زنده در دل دیوارها

فرخنده رفائی-روزنامه‌نگار

یکی از معضلاتی که کلانشهرهایی مانند تهران طی سال‌های گذشته با آن دست به گریبانند، از میان‌رفتن فضای سبز طبیعی منطقه در اثر ساخت و سازهای فراوان و بعضا غیراصولی است. ساکنان کلانشهرها سال‌هاست که با خانه‌های ویلایی و حیاط‌های پُردار و درختش خداحافظی کرده‌اند. در تمام دنیا طرح‌های ساخت‌وساز شهری به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که اجرای آنها آسیبی را متوجه طبیعت و درختان کهنسال نکند. در تهران- که زمانی باغ‌شهر خوانده می‌شد- نیز در سال‌های اخیر حفظ طبیعت و درختان موجود بیش از پیش مورد توجه مردم قرار گرفته و مدیریت شهری نیز به‌طور جدی تلاش می‌کند با صادر نکردن مجوز برای طرح‌های ساخت و‌سازی‌ که به درختان آسیب می‌زنند، به گسترش فرهنگ حفظ طبیعت کمک کند. به همین دلیل در سال‌های اخیر تعداد ساختمان‌هایی که درختان به شکل زیبایی در آنها جای گرفته‌اند و گوشه‌ای از طبیعت را در این خانه‌ها یا اماکن شهری تهران زنده کرده‌اند، به‌طور چشمگیری بیشتر شده است.




درختانی که از دل سقف عبور کردند
 ویژگی: چندین درخت چنار بلند از سقف طبقات این برج عبور کرده که باعث شده شاخه‌های این درختان به شکلی شگفت‌انگیز از بالکن برخی از طبقات خارج شوند و منظره‌ای چشم‌نواز ایجاد کنند.
 ماجرا:   این ساختمان سال1400 پایان‌کار می‌گیرد و هیچ‌یک از درختان موجود در محدوده طرح قطع نشدند. اولویت اول معمار این مجموعه، حفظ درختان و سرسبزی ساختمان بوده است. معمار این مجموعه اهل یزد است و می‌گوید قدر طبیعت را به‌خاطر زندگی در کویر می‌داند.

متراژ بنا کم شد تا درختان بمانند
  ویژگی: 5هزار متر از 8هزار متر این ساختمان فضای سبز است. جاده سلامتی، نهرآب، آب‌نما، آلاچیق در محوطه این ساختمان ایجاد شده است.
  ماجرا: زمین این برج قبلا متعلق به سفارت سوئد بود که اوایل دهه 80 توسط یکی از اهالی منطقه برای ساخت مجتمع مسکونی خریداری شد و سال۸۱ جواز ساخت گرفت. اکثر درختان این باغ بسیار قدیمی که چنار هستند حفظ شدند و حتی به جای چند اصله درختی که از قبل خشک شده بود، بعداز احداث بنا چندین برابر درخت جوان کاشته شد.

سازنده از قطع درخت چشم‌پوشی می‌کند
ویژگی: این ساختمان جزو منتخبان سایت جامعه جهانی معماران در سال۲۰۱۲ شناخته شده است.
ماجرا: این بنا در سال1384ساخته شد و به‌گفته مهندس نیکبخت-معمار این بنا- زمانی که مالک برای ساخت آن مجوز دریافت کرد نزدیک به 120درخت حدودا 60ساله در زمین وجود داشت که شهرداری وقت، برای ساخت‌وساز مجوز قطع حدود 45اصله آن را که در محدوده 60درصد نقشه قرار گرفته بودند صادر کرد، اما با توجه به ارزش درختان سایت، مشاور طرح تلاش کرد کارفرما را مجاب کند که از حق سطح ساخت مورد تأیید شهرداری چشم‌پوشی کند تا از قطع درختان جلوگیری شود. به این ترتیب با کاهش سطح ساخت بنا از13هزار مترمربع به 11هزار مترمربع، حفظ درختان در طراحی این مجموعه در اولویت اول قرار گرفت.

