جریان آلودگی در « کشف‌رود‌»

از آب‌های زلال کشف‌رود، حالا در ذهن اهالی خراسان یک خاطره مانده است؛ رودی که از کوه‌های هزارمسجد و بینالود سرچشمه می‌گیرد، با عبور از شمال مشهد به هریرود می‌پیوندد و بعد به نام «تجن» به‌سوی ترکمنستان می‌رود و در انتهای مسیر خود به ریگزارهای این کشور می‌ریزد. رود 290کیلومتری کشف‌رود حالا به‌دلیل خشکسالی و ساخت سد، فقط یک مسیر خشک است که طی دهه‌های گذشته پساب و فاضلاب خانگی و شهری در آن تخلیه می‌شود.
به گزارش همشهری، گرچه ‌ تشکیل کمیته ساماندهی و احیای کشف‌رود امیدها را برای بهبود وضع این رود زنده کرد، اما با اینکه مسئولان وعده داده بودند ساماندهی رود سال گذشته به پایان برسد، هنوز به‌دلیل کمبود اعتبار، چنین چیزی محقق نشده است.

شروع ساماندهی 
مهر سال 1398بود که به دستور استاندار وقت خراسان رضوی، تشکیل کارگروه ساماندهی کشف‌رود کلید خورد. آبان ۹۸ نیز مدیریت ساماندهی کشف رود به فرماندهی شهرداری مشهد و با همکاری سایر دستگاه‌ها وارد فاز جدیدی شد و در واقع از این تاریخ، کار اجرایی و پیشگیرانه در شهرداری مشهد کلید خورد.
با وجود اقدامات صورت گرفته، اما ساماندهی کشف‌رود که مسئولان وعده داده بودند سال گذشته به پایان برسد، هنوز ادامه دارد و آنطور که فرماندار مشهد می‌گوید تا پایان سال بعد هم ادامه خواهد داشت.
محسن داوری با بیان اینکه ساماندهی کشف‌رود با جدیت در حال اجراست، می‌گوید: در حوزه شهری آب و فاضلاب با افزایش تصفیه‌خانه‌های شهری و در بخش صنعتی با افتتاح تصفیه‌خانه چرمشهر تا پایان امسال، آب ورودی به کشف رود سالم‌سازی خواهد شد و همچنین شهرداری هم درباره سپتاژ و تصفیه آن تا پایان سال برنامه‌هایی دارد.

نظارت مستمر واحدهای آلاینده 
در این شرایط، به تازگی خبری مبنی بر احتمال نشت آلودگی واحدهای تولیدی غیرمجاز به این رودخانه منتشر شده است. پروانه ندا، رئیس اداره ایمنی، بهداشت، محیط‌زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با بیان اینکه آلایندگی موجود در کشف‌رود زیاد است، این خبر را اعلام کرده و گفته اگر این موضوع محرز شود، با واحد متخلف برخورد خواهد شد.
رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه اداره کل حفاظت‌ محیط‌زیست خراسان رضوی در این‌باره به همشهری می‌گوید:‌ رودخانه کشف‌رود فاقد دبی پایه است و عمده پساب جاری در آن از خروجی و بای‌پس تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری، فاضلاب قسمت‌هایی از شهر که به شبکه اگو (سیستم فاضلاب شهری) اتصال ندارند، فاضلاب سپتاژ (تخلیه تانکری) شهرک صنعتی چرمشهر و بخش بسیار محدودی هم از فاضلاب واحدهای بازیافت پت و پلاستیک، قالیشویی و... تشکیل می‌دهد.
صادق زمانی با تأکید بر اینکه نظارت مستمر بر هر یک از این منابع آلاینده اعمال شده است، می‌افزاید: بیش از 50نوبت پایش از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری و شهرک صنعتی چرمشهر و صدور 19اخطاریه زیست‌محیطی و اجرای بیش از 300نوبت پایش از واحدهای آلاینده کشف‌رود خبر بخشی از این نظارت‌هاست.
او تأکید می‌کند اگر دستگاه‌هایی که متولی ایجاد تصفیه‌خانه‌ها و فاضلاب‌ها هستند عملیاتی را که طبق قانون بر عهده آنها گذاشته شده اجرا کنند، نقش مؤثری در تعدیل بار آلودگی رودخانه کشف‌رود خواهند داشت.
رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه اداره کل حفاظت‌ محیط‌زیست خراسان‌رضوی معتقد است با ارتقا و افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری، بهره‌برداری از تصفیه‌‌خانه سپتاژ و استاندارد شدن تصفیه‌خانه فاضلاب شهرک صنعتی چرمشهر بیش از ۹0درصد مشکلات آلایندگی رودخانه کشف‌رود کنترل و رفع می‌شود.
او با بیان اینکه تصفیه‌خانه سپتاژ با حدود 50درصد پیشرفت فیزیکی و تصفیه‌خانه شهرک صنعتی چرمشهر با حدود 80درصد پیشرفت فیزیکی در حال اجرا هستند، اظهار امیدواری می‌کند هرچه سریع‌تر بار آلایندگی رودخانه کشف‌رود تعدیل شود.

