تئاتر در سبد خانوار ایرانی چه جایگاهی دارد؟
کم درآمد‌ها هم باید تئاتر ببینند!
گفت‌وگوی همشهری با فعالان حوزه تئاتر درباره موانع استقبال مخاطبان از این هنر
شبنم سیدمجیدی
خانواده‌های زیادی هستند که سعی می‌کنند حداقل هر‌ماه یا هر 2ماه یک‌بار به سینما بروند، جز آن، هر وقت بچه‌های خانواده کتابی را می‌خواهند، مادر و پدر برای تهیه آن، نه نمی‌آورند اما برای تئاتر خیلی دودوتا چهارتا می‌کنند. برای یک خانواده پنج‌نفره یک شب تئاتر‌دیدن مساوی است با صرف حداقل 150هزار تومان پول بلیت و برای تماشای بعضی از تئاترها که این میزان به
200 تا 400هزار تومان یا حتی بیشتر هم می‌رسد.
هادی مرزبان -کارگردان با تجربه تئاتر- در این‌باره میگوید: «این روزها تماشاگرهای اصلی تئاتر پشت درهای سالن‌ها مانده‌اند. خیلی‌ها همان بلیت‌های 40-30هزار تومانی را هم به سختی تهیه می‌کنند. درحالی‌که تئاتر غریب افتاده است، بعضی عزیزان که در این حوزه هستند می‌گویند ما برای بی‌پول‌ها تئاتر نمی‌سازیم! آنها فراموش کرده‌اند که اتفاقا ما تئاتر را برای کارگر و کارمند می‌سازیم. یک کارمند ممکن است در ماه 3میلیون تومان درآمد داشته باشد. این فرد برای آنکه خانواده‌اش را به تئاتر ببرد باید هزینه زیادی کند. یکی از تئاترها که برای آن تبلیغ زیادی هم شد، بلیت‌های 150هزار تومانی یا 200هزار تومانی داشت. یک نوجوان که تبلیغات را می‌بیند، فکر می‌کند اگر این تئاتر را نبیند چیزی را از دست داده است. آیا پدرش می‌تواند چنین هزینه‌ای را بپردازد؟ قطعاً نه و باید فاتحه چنین تئاتری را خواند».
او ادامه می‌دهد: «با این اوصاف به‌نظرم ساخت تئاترهای پرخرج آنچنانی با بلیت‌های گران، یک حرکت ضد‌تئاتری است. ما اهالی تئاتر هستیم که باعث می‌شویم اگر هم مخاطب بخواهد تماشای تئاتر را به سبد خانوار خود اضافه کند، نتواند».
بعضی‌ها تئاتر را کیلویی حساب می‌کنند
هادی مرزبان با بیان اینکه تئاترهای جمع و جور خوبی داریم که در این سال‌ها ساخته و سالن هایشان هم پر شده‌اند، میافزاید:« یک چیز را بدانیم و آن اینکه بریز و بپاش و پول زیاد ارزش کار آدم‌ها را مشخص نمی‌کند؛ به‌خصوص در هنر تئاتر. برخی از این دوستان هنرمند فکر می‌کنند که تئاتر هم هندوانه است و کیلویی آن را وزن می‌کنند. بلیتِ بیشتر فروختن یک پز است. آنکه بلیت بیشتر فروخته و درآمد بیشتر به‌دست آورده طوری صحبت می‌کند انگار که ارزش کارش بالاتر و والاتر است. چون جنس خود را گران‌تر می‌فروشند انگار که هندوانه شیرین‌تری به مردم داده‌اند. تئاتر یک کار فرهنگی است، چگونه می‌توانیم چرتکه بیندازیم و ارزش کارمان را با گیشه و پول بسنجیم؟».
این کارگردان تئاتر در ادامه با بیان اینکه در شرایط اقتصادی خاص امروز، دولت نمی‌تواند به تئاتر کمک کند، پس ما هنرمندان تئاتر هم جیب مردم را خالی نکنیم، میگوید:«بپذیریم که کار فرهنگی انجام می‌دهیم و دغدغه کسب درآمد را کاهش دهیم. ما نجیب‌ترین و فهیم‌ترین تماشاگران دنیا را داریم. آنها چاره‌ای ندارند و ما هر چه به آنها بدهیم استفاده می‌کنند».
جشنواره تئاتر غریبانه برگزار شد
مرزبان در ادامه میافزاید: «البته هنرمندان یک طرف قضیه هستند و در طرف دیگر مسئولان قرار دارند. تئاتر، مادر هنرهای دیگر است، اما همین چند روز پیش دیدید که جشنواره سینمای فجر برگزار شد و چند روز بعد از آن جشنواره تئاتر. برای جشنواره سینما تبلیغات زیادی شد و صداوسیما چندین برنامه برای آن اختصاص داد.
اما جشنواره تئاتر در سکوت و غریبانه برگزار شد. انگار اصلا چنین هنری در این مملکت نداریم. مسئولان جشنواره را برگزار کردند اما در سیاستگذاری‌های کلان کشور ما نسبت به این هنر بی‌مهری می‌شود. هنوز ما را باور ندارند.
