چراغ سبز بانک مرکزی به بورس ارز

بهزاد رنجبر/روزنامه‌نگار


رئیس‌کل بانک مرکزی در یک یادداشت اینستاگرامی از موافقتش با تاسیس بازار آزاد معاملات نقد و حواله ارزی در آینده‌ای نزدیک خبر داد.
به گزارش همشهری، داستان ارز یک تراژدی در اقتصاد ایران است که در طول نیم‌قرن گذشته، بنیان‌های اقتصاد و کسب‌و‌کار صنایع را به ویرانی کشیده است. به‌زعم بسیاری از اقتصاد‌دانان، یکی از ریشه‌های اساسی این معضلات غیرشفاف‌بودن معاملات ارزی و ساختار‌های اقتصادی در بخش پولی و مالی است که نظام ارزی ایران را چند‌نرخی و غیرکار آمد کرده است. در طول سال‌های گذشته، شاهد تعلل نهادهای مسئول برای شفاف‌سازی‌ و مدیریت بازار ارز بوده‌ایم. این وضع موجب شده به غیر از بانک مرکزی، کسی به اطلاعات کاربردی که مبنای تحلیل‌های اقتصادی است، دسترسی نداشته باشد و خود بانک مرکزی هم اطلاعاتی لحظه‌ای و پویا از نیاز‌های بازار ارز در دوره‌های زمانی مختلف اقتصادی در اختیار ندارد. حالا بانک مرکزی قرار است از طریق تاسیس یک بازار متشکل ارزی هم به این اطلاعات دسترسی پیدا کند و هم زمینه مدیریت و راهبری بازار ارز با روش‌های جدید را در دست بگیرد. این بازار که به گفته عبدالناصر همتی، بازار معاملات آزاد نقد و حواله ارزی، مبتنی بر سازوکار حراج است، زمینه‌ای برای تاسیس بورس ارز است که در آن معاملات آتی ارز انجام می‌شود.

تفاوت بازار نقدی و آتی
تفاوت بازار نقدی و آتی ارزی در نحوه تحویل و زمان آن است. بازار نقدی یک بازار عمومی مالی است که در آن اسناد مالی یا کالاها برای تحویل فوری معامله می‌شوند. در مقابل، در بازار معاملات آتی کالاها یا اوراق بهادار در آینده تحویل داده می‌شود؛ یعنی قرار است براساس صحبت‌های رئیس‌کل بانک مرکزی، معاملات نقدی ارز که هم‌اکنون به شکل سنتی به‌صورت دستی مبادله می‌شود، در قالب سامانه نیما و به‌صورت آزاد انجام شود. البته هنوز مشخص نیست این معاملات نقد در چه حجمی و به چه میزان انجام می‌شود و آیا قرار است تقاضا‌های خرد ارز هم در قالب همین سامانه انجام شود یا خیر؟ اما صحبت‌های همتی در این زمینه گام اولیه برای افزایش شفافیت و کارایی بیشتر است و می‌تواند زمینه تاسیس بورس ارز که در آن حواله‌های ارزی در قالب معاملات آتی دادوستد می‌شود، فراهم شود. مطابق صحبت‌های او معاملات نقد در قالب سامانه نیما انجام خواهد شد. چنانچه این کار انجام شود، بازار سرمایه شاهد تولد پنجمین بورس ایران خواهد بود که در آن مبادلات نقدی ارزی انجام می‌شود. این بورس کاملا ساختاری مشابه معاملات حراج بازارهای اوراق بهادار و کالا خواهد داشت و پلتفرم آن منطبق با این بازار‌ها خواهد بود. در عین حال، آنطور که از شواهد پیداست، یک نوع تقسیم کار بین بازار پول و سرمایه انجام شده و قرار است بازار نقد ارز در بازار پول و معاملات آتی آن در بازار سرمایه انجام شود.

نظر سازمان بورس
پیش از این شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار به همشهری گفته بود: بازار ارز را باید مثل همه بازارها به دو قسمت نقدی و اوراق تبدیل کنیم. بازار نقدی ارز باید در خود بازار پول باشد و نظام بانکی و بانک مرکزی آن را عهده‌دار باشند. او توضیح داد: اگر بازار فیزیکی و نقدی ارز پا بگیرد، بعدا طرح بازار آتی ارز می‌تواند دوباره در شورای بورس مطرح شود؛ چون بازار آتی باید قیمت مرجع را از بازار نقدی بگیرد. بازار نقدی ارز به محض آنکه به هر شکلی که بتواند قیمت مرجع به ما بدهد، امکان صحبت درباره بازار آتی ارز فراهم می‌شود.

استقبال کارشناسان
وحید شقاقی شهری، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی تهران در تحلیل تصمیم تازه بانک مرکزی گفت: بانک مرکزی می‌خواهد بازار آتی ارز را تاسیس کند. این مسئله می‌تواند به شفافیت مبادلات ارزی بسیار کمک کند. همچنین دست‌های پشت پرده را حذف می‌کند، زیرا بسیاری از بده‌بستان‌های ارزی خارج از چارچوب رسمی و در بازارهای دلالی انجام می‌شود. او با اشاره به‌ اصطلاح مبادله نقدی و آتی ارز تأکیدکرد: مبادلات نقدی زمانی است که فعالان اقتصادی می‌خواهند به میزانی که نیاز دارند، ارز خود را تهیه کنند؛ مانند آنچه در بورس‌کالا اتفاق می‌افتد. در اینگونه مبادلات قیمت‌ها مشخص است. در بازارهای آتی هم مبادلات برای مثلا 6‌ماه آینده صورت می‌گیرد.

همتی: بازارآزاد معاملات نقد و حواله ارزی تأسیس می‌شود

عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی در یادداشتی اینستاگرامی درباره مختصات بازار معاملات آزاد نقدی و حواله ارزی نوشت: یکی از دغدغه‌های بانک مرکزی برای ساماندهی بازار ارز تاسیس یک بازار متشکل ارزی برای معامله آزاد اعم از نقد و حواله اسعار بین‌المللی توسط کارگزاران (بانک‌ها و صرافی‌های مجاز) بوده است. جلسات متعددی با حضور کارشناسان و صاحب‌نظران بازار ارز و سرمایه و خصوصا بانک‌ها و صرافی‌ها در بانک مرکزی تشکیل و ابعاد مختلف موضوع بررسی شد. در نهایت، در مورد تاسیس بازار معاملات آزاد نقدی و حواله ارز، مبتنی بر سازوکار حراج، با هدف کشف قیمت ارز و تسهیل تأمین نیازهای خدماتی و خرد مردم، به جمع‌بندی رسیدیم. این بازار با مشارکت بانک‌ها و صرافی‌های مجاز و نظارت و بازارگردانی بانک مرکزی در آینده نزدیک به‌طور گام به گام و با تمرکز بر معاملات نقدی تاسیس خواهد شد. صادرکنندگان هم می‌توانند در چارچوب مقررات بخشی از ارز صادراتی خود را در این بازار عرضه کنند. امیدوارم این اقدام موجب شفافیت نرخ تعادلی ارز شود و تجربه مفیدی برای معاملات حواله‌های تجاری در سامانه نیما باشد.