همه اقدامات شهرداری
ساماندهی کشف‌رود که رئیس اداره پایش و امور آزمایشگاه اداره کل حفاظت از محیط‌زیست خراسان رضوی بر تسریع آن تأکید می‌کند، قرار است در مساحتی حدود 1500هکتار انجام شود.
مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود با بیان اینکه هم‌اکنون حدود 225هکتار فضای سبز در اراضی مازاد بر بستر کشف‌رود توسط شهرداری مشهد ایجاد شده است از ایجاد فضای سبز در حدود 20هکتار دیگر نیز خبر می‌دهد که سال‌جاری انجام خواهد شد. همچنین با مهندسی رودخانه در حدود 20کیلومتر دایک (خاکریز) با تراکم مناسب و مطمئن برای عبور ایمن سیلاب ایجاد شده است.
فرهاد ذبیحی با بیان اینکه ساخت تصفیه‌خانه سپتاژ به‌عنوان یکی از پروژه‌های ساماندهی کشف‌رود قرار بود تا پایان سال 1400تکمیل شود به همشهری می‌گوید: به‌دلیل تامین نشدن اعتبار ملی برای اجرای طرح برابر مفاد تفاهمنامه مشترک همکاری، شهرداری مشهد با تکیه بر منابع مالی شهر اقدام به ادامه فرایند تصفیه‌خانه کرده است. این پروژه هم‌اکنون 55درصد پیشرفت فیزیکی دارد که با هزینه 70میلیارد تومان در حال اجرا و ساخت و پیگیری است. هرچند به محض تخصیص و تحقق اعتبار دولتی برای پروژه می‌توان سرعت اجرای آن را تا دوبرابر افزایش داد و پیشرفت خوبی را نسبت به وضع موجود داشت.
انتخاب پیمانکار برای کنترل و حفاظت از اراضی و نگهداری فضای سبز، گشت‌های شبانه‌روزی با افتتاح 5پاسگاه حفاظتی، خرید و نصب 2500قطعه دیوار خودایستا و نیوجرسی بتونی برای جلوگیری از دسترسی غیرقانونی به رودخانه، ساخت و نصب بیش از 100تابلوی هشداردهنده، رفع تصرف 20هکتار اراضی تصرفی، انتخاب مشاور مادر برای انجام مطالعات و طراحی، ساخت تصفیه‌خانه سپتاژ برای نخستین بار در کشور، جمع‌آوری و حمل 15هزار مترمکعب نخاله ساختمانی از کشف‌رود، جمع‌آوری 50موتورپمپ و لوله و اتصالات غیرمجاز برداشت فاضلاب در حریم شهر، لایروبی سالانه و مستمر پل‌ها به‌منظور عبور ایمن سیلاب، اجرای ساماندهی و مهندسی رودخانه کشف‌رود با رویکرد زیست‌محیطی و احداث کمربند فضای سبز شمالی و احیای بستر رودخانه با پیشرفت 35درصدی بخشی از اقدامات صورت گرفته از سوی شهرداری مشهد در 2سال گذشته در قالب ساماندهی رود است.