کارگردان پیشکسوت تئاتر در آخر میگوید: «من همیشه این را گفته‌ام که دولت باید تکلیف خود را با هنر تئاتر روشن کند. متأسفانه به‌دلیل کم‌لطفی‌ها و بی‌مهری‌هایی که نسبت به تئاتر می‌شود، خودبه‌خود بازدهی‌ای که باید را ندارد؛ مسئولان، به‌خصوص از نظر مالی گوشه‌چشمی به تئاتر ندارند و اگر هم دارند بسیار ناچیز است و نتیجه این می‌شود که برخی از دوستان بخواهند گیشه را به‌دست آورند و گوی سبقت را در گرانی کالایی که عرضه می‌کنند، بربایند و مردم هم نتوانند آنگونه که باید این هنر را ببینند».
تماشاخانه‌های مستقل، تئاتر را نجات می‌دهند
مهدی شفیعی -مدیرکل سابق هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- معتقد است که فرایند تولید و نمایش تئاتر تغییر کرده است: «امروز شرایط جامعه متفاوت شده است. فضای مجازی امکانات عجیب و غریبی را برای ارتباط هنر با مخاطب فراهم کرده است، در نتیجه فرایند دیدن تئاتر و تولید آن با گذشته متفاوت شده است».
او ادامه می‌دهد:« تئاتر فقط مختص حوزه‌های دولتی نیست و امروزشاهد تماشاخانه‌های مستقل هستیم. حتما باید دنبال بازتعریف کارکردهای تئاتر در مقابل جامعه باشیم. در این زمینه برگزاری جشنواره‌های مختلف تئاتر می‌تواند برای استقبال مردم از این هنر کمک‌کننده باشد». شفیعی ادامه می‌دهد: «جشنواره‌ها می‌توانند باعث تقویت برندینگ و شناسایی گروه‌های تئاتر شوند که در ادامه به تقویت کار این گروه‌ها و استقبال مخاطبان از تئاتر منجر می‌شود. البته امروزه انتظار نمی‌رود که جشنواره‌ها کار جذب مخاطب را انجام دهند. امروز تماشاخانه‌های مستقل یا نیمه‌خصوصی به شکل مستمر و خیلی فعال و چند نوبته کار می‌کنند و فعالیت خود را گسترش می‌دهند. موضوع اقتصاد تئاتر برای آنها خیلی بااهمیت است، در نتیجه با استفاده از تبلیغات و فضای مجازی به جلب مخاطب در طول سال می‌پردازند. خصوصا تماشاخانه‌هایی که برنامه‌های مشخص دارند، در این زمینه موفق‌ترند و امیدوارم تعداد این تماشاخانه‌ها روزبه‌روز بیشتر شود. اینها می‌توانند مخاطبان بیشتری را جلب کنند. حتی در حوزه کودک و نوجوان توانسته‌اند خانواده‌ها را خیلی زیاد به سمت تئاتر ببرند».
در استان‌ها تماشاخانه کافی نداریم
شفیعی مخاطبان را دسته‌بندی می‌کند و معتقد است که کمک دولت به تئاتر می‌تواند در جهت افزایش مخاطب حرفه‌ای باشد: «مخاطبان را باید دسته‌بندی کرد. عده‌ای مخاطبان حرفه‌ای تئاتر هستند. اینها در هر شرایطی تئاتر را از سبد اقتصادی خود حذف نمی‌کنند. اینها همان دانشجویان تئاتر یا خود هنرمندان هستند که مخاطبان جشنواره‌ها نیز همین‌ها هستند. اما هرچه فرایند تولیدات تئاتر را در طول سال تقویت کنیم و هرچه دولت از تئاتر بیشتر حمایت و آن را تقویت کند، به هدف جلب حداکثری مخاطب و نهایتا تأثیرگذاری فرهنگی تئاتر که هدف اصلی برنامه‌ریزان این حوزه است، می‌رسیم».
او میگوید در استان‌های ما تئاتر به شکل مستمر جریان ندارد. خارج از تهران نیاز به تماشاخانه‌هایی داریم که فعالیتشان استمرار داشته باشد و مخاطب بداند در هر موقع از سال در این تماشاخانه تئاتر اجرا می‌شود. اینگونه می‌توان دایره مخاطبان تئاتر را گسترش داد و تئاتر را به سبد خانوار آنها اضافه کرد. درست است که شرایط اقتصادی کشور ما مناسب نیست، اما اگر بستر لازم و زیرساخت‌ها فراهم باشد می‌توان تئاتر را از آسیب در امان نگه داشت. کشورهای دیگر هم گاهی با بحران‌های اقتصادی مواجه می‌شوند، اما متناسب با این بحران‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند و فرهنگ و هنر خود را پیش می‌برند.
شفیعی بیان می‌کند: «ما سازوکار مطلوب را هنوز در کشور نداریم و در نتیجه نمی‌توانیم از تئاتر انتظار داشته باشیم مخاطب حداکثری داشته باشد».
