آغازی بر پایان هژمونی دلار

سال گذشته که عربستان سعودی اعلام کرد قصد دارد تا سازوکار معامله نفت با چین در چارچوب پرداخت با «یوان» را بررسی کند، اهمیت مسئله چندان مورد توجه قرار نگرفت. ناظران بسیاری ـ اغلب غربی ـ در آن زمان اهمیت این مسئله را در حد یک ژست نمادین و تاکتیکی برای اعمال فشار احتمالی بر آمریکا یا در نهایت ارسال پیام سیاسی تقلیل داده و آن را نادیده گرفتند. با این حال پس از گذشت یک سال به‌نظر می‌رسد که عربستان سعودی مصمم‌تر از همیشه به‌دنبال اجرایی کردن این طرح است. «محمد الجدَان»‌وزیر دارایی عربستان، در نشست ابتدای سال‌جاری در داووس فاش کرد که ریاض تمایل دارد تا معاملات نفتی خود را نه‌تنها به یوان که با طیف مختلفی از ارزهای دیگر انجام دهد.
اما عربستان تنها کشوری نیست که قصد دارد تا از سلطه دلار بر معاملات بین‌المللی خود بکاهد یا آن را کاملا حذف کند. برخی از متحدان آمریکا مانند هند، پاکستان و امارات متحده عربی نیز در ماه‌های گذشته با روسیه و چین قراردادهایی امضا کرده‌اند تا در ازای نفت یا کالاهای دیگر ارزهایی غیراز دلار دریافت کنند. عراق آخرین کشوری است که تصمیم گرفته‌ از سلطه دلار فاصله بگیرد. دولت عراق اخیرا اعلام کرده که قصد دارد تا تجارت خارجی خود با چین را به‌طور مستقیم با یوان تنظیم کند.
وب‌سایت خبری ـ ‌تحلیلی میدل‌ایست مانیتور می‌نویسد: تصمیم این کشورها که احتمالا در آینده‌ای نزدیک تعدادشان بیشتر هم خواهد شد، نشان‌دهنده تغییری بنیادین در جامعه جهانی به‌سوی «نظام پولی غیرمتمرکز جهانی به‌دور از دلار» است. دلیل این تغییر در وهله نخست، به اشتباه محاسباتی واشنگتن بازمی‌گردد که در پی آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تحریم‌های بسیار سنگینی را علیه مسکو اعمال کرد.
به‌نظر می‌‎رسد که آمریکا با اعمال تحریم‌ علیه روسیه، قطع ارتباط مسکو با نظام پرداخت سوئیفت و مسدود کردن 350میلیارد دلار از ذخایر طلا و ارز این کشور، در واقع ضربه سهمگینی ‌ به اعتبار خود و دلار وارد کرد. این اقدام واشنگتن به‌طور چشمگیری اعتماد به نظام مالی دلارمحور را در میان بسیاری از کشورها هدف قرار داد، به‌ویژه کشورهایی که مدت‌ها بود نسبت به هژمونی آمریکا بدبین شده بودند و همین امر سبب شد تا نسبت به نگهداری ذخایر خود به دلار دچار شک و تردیدهای جدی شوند. دقیقا به همین دلیل است که جنگ اوکراین می‌تواند نقش حیاتی در سرنوشت دلار داشته باشد. اگر اوکراین در این جنگ پیروز شود شاید بخشی از اعتماد جهانی به دلار احیا شود اما اگر کی‌یف شکست بخورد این می‌تواند فاجعه بزرگ‌تری برای دلار باشد.
با این حال، به‌نظر می‌رسد که عربستان سعودی قصد ندارد ‌ برای تعیین سیاست‌های خارجی و اقتصادی خود منتظر نتیجه جنگ بماند. ریاض گرچه بر حفظ روابط با واشنگتن تأکید دارد اما همزمان به فکر گسترش روابط با مسکو و پکن و سایر قدرت‌ها‌ در شرق است. عربستان به تجارت با دلار حداقل در آینده‌ای نزدیک ادامه خواهد داد اما درها را برای پذیرش ارزهای دیگر نیز باز خواهد گذاشت. عربستان سعودی نشان داده که تمایل دارد‌‌ به بلوک اقتصادی متشکل از برزیل، روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی (بریکس) بپیوندد که یکی از دلایل آن فاصله گرفتن از ه‍ژمونی دلار است.