کمبود اعتبار
رودخانه کشف‌رود هم‌اکنون بزرگ‌ترین چالش زیست‌محیطی خراسان‌رضوی و کلانشهر مشهد، پایتخت معنوی کشور است و حتی ردیف بودجه مجزایی به نام «ساماندهی کشف‌رود» در ردیف اعتبار دولتی در سازمان برنامه و بودجه دیده شده.
این را مدیر پروژه ساماندهی کشف‌رود اعلام می‌کند، اما توضیح می‌دهد متأسفانه از اعتبار دولتی مصوب فقط حدود 15میلیارد تومان محقق شده است.
ذبیحی تصریح می‌کند:‌ بی‌ثباتی نرخ ارز، تحریم‌ها و کمبود اعتبار ملی و استانی موجب شده است پروژه‌هایی نظیر احداث تصفیه‌خانه سپتاژ دچار عقب‌ماندگی و تأخیر در زمان بهره‌برداری شود درحالی‌که به محض تامین اعتبار دولتی سرعت ساخت آنها افزایش می‌یابد.
به‌گفته وی، شهرداری مشهد از آبان 1398به‌عنوان مدیریت واحد کشف‌رود معرفی شده و تا‌کنون بیش از 200میلیارد تومان در این‌باره هزینه کرده، اما تامین اعتبار دولتی برای این پروژه 15میلیارد تومان و بسیار کم بوده است.
ذبیحی البته در واکنش به وعده‌های ذکر شده مبنی بر پایان ساماندهی در سال 1400و محقق نشدن آن، توضیح می‌دهد: در هیچ‌ یک از بندهای توافقنامه مشترک همکاری (مورخ 20آبان 1398) مهلت اتمام برای اجرای طرح‌های مهندسی رودخانه، احیای بستر کشف‌رود، توسعه کمربند سبز و... تا پایان سال 1400قید نشده است. ضمن اینکه انجام تعهدات شهرداری ادامه دارد و پیوسته در حال انجام و بدون تخصیص اعتبار ملی است.
او ادامه می‌دهد: در بند 3ماده 2توافقنامه مذکور به صراحت بیان شده است که: در ساماندهی و احیای رودخانه کشف‌رود باید به‌صورت موازی اقدامات مطالعاتی و اجرایی به‌صورت کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت صورت گیرد به‌طوری که در بلندمدت کل مسائل زیست‌محیطی در ساماندهی رودخانه به سرانجام برسد.
با وجود اینکه اقدامات زیادی برای ساماندهی کشف‌رود انجام شده است، اما رئیس اداره ارزیابی زیست‌محیطی، بررسی آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره حفاظت ‌ محیط‌زیست خراسان رضوی تأکید می‌کند پایش‌های صورت گرفته توسط اداره کل حفاظت محیط‌زیست و اداره حفاظت محیط‌زیست مشهد نشان می‌دهد نتایج حائز استانداردهای زیست‌محیطی نبوده است.
زیبا معظمی‌فرد البته معقتد است اقدامات بسیار مؤثری نیز برای بهبود وضعیت فعلی در این مدت صورت گرفته است که تکمیل و اجرای تصفیه‌خانه‌ها بخشی از آن‌هاست. اما این اقدامات کافی نیست.
به‌گفته وی، عملیات تکمیل تصفیه‌خانه شهرک صنعتی چرمشهر که به‌علت مشکلات حقوقی به‌وجود آمده بین شرکت شهرک‌های صنعتی و پیمانکار مدت‌ها متوقف بود پس از رفع مشکلات در حال تکمیل است و تا پایان امسال تکمیل و در مدار بهره‌برداری قرار می‌گیردکه با ساخت آن یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست‌محیطی کشف‌رود پس از سال‌ها رفع خواهد شد.
معظمی‌فرد همچنین با بیان اینکه عملیات اجرایی مدول ارتقای تصفیه‌خانه فاضلاب شهرک صنعتی توس به‌دلیل مشکلات حقوقی، فوت پیمانکار و غیره بلاتکلیف بود، توضیح می‌دهد: با پیگیری شرکت شهرک‌های صنعتی و موافقت اعضای شورای دستگاه‌های نظارتی مجوز ادامه عملیات تکمیل فاز توسعه تصفیه‌خانه صادر و آگهی ارزیابی کیفی برای برگزاری مناقصه عمومی در تاریخ 18آبان امسال منتشر شد.
 او همچنین درباره عملیات ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب طبرسی شمالی نیز می‌گوید: ساخت این تصفیه‌خانه به ظرفیت 68هزار مترمکعب در شبانه‌روز در فاز یک و 91000مترمکعب در شبانه‌روز در فاز توسعه با تلاش و پیگیری‌ شرکت آب و فاضلاب مشهد امسال آغاز شد و تکمیل آن گام مؤثر و مهمی در بهبود وضعیت زیست‌محیطی رودخانه کشف‌رود خواهد بود. عملیات ساخت تصفیه‌خانه محلی اولنگ به ظرفیت 300لیتر بر ثانیه از سوی شرکت آب منطقه‌ای استان هم امسال آغاز شده است که رئیس اداره ارزیابی زیست‌محیطی، بررسی آلودگی هوا و تغییر اقلیم اداره حفاظت از محیط‌زیست خراسان‌رضوی درباره آن اظهار می‌کند: عملیات ساخت این تصفیه‌خانه به پایان رسیده و در مرحله آب‌گیری و تست است و امیدواریم تا پایان سال به بهره‌برداری برسد.

