گزارش
سنگ‌اندازی درراه سازمان‌های مردم نهاد
2 کارشناس و معاون اجتماعی سازمان بهزیستی از اهمیت نقش و فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد در پیشبرد اهداف جامعه می‌گویند
بحران فراگیر سیل در استان‌های مختلف کشور، یک‌بار دیگر گفت‌وگوها درباره مدیریت بحران، نهادهای دخیل در آن و سازوکارهای امدادرسانی به مردم حادثه‌دیده را در روزهای گذشته به صدر افکار عمومی آورد. به‌طوری که از عملکرد دولت و دستگاه‌های حاکمیتی گرفته تا کارنامه نهادهای مردمی و نقش‌آفرینی سلبریتی‌ها، همه و همه در بوته نقد و قضاوت عموم قرار گرفت. از همان روزهای اول فروردین که سیل ویرانگر از شمال تا جنوب کشور، شهرهای مختلف را درمی‌نوردید، همزمان با بسط بحران، بازار این گفت‌وگوهای انتقادی نیز داغ می‌شد. عده‌ای صرفا برای نهادهای حاکمیتی صلاحیت امدادرسانی قائل بودند، عده‌ای دیگر منتقد حضور سازماندهی‌نشده مردم بودند، عده‌ای هم لجستیک و توان دولت را ناکافی می‌دیدند و از مردم تقاضای نقش‌آفرینی بیشتر می‌کردند. در این میان مسئله عملکرد نهادهای مدنی خیریه در بحران نیز، با طرح برخی انتقادات و مجادلات درباره جمعیت خیریه امام‌علی(ع) به موضوع روز تبدیل شد. این سازمان مردمی که بیش از 2دهه از زمان تأسیس‌اش می‌گذرد و علاوه بر برنامه‌های خیریه عادی -به‌ویژه در حوزه مقابله با آسیب‌های اجتماعی- در حوادث طبیعی و بحران‌ها نیز ایفای نقش کرده، پس از سیل استان لرستان با یک جریان انتقادی حاشیه‌ساز مواجه شد؛ انتقاداتی که از سوی برخی کاربران رسانه‌های اجتماعی آغاز شد و با ورود برخی رسانه‌های منتسب به یکی از جناح‌های سیاسی کشور به اوج رسید. به بهانه این مجادلات، به اهمیت حضور سازمان‌های مدنی و مردمی در حوزه مدیریت بحران ناشی از حوادث طبیعی پرداختیم.
حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد، حمایت از جامعه مدنی است
زهرا قدیانی، مسئول سازمان مردم نهاد یاوران کودکان محروم
سازمان‌های مردم نهاد با داشتن نیروهایی که بدون هیچ چشمداشتی در بخش‌های مختلف جامعه فعالیت می‌کنند، می‌توانند کمک‌های مؤثری در حل بحران‌ها و مشکلات جامعه داشته باشند.
همانگونه که در بحران اخیر سیل در کشور شاهد این بودیم که سازمان‌های مردم نهاد با پشتوانه مردمی که داشتند توانستند کمک‌های خوبی را جمع‌آوری کنند و به‌دست سیل زدگان برسانند و این کمک‌ها همچنان ادامه دارد. این سازمان‌ها در دوران غیربحران نیز اقدامات خوبی را در جامعه انجام می‌دهند. سازمان‌های مردم نهاد در ارتقای آموزش، فرهنگ و فرهنگ ایثارگری می‌توانند حرف اول را در جوامع بزنند و یک جامعه را از نظر فرهنگی در جامعه رشد دهند همانگونه که در جوامع توسعه‌یافته این نقش را بازی می‌کنند.
