مائده امینی
برگ‌های سبز مزرعه‌های لاهیجان، از روزهای رؤیایی خود خیلی فاصله گرفته‌اند. روزگاری در دهه70، بیش از 300هزار تن برگ سبز چای را همین دست‌های زمخت، از زمین‌ها به کارخانه‌ها می‌رساندند اما حالا تنها یک پنجم بازار داخلی چای را کشاورزان‌مان تامین می‌کنند. در حوزه صادرات هم کمیت‌مان جور دیگری می‌لنگد. تصمیمهای یک شبه، لغوها و ممنوعیت لغوها و همچنین بسته‌بندی‌های ضعیف در کنار کاهش توان تولید قرار گرفته و روند توسعه صادرات ما را کُند کرده است.
افزایش 33درصدی نرخ خرید تضمینی برگ سبز چای در سال‌جاری، احتمالا یکی از سیاست‌های نجات چای ایرانی از سرازیری کاهش تولید است. خرداد‌ماه امسال، وزارت جهادکشاورزی نرخ خرید تضمینی برگ سبز چای را کیلویی 3600تومان و درجه دو را 2200تومان اعلام کرد و تأکید کرد خریدتضمینی‌های گذشته علی‌الحساب بوده و در آینده مابه‌التفاوت آن محاسبه و به چایکاران پرداخت می‌شود. این در حالی است که قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای در سال 97 برای برگ سبز درجه یک 2700تومان و درجه دو 1500تومان اعلام شده بود. نعمت یاورزاده -رئیس سابق سندیکای کارخانجات شمال کشور- بر این باور است که افزایش نرخ خرید تضمینی، چای ایرانی را نجات نمی‌دهد و برای اثبات این ادعای خود می‌گوید: نیت دولت خیر است. تصمیمات در جهت حمایت از تولید است اما چون سیاست‌ها بلندمدت تدوین نمی‌شود و تصمیم‌ها کارشناسی شده نیست، در نهایت نتیجه مدنظر حاصل نمی‌شود. چای ایرانی با این جنس تصمیم‌ها، احیا نمی‌شود.
کشاورزان متضرر می‌شوند
«خرید، تضمینی نیست، تکلیفی است.»؛ این را یاورزاده می‌گوید و ادامه می‌دهد: همه چای‌ها را دولت می‌خرد و بعد با 60درصد قیمت به کارخانجات می‌فروشد. یکی از بزرگ‌ترین معضلات همین است؛ نرخ‌گذاری بدون کارشناسی.
او می‌افزاید: دولتی‌ها بنا بر بودجه دولتی خرید می‌کنند. چای را به 2دسته درجه یک و دو تقسیم کرده‌اند و با نرخ مشخص خودشان می‌خرند و می‌فروشند.
برگ سبزی که تعریف کرده‌اند، برگ سبز نیست. قیمت امروز برگ سبز یک چهارم قیمت واقعی است. برای کشاورزان این نرخ صرفه نمی‌کند.
این فعال صنعت چای می‌گوید: سال37 قیمت برگ سبز را گذاشتند 25ریال و درجه دو را 20 ریال. اگر بخواهیم ارزش ریالی و قدرت خرید را درنظر بگیریم، برگ سبز درجه یک باید 12هزار تومان و درجه دو 9هزار تومان باشد. آیا امروز به این نرخ رسیده‌ایم؟ نرخ کنونی برای کشاورز نمی‌صرفد. در گذشته برای کشاورز می‌صرفید که به باغش رسیدگی کرده و برای محصولش دلسوزی کند. امروز کشاورز هم کیفیت را رها کرده است.
قیمت برگ سبز باید کارشناسی شود. چایی که تعریف درجه یک را دارد باید براساس نظرات کارشناسان قیمت واقعی داشته باشد و چای‌هایی که استاندارد لازم را ندارند، یک‌دهم قیمت واقعی ارزشگذاری شوند. در چنین بستری کشاورزی که برگ خوب برداشت می‌کند، پول خوب می‌گیرد و به‌طور کلی چای ایرانی روند رو به رشدی پیدا می‌کند.
البته فراموش نکنید در هر شرایطی باغدار هم چین دارد و هم پاکچین و بخشی از محصولش درجه یک نخواهد بود اما در نهایت این سیاست درست، کشاورز را وادار می‌کند برای دستیابی به سود بیشتر، انرژی بیشتری برای تولید محصول درجه یک بگذارد. واقعیت این است که کشاورز باید قبل از تصمیم‌گیری‌ها توجیه شود. باید برای قانع کردن کشاورز برنامه داشت و ارزش قائل شد. نمی‌توان مدام سیاست کلی را عوض کرد و انتظار داشت که همه هم راضی باشند.
کاهش تلخ دورریزها
دورریز چایکاران کاهش پیدا کرده اما این کاهش، کاهش تلخی است. شرایط بد اقتصادی موجب شده هرگونه چای که به بازار برسد، مشتری داشته باشد. در واقع این مسئله هم بدون برنامه‌ریزی و به شکل منفی حل شده است.
جامعه ایرانی روی چای حساس است. چای درجه یک باید برای مصرف داخلی تولید شود. یاورزاده می‌گوید: اگر چای خوب تولید کنیم، اقتصاد چای ما بهبود پیدا می‌کند. من پیش‌بینی می‌کنم در سال98، حدود 22هزار تن چای تولید کنیم که این تنها یک پنجم مصرف چای در کشور ماست. این اعداد یعنی ما می‌توانیم تمام بازار داخل را با حمایت‌های کافی و تصمیمهای درست تامین سازیم و چای‌های درجه دو را با بست بندی شکیل به خارج از ایران صادر کنیم. اگر ما کمی تعلل کنیم کشورهایی مثل ویتنام و اندونزی بازار چای را در دست می‌گیرند.
ظرفیت تولید‌مان حرام شده است
کمبود عرضه برگ سبز نسبت به ظرفیت کارخانجات، یکی از مهم‌ترین مشکلات چای ایرانی است. یاورزاده می‌گوید: در واقع کارخانه‌های ما هم‌اکنون با 15درصد ظرفیت خود کار می‌کنند.
میزان خرید برگ سبز چای از کشاورزان در سال 77، 345هزار تن بود. در دهه70 متوسط برداشت ما، 300هزار تن بود که این رقم منجر به تولید 70هزار تن چای خشک می‌شد. حالا از 300هزار تن به 100هزار تن برگ سبز رسیده‌ایم و نهایتا 22هزار تن چای خشک تولید می‌کنیم.
سرعت کند توسعه صادرات
تا دی‌ماه سال 97، ۱۲هزار و ۵۷۱تن چای خشک ایرانی به ارزش حدود ۱۸میلیون دلار به ۳۴کشور اروپایی و آسیایی نظیر هند، چین، کانادا، اسپانیا، آلمان، روسیه، فرانسه و لهستان (مقصد چای خشک ایرانی) صادر شده است. حبیب جهانساز -رئیس سازمان چای کشور- گفته است: ۲۵هزار و ۶۳۳ تن چای خشک امسال در گیلان و مازندران تولید شده که تنها ۳درصد بیشتر از سال96 است. با این اوصاف آیا واقعا صنعت چای ما در جای درستی ایستاده است؟
تولید و بسته‌بندی چای ایرانی متحول شده است؟
پیچیدگی‌های احیای چای ایرانی
در همینه زمینه :
