راه و رسم شکار فرارهای مالیاتی

نپرداختن مالیات یکی از بزرگ‌ترین جرائمی است که یک شهروند در یک کشور توسعه‌یافته می‌تواند مرتکب شود و مجازات آن به‌قدری سنگین و قاطعانه است که گاهی بالاترین مقامات سیاسی کشورها را نیز به محکمه می‌کشاند. مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با همشهری، حذف کامل معافیت‌ها و برقراری عدالت مالیاتی برای همه فعالیت‌های اقتصادی را تنها راه برون‌رفت از وضعیت موجود و رفتن به سمت یک اقتصاد مالیات‌پایه عنوان می‌کند.
به گزارش همشهری، فرار مالیاتی پدیده‌ای است که از زمان رواج مالیات‌ستانی کم‌وبیش وجود داشته و به همین میزان، استفاده از راه‌های جلوگیری از فرار مالیاتی نیز سابقه دارد، اما در اقتصاد مدرن به‌تدریج نظام‌های مالیاتی شفاف و قاطعی ایجاد شده که نه‌تنها امکان فرار مالیاتی را به حداقل می‌رساند، بلکه در دوره‌های متمادی با تطبیق داده‌های گذشته و حال، قادر به شناسایی فرارهای مالیاتی قبلی است و از این مسیر هزینه فرار را برای افراد بالاتر می‌برد.

اقتصاد در اتاق شیشه‌ای
شفافیت حداکثری در فعالیت‌های اقتصادی و گردش مالی، شاید شعارگونه به‌نظر برسد، اما شاهراه مقابله با فرار مالیاتی و برقراری عدالت مالیاتی است. در حقیقت، برای سالم و عادلانه ماندن نظام اقتصادی، راهی جز شفافیت همه کسب‌وکارها و برابری آنها نزد قانون مالیاتی وجود ندارد. کشورهای توسعه‌یافته سعی کرده‌اند با سیستم‌های اطلاعاتی پیشرفته و تدوین مقررات بازدارنده از فرار مالیاتی جلوگیری کنند و تا حدود زیادی نیز موفق بوده‌اند. تمکین از مقررات مالیاتی و به‌تبع آن امتناع از فرار مالیاتی، مسئله‌ای است که در کشورهای توسعه‌یافته نیز از ابتدا بدون رغبت و از روی ناچاری پذیرفته شده و در ادامه با آشکار شدن ثمرات مالیات‌دهی شفاف، به‌عنوان یک اصل اجتماعی قبول شده است؛ مسئله‌ای که در ایران به‌واسطه نقص جدی در سیستم مالیاتی و بی‌عدالتی محرز و آشکار، هیچ‌گاه توفیق قبول از سوی عامه مردم را نداشته است.

نرخ مالیاتی صفر به‌جای معافیت مالیاتی
در ایران هیچ‌گاه علاقه‌ای به پرداخت مالیات وجود نداشته و حتی با مدرن‌ شدن اقتصاد نیز این فرهنگ مالیات‌ستیزی که از دوران جور پادشاهان باقی مانده بود، ادامه پیدا کرده است؛ ازاین‌رو به‌نظر می‌رسد برای عبور از وضعیت موجود و تغییر فرهنگ مالیاتی جامعه که پرداخت حقوق دولتی را مساوی با پول زور می‌داند و ثمرات آن را در زندگی روزمره خود و اداره کشور نمی‌بیند، باید قواعدی تعریف کرد که ضمن حذف نگاه‌های منفی و پذیرش مالیات به‌عنوان یک وظیفه، راه‌های فرار مالیاتی نیز قاطعانه و قانونمند بسته شود. مهدی پازوکی، کارشناس اقتصادی با دسته‌بندی معضلات مالیاتی ایران به 2دسته فرار مالیاتی و معافیت مالیاتی، به همشهری می‌گوید: راهکار اصلی برای تغییر فرهنگ مالیاتی کشور و پیاده‌سازی نظام مالیاتی منسجم و شفاف این است که ابتدا همه معافیت‌های مالیاتی در همه جای اقتصاد حذف شوند و بعدازآن قواعد مالیاتی به‌صورت یکسان و شفاف، برای همه فعالیت‌ها اعمال شود. البته پازوکی با اشاره به استفاده از ابزار مالیاتی به‌عنوان یک اهرم حمایتی و تعزیری می‌افزاید: اگر دولت می‌خواهد در منطقه‌ای از سرمایه‌گذار یا فعال اقتصادی حمایت کند، می‌تواند برای دوره‌های مشخص نرخ مالیاتی صفر برای آن درنظر بگیرد تا ضمن اینکه فعالیت شفافی انجام می‌شود، هزینه مالیاتی برای جامعه هدف حذف شود.