درخت ایستگاه متروی بهار شیراز
ویژگی: حفظ درخت در مترو
ماجرا: تاج درختی کهنسال و بلند از سقف مترو سر بر آورده بود و کارگران در حریم چند متری آن در حال کار بودند. این درخت زیبا که در نقشه پروژه قرار گرفته بود، نه‌تنها قطع نشد بلکه به خوبی توسط عوامل اجرایی در نما حفظ شد تا امروز در ورودی این ایستگاه خودنمایی کند و به یکی از جذابیت‌های بصری تبدیل شود.

درخت زیبای امامزاده شعیب(ع)
ویژگی: حفظ چنار میراثی
ماجرا: درخت قد یمی در جوار امامزاده شعیب(ع) چناری 500ساله است و کهن‌ترین چنار پایتخت نام دارد. قطر این درخت به‌گونه‌ای است که بخش زیادی از پیاده‌راه را در برگرفته است. در گذشته درخت چنار برای اهالی حرمت داشته و نزدیک امامزاده‌ها کاشته می‌شد. این درخت چنار اسیر ساخت‌وساز نشده است و شهریور99 به‌عنوان درخت شاخص محله معرفی شد. همچنین از نظر زیبایی و قدمت، در هفته تهران به‌عنوان درخت برگزیده معرفی شده است.

عقب‌نشینی برای درخت
ویژگی: تغییر نقشه ساختمان و ایجاد بام سبز
ماجرا: معمار این بنا با ابتکار و خلاقیتی جالب، 3درخت چنار قدیمی را در دل هلال آجری زیبایی حفظ کرده و نمایی منحصربه‌فرد به آن داده‌ است. ساختمان شیب به‌خود گرفته تا درخت قطع نشود.

تلفیق شگفت‌انگیز آجر و سرو
ویژگی: ساخت حفاظ برای نگهداری از درخت
ماجرا: ساختمان 7طبقه‌ای که برای حفظ سرو، به شکلی اطراف درخت ساخته شده تا درخت نیفتد و با عقب‌نشینی ساختمان و معماری جالب این درخت محافظت شده است. این ساختمان نمای آجری دارد و از دور گویی در بالکن ساختمان درخت سرو روییده است.

چنار 80ساله سرای محله
ویژگی: رد شدن چنار از سقف سرای محله
ماجرا: چنار باغ فردوس در منطقه یک شهرداری، درخت کهنسال و باارزشی بود که درست در وسط نقشه معماری یک پروژه عمرانی قرار گرفت اما با تلاش و همت شهرداری این منطقه نه‌تنها قطع یا جابه‌جا نشد، بلکه به قلب بنا تبدیل شد. داستان از این قرار بود که محله باغ فردوس به‌عنوان یکی از محله‌های فرهنگی منطقه یک، از داشتن سرای محله محروم بود و درخواست‌های اهالی موجب شد شهرداری ساختمانی را در بوستان قلمستان برای ساخت سرا درنظر بگیرد. اما در وسط نقشه این طرح درخت 80ساله جا خوش کرده بود. به نظر می‌رسید برای احداث بنا لازم باشد این درخت کهن، قطع یا جابه‌جا شود اما پیمانکار شهرداری و طراح مجموعه، نقشه را به‌گونه‌ای طراحی کردند که چنار قدیمی در دل بنا حفظ شود. در تمام مراحل اجرای طرح از گودبرداری تا ساخت بنا، اطراف این درخت زیبا یک فضای ۴ در ۵مترمربعی درنظر گرفته شد تا صدمه‌ای به ریشه این درخت وارد نشود و امروز، درحالی‌که کار سقف طبقه سوم این ساختمان به پایان رسیده، جوانه‌های بهاری این درخت از سلامت آن حکایت دارد.

سیزده‌ بدر در آپارتمان
ویژگی: عنوان «پروژه سازگار با طبیعت» از سوی شهرداری وقت به این ساختمان اعطا شده است. سعی شده درختان کهنسال در این ساختمان حفظ شوند و فضای به‌دست آمده شبیه به پارک شده است.
ماجرا: برای اینکه ساکنان احساس نکنند در آپارتمان زندگی می‌کنند طبیعت را به داخل محوطه درونی ساختمان بردند و جالب اینکه اهالی به همراه دوستان و آشنایانشان سیزده بدر خود را در این ساختمان به‌سر می‌برند.