کشَف به معنی لاک‌پشت و کشف‌رود به معنی رود پر از لاک‌پشت است. در زمان‌های قدیم لاک‌پشت‌های کوچک و بزرگ زیادی در این رود وجود داشته ‌است و حالا این موجودات از رودخانه رخت بربسته‌اند. کشف‌رود با اینکه در اکثر قسمت‌ها آب آلوده‌ دارد، اما هر سال میزبان انواع گونه‌های پرنده بومی و مهاجر و یکی از بهترین نقاط برای پرنده‌نگری در خراسان رضوی و ایران است. 

مکث
برداشت جارو از حاشیه کشف‌رود

کاشت انواع گونه‌های خوراکی و صیفی‌جات در حاشیه کشف‌رود طی سال‌های اخیر یکی از مهم‌ترین معضلات زیست‌محیطی حاشیه این رودخانه تاریخی بود که مشکلات مختلفی را برای سلامت مردم ایجاد کرده بود. به همین دلیل، کشت گیاهان غیرخوراکی و درختان مورد استفاده در صنعت تولید چوب به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گزینه‌های پیش‌رو در کشت جایگزین در حاشیه کشف‌رود مطرح شد. گیاه جارو، یکی از گیاهان مورد نیاز در تولید جاروهای رفت‌وروب شهری است و بسیاری از کلانشهرها، مشتری این محصول پرمصرف هستند و تولید آن می‌تواند علاوه بر توسعه اقتصاد کشاورزی در این محدوده، سودآوری مناسب برای کشاورزان محلی و تغییر الگوی کشت، نقش بسیار مهمی در کاهش بسیاری از معضلات زیست‌محیطی حاشیه کشف‌رود داشته باشد. علی نجفی، معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهردار مشهد از برداشت بیش از ۶۶ تن گیاه جارو برای دومین سال متوالی در حاشیه کشف‌رود و توزیع آن در سطح مناطق 13 گانه به‌منظور استفاده در فرایند تنظیف شهری خبر داده و گفته است که هم‌اکنون فضایی به وسعت بیش از 7هکتار در حاشیه کشف‌رود به کاشت گیاه جارو اختصاص یافته.
سال گذشته و در فاز اول کاشت جارو به شکل پایلوت در 7هکتار از اراضی حاشیه کشف‎رود انجام و 22تن گیاه جارو برداشت شد.