گسترده بودن فعالیت سازمان‌های مردم نهاد و تعداد آنها در جامعه نشان‌دهنده فرهنگ متعالی آن جامعه است چرا که در این صورت مردم می‌توانند از توان خود استفاده کرده و معایب و نواقص شهر را برطرف کنند و اگر مشکلی روی زمین مانده باشد که کسی به آن اعتنا نمی‌کند سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند با استفاده از توان مادی و معنوی خود برای از بین بردن مشکلات تلاش کنند. در واقع سازمان‌های مردم نهاد و ان جی او‌ها می‌توانند بازوی کمکی دولت و حاکمیت باشند.
تمامی سازمان‌ها و نهادهای دولتی ازجمله آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی و... می‌توانند از توان سازمان‌های مردم نهاد استفاده کنند، سازمان‌هایی که مددکاران آنها بدون هیچ چشمداشت مالی در حال خدمات رسانی هستند و تنها توقعی که از سازمان‌ها و نهادهای دولتی دارند نه حمایت مادی که حمایت معنوی است، به‌عنوان مثال آموزش و پرورش می‌تواند با در اختیار گذاشتن مدارس خود به سازمان‌های مردم نهادی که برای تحصیل کودکان محروم از تحصیل تلاش می‌کنند، در ساعات غیردرسی کمک مؤثری برای تحصیل این کودکان داشته باشد اما متأسفانه در این زمینه همکاری‌ای از سوی آموزش و پرورش دیده نمی‌شود. این در حالی است که معلمانی که در ساعات بعد از ظهر به این کودکان تدریس می‌کنند توقع هیچ پاداش و حقوقی را ندارند و تنها خواستار در اختیار داشتن یک محل مناسب برای تحصیل کودکان هستند.
آنچه اکنون درخصوص سازمان‌های مردم نهاد در کشورمان شاهد هستیم این است که این سازمان‌ها جایگاه خاصی در جامعه ندارند درحالی‌که می‌شود این سازمان‌ها را سازماندهی کرد و هر کدام از آنها را بسته به نوع فعالیتی که دارند زیر مجموعه یک سازمان و نهاد دولتی برد و از اینها به‌عنوان بازوی کمکی دولت استفاده کرد.
افرادی که در سازمان‌های مردم نهاد فعالیت می‌کنند به‌صورت خودجوش فعال هستند و خیلی از مشکلات را بدون کمک‌های دولتی و تنها با اتکا به اعتماد و حمایت‌های مردمی رفع می‌کنند. آنطور که به‌نظر می‌رسد حکومت نمی‌خواهد و یا نمی‌تواند این سازمان‌های مردم‌نهاد را مدیریت کند چرا که در سازمان‌ها و ادارات دولتی هم مشکل مدیریتی داریم چرا که اگر انسجام مدیریتی داشتیم می‌توانیم از همین امکانات سازمان‌های مردم نهاد به‌صورت بهینه استفاده کنیم و اگر مدیریت خوبی در راس بود می‌توان از توان این سازمان‌ها استفاده کرده و بخشی از مشکلاتی که در جامعه با آن روبه‌رو هستیم را حل و فصل کند.
نهادهای مدنی انتظار حمایت مالی دولت را ندارند
لیلا ارشد، فعال حوزه اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد
بیش از 25 سال است که نهادهای مدنی در جامعه، فعالیت‌هایشان را به شکل مشخص و با تعاریف روشن آغاز کرده‌اند؛ آن هم با مجوزهایی که گاه سال‌ها طول می‌کشید و مشکلاتی که بر سر راه وجود داشت. این نهادها برای حمایت از گروه‌هایی که صدایی ندارند، آسیب‌های متعددی را تجربه می‌کردند و یا برای تدوین قوانینی به نفع گروه‌های خاص مانند کودکان کار و زنان یا افراد با بیماری‌های خاص شکل گرفتند و حقیقتا در این سال‌ها خوش درخشیدند و نشان دادند که پاکدست هستند و دغدغه مسائل اجتماعی را دارند.
