کیفیت آرای نمایندگان در گرو فعالیت احزاب قوی

حمیدرضابوجاریان، روزنامه‌نگار

شفافیت در آشکار‌شدن چگونگی تصمیم‌‌گیری حاکمان، درعرصه قدرت به‌عنوان شاخصی از کیفیت سیاست و حکمرانی، یکی از پایه‌های اصلی حکمرانی مطلوب است. شفافیت به‌عنوان یکی از ابزارهای نظارت مردمی بر پارلمان و تأثیرگذار بر فرایند تصمیم‌گیری درکشورها‌ست و می‌‌تواند بستر تحول در عرصه قانونگذاری را آماده کند.  اما آیا شفافیت در نحوه رأی‌دادن افراد می‌تواند ضمانتی برای افزایش کیفیت رأی‌ نمایندگان باشد؟ آیا مولفه‌های دیگری بر کیفیت رأی نماینده و بهبود آن مؤثر است؟ در این گزارش با برخی فعالان سیاسی درباره این موضوع به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
ماجرای کیفیت آرای نمایندگان و نقدهایی که به آن می‌شود، موضوع تازه‌ای نیست. در برخی دوره‌های نمایندگی مجلس شورای اسلامی، برخی نمایندگان با انتقاد از بی‌دقتی و پایین‌بودن توجه نمایندگان هنگام رأی‌دادن به طرح‌ها و لوایح و دخالت یافتن تصمیم‌های فردی ناشی از روابط دوستان با برخی دیگر از نمایندگان یا نگاه‌های منطقه‌ای‌ و بومی را در رأی مثبت یا منفی‌دادن به یک طرح یا لایحه دخیل می‌دانستند. انتقادهایی که غلامرضا کاتب، عضو کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس دهم نیز به آن باور دارد و به همشهری می‌‌گوید: رأی‌دادن یا ندادن به یک طرح یا لایحه از سوی نمایندگان درهمه دوره‌های مجلس شورای اسلامی تابع چنین شرایطی بوده است و نمی‌توان این موضوع را کتمان کرد. این استاد دانشگاه با بیان اینکه در اغلب موارد شاهد ذبح‌شدن منافع ملی به پای منافع فردی یا منطقه‌ای نمایندگان بوده‌ایم، برای اثبات این دیدگاه خود می‌گوید: به‌عنوان مثال در موضوعاتی که به معیشت معلمان یا کارگران بر‌می‌گردد، ممکن است یک طرح یا لایحه منافع ملی را تامین نکند و رأی ندادن به آن از نظر منافع ملی کار درستی باشد اما، چون نمایندگان به‌دنبال گرفتن رأی از موکلان خود در انتخابات بعد هستند، منافع فردی را در رأی‌دادن خود لحاظ کرده و به‌گونه‌ای رأی می‌دهند که بتوانند نظر رأی‌دهندگان را در آینده به‌خود جلب کنند. آنطور که این نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی بیان می‌کند، طرح شفافیت آرا که برخی موافقان آن درمجلس یازدهم تصویبش را منجر به افزایش کیفیت آرای نمایندگی می‌دانند، به واقعیت نزدیک نخواهد بود. کاتب تأکید می‌کند: تا زمانی که نگاه ملی درمجلس حاکم نشود و مجلس نگاه منطقه‌ای داشته باشد، نباید انتظار بهبود کیفیت در آرای نمایندگان را داشت. تنها راهکار این است که مجلس ساختار خود را از منطقه‌ای به ملی تغییر دهد و به مسائل کشور با نگاه کلان‌تر توجه کند. او به موضوع دیگری برای بهبود عملکرد نمایندگان اشاره می‌کند؛ موضوعی که در سال‌های گذشته بارها بر ضرورت توجه به آن تأکید اما‌ کمتر به آن عمل شده است: باید ساختارهای حزبی برای پاسخگو‌کردن نمایندگان در کشور ایجاد شود. تا وقتی نمایندگان باید به شکل فردی پاسخگوی عملکرد خود باشند، کیفیت رأی‌دادن آنان نیز دستخوش چنین پاسخگویی‌هایی خواهد شد اما‌ اگر نماینده در ساختار حزب قرار بگیرد و حزب پاسخگوی عملکرد نماینده شود، آن زمان می‌توان انتظار داشت یک نماینده بتواند به طرح‌ها و لوایح با دقت رأی دهد.

