؟ 

یکی از هدف‌های ما در ایجاد این رشته، صادرات فرهنگی است. در دنیای امروز، مفاهیم، تعاریف و تعابیر تغییر کرده و دیگر مفهوم تجارت منحصر به مبادلات اقتصادی و کالا به کالا نمی‌شود. به همین سبب انجام پژوهش‌های اصیل، جدی و آکادمیک در حوزه‌های گوناگون زبان و ادبیات کُردی می‌تواند برای مرزهای فراتر از ایران، نوعی صادرات فرهنگی تلقی شود. 

برای مثال مراکز ایران‌شناسی در خارج از ایران، مراکز آکادمیک کارشناسی در دانشگاه‌های غربی و... می‌توانند از دستاوردهای پژوهشی این مرکز استفاده و به آنها استناد کنند که این خود نوعی صادرات فرهنگی است.  خوشبختانه در حال حاضر جوانان ما علاوه بر حس دلسوزی و تعهد، در کار خود توانا، کارآمد و جدی هستند و اغلب تحصیلات دانشگاهی دارند. امروز نسل جوان ما به مجهزترین دستاوردهای علمی روز جهان به‌ویژه در حوزه علوم ادبی، اجتماعی و انسانی دسترسی دارد و از آنها مطلع است. به همین دلیل هرگونه پژوهشی که از دل این گفتمان بیرون بیاید، در نهایت تاثیرگذار بوده و به نوعی صدور اندیشه و آموزه‌هاست.

در حال حاضر دپارتمان‌های ایران‌شناسی و کردشناسی بسیاری در مراکز دانشگاهی نقاط مختلف جهان اعم از فرانسه، سوئد، روسیه، انگلیس، آمریکا، کانادا و... به وجود آمده است؛ پژوهش‌های اصیل و جدی جوانان و متخصصین ما در مراکز داخلی می‌تواند منجر به صدور اندیشه‌ها و در نهایت صادرات فرهنگی شود. این رشته می‌تواند به عنوان یکی از پیش‌زمینه‌ها و مراحل مقدماتی چنین برنامه بلندمدتی تلقی شود. به همین دلیل امید داریم با تربیت نیروی متعهد و متخصص در یک برنامه خاص بتوانیم در کنار مسائل آموزشی، به امور پژوهشی نیز بپردازیم و نیروی پژوهشگر به جامعه علمی عرضه کنیم.

چه چشم‌اندازی برای این رشته تصور می‌کنید؟ 

من به ادامه این روند خوش‌بین هستم؛ با توجه به روال برنامه‌های اجرا شده، امیدوارم به‌زودی شاهد تاثیرات بسیار مثبت فرهنگی آنها در اعتلای بیشتر مبانی هویتی و ملی باشیم. 

ضمن این‌که در ادامه این مسیر باید پس از شروع و اجرای برنامه‌های چند سال اخیر، با برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر مسیر خود را ادامه داده و از صاحب‌نظران، پژوهشگران خارجی و داخلی و... بیشتر استفاده نکنیم. مراکز علمی داخلی، آموزشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز آکادمیک باید تبدیل به محلی برای تولید علم و اثرگذاری شناخته شوند.  باید نوعی از گفتمان دانشگاهی و اجتماعی شکل گرفته و برنامه‌های توسعه فرهنگی را با همه زیرمجموعه‌ها و زیرشاخه‌ها تحت پوشش قرار دهد. ضمن این‌که این گروه از جانب شورای انقلاب فرهنگی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و... مورد رصد، ارزیابی و بازبینی قرار گرفته و نتایج این بررسی بسیار مثبت بوده است. بسیار امیدوارم این روند ادامه داشته و ما بتوانیم به‌مرور اثر مثبت آن را در جامعه ببینیم.