کشتی حمومی‌ها جلوی سریینه
موضوع: توصیف جهانگردان خارجی از حمام‌های تهران
ویژگی: بررسی آداب و رسوم استحمام
جهانگردان و سفرنامه نویسان خارجی در یادداشت‌های خود توصیف‌های بی‌شماری از حمام‌های تهران به‌خصوص در دوران قاجار داشتند.
معماری حمام‌ها، سردر و نقوش به‌کاررفته در فضای بیرونی و داخلی حمام‌ها همیشه مورد توجه این جهانگردان بوده است. مهرشاد کاظمی، تهران‌پژوه، دراین‌باره می‌گوید: «جهانگردان حمام را فضایی نه‌تنها برای نظافت و شست‌وشو بلکه مکانی برای تفریح ، خبررسانی و دیدوبازدید معرفی می‌کنند. سر ویلیام اوزلی، نقاش و سیاستمدار دوران فتحعلی‌شاه، تعداد حمام‌های تهران را ۳۰۰باب اعلام می‌کند. بااین‌حال اوژن ناپلئون فلاندن، نقاش و معمار فرانسوی که در دوره محمدشاه به تهران آمده بود، تعداد حمام‌های تهران را 100 حمام اعلام می‌کند. چند سال بعد از حضور او نیز ویلیام ریچارد هولمز از ۱۵۰ تا ۲۰۰حمام در تهران یاد می‌کند.»
ژوزف میشل تانکوانی، جهانگرد و سفرنامه‌نویس دوران فتحعلی‌شاه، حمام‌های تهران را اینگونه توصیف می‌کند: «حمام‌ها از 2بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده‌اند. قسمت بیرونی با حصیر یا فرشی محصور شده است. حمام حرارت فوق‌العاده‌ای دارد. به‌محض ورود در وهله اول نفس آدم بند می‌آید. هرکسی توان تحمل این میزان حرارت را ندارد. سراسر ساختمان از سنگ‌های بزرگ و سنگ مرمر پوشیده شده و حمام فقط با چند دریچه کوچک در سقف نورانی می‌شود. اتاقک‌هایی هم برای استحمام خصوصی وجود دارد که آنجا می‌توانستیم میزان گرمی و سردی آب را خودمان تنظیم کنیم. حمام ایرانی اگر به تعادل و عاقلانه استفاده شود خالی از فایده نیست.» ارنست اورسل بلژیکی که در زمان ناصرالدین‌شاه در تهران حضور داشت نیز از حمام‌های تهران نوشته است. به‌گفته کاظمی، اورسل از سردرهای حمام‌ها که اغلب سردرهایی با نمادهای ایرانی است نام می‌برد و اینکه ورود به حمام برای مسیحیان ممنوع بود. او می‌نویسد: «برخی از کارکنان حمام با نیمه‌تنه لخت جلوی در با یکدیگر کشتی می‌گیرند و اینگونه خود را سرگرم می‌کنند.» اس‌ال‌برت آمریکایی که در دوران احمدشاه به تهران آمد نیز حمام‌های تهران را اینگونه روایت می‌کند: «معمولا روزهای جمعه حمام بسیار شلوغ است و این استقبال از حمام براساس یک وظیفه دینی است. به‌خاطر همین در نزدیکی بیشتر مسجدهای تهران حمام وجود دارد.»
در همینه زمینه :
