معماری و شهرسازی ایران

بیژن تلیانی
بررسی خصوصیات معماری پیش از اسلام، افزون بر آنکه برای شناخت فرهنگ و هنر آن دوران ضروری است، برای آگاهی دقیق‌تر و بهتر معماری ایران در دوران اسلامی نیز لازم و ضروری است. بعضی از داده‌های آورده شده در شاهنامه درباره فضاهای معماری و شهری ممکن است مقداری دور از واقعیت به‌نظر برسد اما هنگامی که آنها را بتوان با منابع دیگر و همچنین با آثار معماری و شهری باقیمانده مورد بررسی قرار داد، بهتر می‌توان درباره آنها داوری کرد. یافتن اسناد و داده‌های تاریخی مکتوب و همچنین بناهای تاریخی که ویژگی‌ها و اطلاعات آنها تأییدکننده مطالب مطرح شده در شاهنامه باشد، می‌تواند درستی منابع فردوسی و دقت او را در بیان موضوع‌ها تأیید کند.

علاوه بر منابع و آگاهی‌های شاهنامه پژوهش‌های تاریخی، باستان‌شناسی و علمی نشان داده است که شکل مربع یکی از اشکال بسیار مهم در معماری و شهرسازی سنتی ایران است و آن‌را می‌توان با عدد 4 مرتبط دانست و 4 عددی خاص است که افزون بر معانی و کاربردهای ریاضی، معنی و مفهومی اسطوره‌ای و آیینی نیز داشته و در بسیاری از آیین‌ها، مراسم و فعالیت‌های انسانی به‌گونه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم مؤثر بوده است و آن‌را در تقسیم سال به 4فصل و تقسیم جهت‌های جغرافیایی به چهارسو و در برخی از مناسبت‌های دیگر می‌یابیم. کتاب «معماری و شهرسازی ایران به روایت شاهنامه فردوسی» نوشته حسین سلطان‌زاده را دفتر پژوهش‌های فرهنگی با شمارگان هزار نسخه منتشر کرده است.