حسین کاظم‌زاده
یکی از عناصر هویتی هر جامعه، فرهنگ آن مرز و بوم است؛ فرهنگی که در کشور ما با دیانت و مشخصا عزاداری برای سیدالشهداء(ع) گره خورده است. بسیاری از آموزه‌های فرهنگی کشور ما متاثر از دستورات ائمه اطهار شکل گرفته است؛ مثل احترام به مهمان، صله رحم، حرمت پدر و مادر، انفاق و کمک به دیگران و... .
یکی از عناصر کلیدی در شکل دادن به هویت شهر تهران، وجود علمای ربانی و مردمی بوده که توانستند یک جریان فرهنگی و اجتماعی و بعضا سیاسی در تهران ایجاد کرده و در مختصات فرهنگی شهر، نقاطی را حکاکی کنند.
در این میان جایگاه مرحوم آیت‌الله محمد علی شاه‌آبادی کم نظیر است و قابلیت بررسی مفصل دارد؛ فقیه عارف مبارزی که شاگرد بزرگانی چون آخوند خراسانی و میرزای آشتیانی بزرگ در فقه و اصول بود و در حکمت و فلسفه هم پای درس میرزا ابوالحسن جلوه شاگردی کرد و امام خمینی(ره) با آن سرمایه علمی و عملی، به شاگردی 7ساله در خدمت ایشان، افتخار می‌کند.
ایشان بعد از رسیدن به درجه اجتهاد در علوم نقلی و صاحب‌نظر شدن در فلسفه و عرفان، به درخواست مردم تهران از نجف به این شهر هجرت می‌کند.
ایشان با آن سابقه دروس حوزوی، به مسجد امین الدوله بازار چهل تن تهران می‌آید و محوری برای شکل دادن به هویت اصیل تهرانی‌ها می‌شود.
ارتباط میان امام جماعت و مردم، تنها به اقامه نمازهای یومیه خلاصه نمی‌شود و به متن زندگی توده‌ها هم نفوذ می‌کند.
ابتکارات ایشان در این مسجد، نقاطی را در فرهنگ مردم تهران و حتی غیرتهران ثبت و ضبط کرده است.
یکی از آن ابتکارات، زنده کردن سحر در سبک زندگی مردم بود.
ایشان با مرکزیت دادن به این مسجد به‌عنوان محور اخلاق اسلامی در تهران، به برگزاری دعای کمیل هفتگی در سحرهای جمعه قبل از اذان صبح به همراه درس اخلاق جذاب در همین ساعت پرداخت.
جاذبه شخصیت ایشان مردم را از اقصی نقاط تهران به مسجد می‌کشانید.
اولین جمع‌های مومنانه برای مناجات‌های جمعی در تهران تجربه می‌شد و به همین جهت و در لسان مردم، این مسجد به مسجد شب زنده دارها معروف شد.
شیخ‌محمد حسین زاهد که به انگشت اشاره شیخ شاه‌آبادی، بعد از چند سال جانشین ایشان در این مسجد شد هم، همین مسیر را ادامه داد و مجالس مناجات نیمه‌های شب در کشور خود را به این جریان، وصل می‌کنند.
ابتکار دیگر ایشان که به مردم تهران هویت بخشید، راه‌اندازی روضه‌های خانگی بود. به نقل از فرزند مرحوم شاه‌آبادی، ایشان در زمانی که رضاخان، روضه‌ها را تعطیل کردند در ابتکاری مهم، روضه‌های خانگی را سامان دادند و به این شکل، معارف و مصائب اهل‌بیت(ع) را زنده نگاه داشتند. رضاخان که به دستور اربابان انگلیسی‌اش، مهم‌ترین مانع برای وابسته کردن کشور را هویت اسلامی مردم می دید، با همان منطق بی‌حجابی اجباری، دستور به تعطیلی مجالس روضه سیدالشهداء(ع) داد.
در مقابل آیت‌الله شاه‌آبادی به مخفی بودن و در عین حال سیار بودن محل برگزاری جلسات نیز توصیه می‌کردند. تکامل یافته این جلسات خانگی و کوچک، هیئت موتلفه شد که پای کار امام خمینی در نهضت انقلاب اسلامی آمدند. به جرأت می‌توان تأثیر این کار بنیادین مرحوم شاه‌آبادی در شکل‌گیری هویت شهر تهران را چون اکسیری دانست که به سرعت در تمام کشور نشو و نما کرد. هیئت در فرهنگ ما صرفا مجلسی برای عرض ارادت به آستان اهل‌بیت(ع) نیست بلکه نهادی برای رشد و ارتقای فرهنگ عمومی است؛ اخلاق و انصاف را در میان مردم محقق می‌کند، عاطفه و احساس را در جامعه پشتیبانی می‌کند و روابط میان انسان‌ها را براساس محبت به اهل‌بیت(ع) شکل می‌دهد.
ایشان را می‌توان بنیانگذار هیئت های مذهبی سیار در ایران دانست.
ایشان برای پشتیبانی معرفتی از این جریان سیاسی و اجتماعی رساله شذرات‌المعارف یا مرام‌الاسلام را نوشت که مرام نامه‌ای برای همین هیئت ها بوده است.
یکی دیگر از ابتکارات آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی تشکیل صندوق قرض‌الحسنه است. قبل از ایشان چیزی به‌عنوان صندوق قرض‌الحسنه وجود نداشت و آقای شاه‌آبادی نخستین کسی بودند که اقدام به تأسیس صندوق قرض‌الحسنه کردند. یک نوع مشارکت مردمی اسلامی در اقتصاد که از همکاری مالی و همکاری در فعالیت‌های اقتصادی مردم شکل می‌گیرد. شاید نام تعاونی فراگیر مردمی برای این ابتکار ایشان مناسب باشد؛ تعاونی فراگیر مردمی توحید محور و برپایه اخوت و صداقت بین مردم که در همان کتاب «شذرات» به تفصیل توضیح مبنایی و حتی دستورالعملی نسبت به این تشکیلات اقتصادی که نامش را شرکت مخمس گذاشته‌اند، دارند.
در این نوع تعاونی سهام مالی و سهام فعالیت تعریف می‌شود؛ انتخاب فعالیت اقتصادی بستگی به ظرفیت و امکانات و نقاط قوت و ضعف منطقه و افراد دارد.
القصه، مردم تهران با آیت‌الله شاه‌آبادی و مسجد امین الدوله، روحانیتی را دیدند که مسجد و منبر و محراب را همانطور که در عصر رسول‌الله(ص) بود، محلی برای جامعه‌سازی و
هویت‌بخشی به مردم، تعریف می‌کرد.
صورت ارتقاء یافته اقدامات مرحوم شاه‌آبادی را در مقیاس یک امت و یک جامعه و نه دیگر در مقیاس یک مسجد، در نهضت امام می‌بینیم که کل ملت را پای کار امام حسین(ع) آورد؛ کل ایران را هیئت کرد و همه هویت شیعی امام حسینی ایران را برای مبارزه با طاغوت زمان و تحقق احکام اسلام به خدمت گرفت.
روح این استاد و شاگرد شاد.
از مسجد امین‌الدوله تا کل ایران
در همینه زمینه :