آنها همچنین ثابت کردند که می‌توان غیرسیاسی و غیرانتفاعی و صرفا برای بهبود شرایط اجتماعی قدم برداشت و در مسیر حرکت کرد اما متأسفانه در مقابل این تلاش‌ها گاهی این نهادها مورد ظن و اتهام بی‌مورد و از اساس دروغ قرار گرفتند. حتی یک نگاه متحد و یکدست هم بین دولتمردان درباره این نهادها وجود نداشته و ندارد. در یک دولت این نهادها خیلی پسندیده هستند و امکان فعالیت به آنها داده می‌شود و در دولت بعدی اتهاماتی مانند همکاری با سیا و دریافت ارز از کشورهای خارجی به این نهادها می‌زنند ولی واقعیت این است که چنین موارد غیرواقعی هیچ‌گاه اثبات نشده‌اند، الان هم یکی از همان مواقعی است که جمعیت امام‌علی(ع) مورد کم‌لطفی قرار گرفته و اتهام‌های واهی به آن زده می‌شود؛ درحالی‌که این نهاد مجوز قانونی دارد، انتخابات آزاد برای هیأت‌رئیسه آن برگزار می‌شود، مستمر گزارش کاری شفاف و روشن ارائه می‌دهد و نماینده وزارت کشور در جلسات آنها حضور دارد. این کار نه اخلاقی و نه حرفه‌ای و نه قانونی است که به نهادهای مدنی در ایران که همواره با تکیه بر زانوان خود و داوطلبانشان از سراسر کشور برای بهتر شدن اوضاع تلاش می‌کنند، عده‌ای کاملا آگاهانه برای از بین بردن و خدشه‌دار کردن وجهه‌شان اظهارنظر کنند؛ آن هم در شرایط حساس و بحرانی مانند سیل و زلزله. اینکه نهادی مانند جمعیت امام‌علی توانایی این را داشته که در شهرهای مختلف نیروی داوطلب مردمی داشته باشد و در اتفاقات ناگوار آستین بالا بزند و از طریق ارتباط و اعتبارش بین مردم آسیب‌دیده فعالیت کند، نعمتی است که باید از آن مراقبت کرد نه اینکه آن را در سیبل اتهامات واهی قرار داده و تضعیف کنیم.
باید حواسمان باشد که امروز یکی از مشکلات جامعه ما بی‌اعتمادی مردم نسبت به سازمان‌ها و نهادهای دولتی است. گاهی اوقات از من درباره فعالیت نهادهای دولتی در یک منطقه کمک و پیشنهاد می‌خواهند، در ابتدا می‌گویم اعتماد‌سازی. متأسفانه آنقدر مردم در این سال‌ها بی‌اعتماد شدند که بخشی از انرژی ما صرف این می‌شود که این اعتماد و باور را به مردم برگردانیم. این اتفاقی هم که برای جمعیت امام‌علی(ع) افتاد در همین راستاست و با اطمینان می‌گویم چنین حرکاتی نه‌تنها هیچ سودی به مردم نمی‌رساند بلکه چالش جدیدی را برای این نهاد ایجاد می‌کند و انرژی زیادی برای بازسازی این خرابی می‌گیرد؛ درحالی‌که می‌شود این انرژی را برای امور دیگری صرف کرد.
توقع نهادهای مدنی این نیست که دولت از آنها حمایت مالی داشته باشد اما می‌خواهند که تسهیل‌گر مسیر حرکت آنها باشند و سنگ‌اندازی نکنند. این امکان عجیب و توقع بالایی هم نیست. این توقع از خبرنگاران و اهالی رسانه که در این زمینه می‌نویسند و نقد می‌کنند و روی جامعه گسترده‌ای از مخاطبان تأثیر می‌گذارند هم وجود دارد که بدون سند و براساس شنیده‌ها و نقل قول‌ها درباره نهادهای مدنی اظهارنظر نکنند.