سیستم جامع‌نگر به‌جای افراد
نکته دیگری که برای برقراری چتر مالیاتی عادلانه در کل اقتصاد ضروری است، پیاده‌سازی سیستم‌های شفاف و جامع‌نگر مالیاتی است که همه اطلاعات مربوط به فعالیت اقتصادی اعم از تولید، واسطه‌گری، صادرات، واردات، تراکنش‌ها، نقل‌وانتقال پول و... را شامل می‌شود و ضمن تطابق آنها با الگوریتم‌های پیشرفته، مالیات هر فرد را به‌صورت جداگانه و شفاف در همه ابعاد زندگی محاسبه و تعیین می‌کند. پازوکی می‌گوید: با عملیاتی شدن این سیستم، دولت به‌راحتی به افراد ضعیف و دارای درآمد پایین کمک می‌کند و در مقابل با قاطعیت و بدون هیچ تعارفی از درآمدهای بالا مالیات می‌گیرد که نتیجه آن نیز جامعه‌ای عادلانه، خالی از سوداگری و مستعد برای رشد فعالیت‌های سالم اقتصادی خواهد بود.

اجرای راهبرد برابری
اسلام دین برابری است و پیاده‌سازی همین اصل در حوزه مالیات می‌تواند بزرگ‌ترین مشکلات اقتصادی کشور از منفی بودن نرخ تشکیل سرمایه، انحصاری و غیررقابتی بودن بازارها، ضعف بخش خصوصی، بالا بودن رانت و فساد، نابسامانی بازارها با دلالی و سوداگری، شکاف طبقاتی، کاهش سرمایه اجتماعی دولت و... را به‌راحتی برطرف کند. فقط کافی است در اقتصاد همه مشمول یک قانون مالیاتی شفاف و جامع باشند تا هر کسی به‌اندازه زحمت و توان نصیب داشته باشد و حقی از کسی ناحق نشود. در این اقتصاد که اساس آن با اصلاح قواعد مالیاتی محقق می‌شود، یک کارگر، کارمند یا کاسب به‌اندازه درآمد خود مشمول مالیات می‌شود و چنانچه نیازمند تشخیص داده شود، مشمول حمایت‌های کریمانه دولت خواهد بود و در مقابل یک وکیل، تاجر، پزشک یا یک تولیدکننده‌ به فراخور درآمدی که در این فضای مساعد اقتصادی کسب می‌کند، مکلف به پرداخت حقوق دولتی خواهد بود. مزیت‌های این راهبرد، کاملاً مخالف راهبرد مبتنی بر ترویج معافیت و تبعیض مالیاتی است که هزینه‌ها را بر دوش ملت و دولت بار می‌کند و در عوض درآمدها و سودها را به جیب عده‌ای خاص سوق می‌دهد.

حساب‌کشی از بزرگ به کوچک
نظام مالیاتی ایران در سال‌های اخیر با اصلاح قوانین و هوشمندسازی بخشی از سیستم مالیاتی در مسیر درستی قرار گرفته و توانسته است بخشی از فراریان مالیات را به تور بیندازد، اما نکته‌ای که پازوکی آن را مهم می‌داند، رسیدگی به دانه‌درشت‌های اقتصاد، همزمان یا قبل از رسیدگی به خرده‌فعالان اقتصادی است. به‌عبارت‌دیگر، برای آشتی جامعه با مالیات، باید پیش از آنکه درآمد خرد جمعیت انبوهی از افراد خارج از دایره مالیات حساب‌کشی شود، حساب بزرگانی که با فعالیت‌های خود نیازهای اساسی جامعه نظیر مسکن، درمان، خوراک و... را با نوسانات قیمتی مواجه می‌کنند، شفاف شود تا حساب‌کشی از درآمد خرد همزمان یا بعد از ساماندهی این بازارها و کاهش هزینه‌های معیشت باشد و مالیات‌ستانی، خللی در معیشت افراد عادی جامعه ایجاد نکند.