و در آخر اینکه از جمعیت امام‌علی(ع) که سال‌هاست مستمر و بی‌وقفه فعالیت می‌کند و توانایی‌اش را در بحران‌های متعدد ثابت کرده و نیروهای داوطلب فراوانی در هر استان دارد که در مواقع بحران به‌واسطه آشنایی با جغرافیای اجتماعی و فرهنگی آن منطقه بهترین یاری‌رسان به آسیب‌دیدگان هستند، انتظار می‌رود که اتهامات واردشده به‌خود را بدون پاسخ نگذارد و مراجع قضایی نسبت به آن رسیدگی کنند تا شاهد تکرار موارد مشابه برای سایر نهادهای مدنی نباشیم.
حمایت از نهادهای مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد یک ضرورت است
حبیب‌الله مسعودفرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کل کشور
نهادهای مدنی با حفظ چند نکته اصولی می‌توانند از گزند حاشیه‌ها و اتهامات در امان بمانند. اول اینکه نهادهایی مانند جمعیت امام علی(ع) باید آن روحیه‌ای را که در اساسنامه‌شان مبنی بر غیرانتفاعی و غیرسیاسی عمل کردن است تحت هر شرایطی حفظ کنند و نگذارند که از آنها به‌عنوان تریبون یک جناح سیاسی استفاده شود. مسئله‌ای که می‌تواند هم در روند کاری این نهادها و هم چشم‌انداز کاری‌شان تأثیر‌گذار باشد و کارایی آنها را در مسائل اجتماعی کاهش دهد.
نکته بعدی اینکه همه بخش‌های دولتی و غیردولتی حتما باید رویکرد علمی به مسائل داشته باشند. هیجان‌زده قدم برداشتن و بی‌برنامه بودن آفتی است که فعالیت نهادهای مدنی و دولتی را از بین می‌برد و اجازه حضور مفید و مؤثر را از آنها می‌گیرد. قطعا جمعیت امام علی(ع) همواره تلاش کرده که این مورد را رعایت کند اما مطالعه درباره بحران‌های مختلف، جغرافیای منطقه آسیب‌دیده، استفاده از نیروهای بومی اما آشنا به بحران پیش آمده یکی از ضرورت‌های مهمی است که این نهادها باید به آن توجه داشته باشند. هماهنگ عمل کردن و قدم برداشتن در مواقع بحرانی یکی دیگر از نکات کلیدی است که باید تمام نهادهای مداخله‌گر به آن پایبند باشند؛ به‌طور مثال اگر دستگاهی برای امداد و نجات یا فعالیت عمرانی به مناطق سیل زده یا زلزله‌زده می‌رود، حتما باید در یک چارچوب مشخص و یک رهبری واحد فعالیت کند تا کارشان اثربخش باشد. این در چارچوب عمل کردن نه‌تنها مانع و سنگ‌اندازی نیست بلکه باعث می‌شود کمک‌ها متوازن و بجا توزیع شود و همه آسیب‌دیدگان از آن بهره ببرند.
قطعا اگر این پیش‌فرض‌ها رعایت شود مشکلاتی همچون اتفاقی که برای جمعیت امام علی(ع) رخ داد، نمی‌افتد. هم‌اکنون ما با نهادهای مردمی متعددی کار می‌کنیم که شاید اسم آن را هم نشنیده باشید که اتفاقا الان هم در پلدختر و خوزستان حضور دارند؛ مثل کانون مهدکودک‌ها که 70مهد سیار در این مناطق ایجاد کرده‌اند ولی چون فردی عمل نمی‌کنند با مشکل مواجه نشده‌اند. حمایت از جمعیت امام علی(ع) و دیگر نهادهای مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد یک امر ضروری است ولی آنها هم باید دقت کنند که اگر می‌خواهند به جنبه‌های تبلیغاتی کارشان بپردازند نکات حساس و مهم این روش را هم در نظر بگیرند و اجازه ندهند که به راحتی دستخوش قضاوت‌ها و اتهامات شوند.