احزاب قوی؛ حلقه مفقوده کیفیت رأی نمایندگان
بسیاری از فعالان سیاسی یکی از راهکارهای بهبود کیفیت آرای نمایندگان مجلس را‌ تقویت جایگاه احزاب و بها‌دادن بیشتر به جریان‌‌های سیاسی برای معرفی نماینده و پاسخگویی آنها مقابل عملکرد نمایندگان معرفی‌شده می‌دانند. با توجه به این دیدگاه‌ها بود که در مجلس دهم مسئله رسیدگی به قانون احزاب با هدف پاسخگو‌کردن احزاب بعد از انتخابات مطرح شد و در دستور کار قرار گرفت. با این حال، کش‌و‌قوس‌های فراوانی در این مجلس سبب شد تا بهارستان‌نشینان دوره دهم، موفق به اصلاح قوانین و آیین‌نامه‌های مرتبط با قانون احزاب نشوند. به‌نظر می‌رسید برخی نمایندگان مجلس دهم علاقه چندانی به قرارگرفتن در چنین سازوکاری نداشتند. این موضوع از آنجا مشخص می‌شود که مجلس دهم در فرایند بررسی قانون احزاب به بندی از این قانون که در آن پیش‌بینی شده بود که اگر احزاب یا گروه‌های سیاسی از افراد پشتیبانی کنند، باید در ارائه برنامه کاندیداها نیز مشارکت کنند و در مقابل عملکرد آنها پاسخگو باشند، رأی مثبت نداد. با پایان‌یافتن عمر مجلس دهم، در مجلس یازدهم نیز اقدامی برای پاسخگو‌کردن احزاب انجام نشده است. گرچه برخی نمایندگان مجلس یازدهم اصرار دارند تا با تغییر قانون انتخابات مجلس که طرح آن هم‌اکنون در کمیسیون امور داخلی و شوراها در حال بررسی است، به این موضوع توجه شود اما تاکنون این طرح نیز به صحن علنی برای بررسی و تصویب ارائه نشده است. دلیل اصرار برخی نمایندگان برای تقویت جایگاه احزاب در فرایند نمایندگی و پاسخگو‌کردن احزاب بعد از رأی‌آوری نماینده معرفی‌شده از سوی احزاب را رضا رشیدی کوچی، رئیس فراکسیون شفافیت مجلس یازدهم اینطور بیان می‌کند: شفافیت زمانی به‌درستی معنا پیدا می‌کند که نمایندگان با قوت قلب و به‌درستی و براساس منافع ملی رأی با‌کیفیتی به طرح‌ها و لوایح دهند و این رأی خود را به پشتوانه حمایتی که از احزاب دریافت می‌کنند، اعلام کنند. احزاب باید پشتیبان نمایندگان باشند و از رأی آنان دفاع کنند. اما‌ در کشور حزب به‌معنای واقعی کلمه نداریم و از این‌رو نماینده بعد از انتخابات احساس می‌کند کسی از او پشتیبانی نمی‌کند و در فضای سیاسی بدون حامی شده است. او می‌گوید: هنگامی که نماینده براساس نظر حزب و نه مسائل شخصی در مجلس رأی می‌دهد، این موضوع منجر به افزایش کیفیت رأی خواهد شد چرا‌که احزاب علاقه ندارند به مسائلی رأی دهند که منافع ملی یا عمومی را دچار مشکل کند و اعتبار آنان بین مردم دچار خدشه شود. گرچه دیدگاه رئیس فراکسیون شفافیت مجلس یازدهم نشان‌دهنده جایگاه احزاب در کشور است، اما غلامرضا کاتب، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی چنین دیدگاهی را قبول ندارد. او معتقد است نباید انتظار داشت در شرایطی که کشور به‌معنای واقعی حزبی ندارد، نباید قوانینی مشابه کشورهایی که سازوکارهای حزبی منسجم و پایداری دارند، تصویب شود: در کشورهای دیگر حزب به‌معنای واقعی وجود دارد و مردم در قالب احزاب فعالیت سیاسی می‌کنند و به این دلیل، کیفیت رأی نمایندگان هر حزب در مجلس آن کشور برای حزب و اعضای آن مهم است و نماینده نمی‌تواند براساس نظرات شخصی خود به طرح یا لایحه‌ای رأی دهد. اما این شرایط در کشور وجود ندارد و وقتی حزبی نیست، چگونه انتظار داریم کیفیت رأی نمایندگان در چارچوب احزاب افزایش پیدا کند؟ 

تهدیدی برای کیفیت رأی نماینده 
در شرایطی که احزاب درفضای سیاسی کشور نقش و جایگاه خاصی ندارند، نمایندگان راه‌یافته به مجلس بعد از پایان انتخابات با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شوند که تصور آن را نداشتند. این چالش‌ها عمدتا برای نمایندگان راه‌یافته به مجلس خصوصا در شهرستان‌های کوچک بیشتر خود را نشان می‌دهد. به‌عنوان نمونه، طرح شفافیت آرای نمایندگی جدی‌ترین چالشی است که برخی نمایندگان را واداشته تا با بند‌3 آن مخالفت کنند؛ بندی که در آن پیش‌بینی شده است نمایندگان آرای موافق، مخالف، ممتنع و حتی شرکت یا عدم‌شرکت در فرایند رأی‌گیری را اعلام کنند؛ موضوعی که رئیس فراکسیون شفافیت مجلس درباره دیدگاه برخی نمایندگان و چرایی مخالفتشان با این طرح به همشهری می‌گوید: نمایندگان در مراکز استان‌ها کمتر با چالش از سوی رأی‌دهندگان روبه‌رو می‌شوند، اما وضعیت در شهرستان‌های کوچک‌تر به شکل دیگری است. نماینده به‌دلیل نبود حمایت احزاب از خود، باید پاسخگوی موکلان خود با نیم‌نگاهی به رأی‌آوری مجدد باشد. این مسئله منجر به کم‌شدن کیفیت رأی نماینده و سوق داده‌شدن رأی به مسائلی می‌شود که براساس مصلحت یک منطقه و حتی نماینده گرفته شده است. موضوعی که به وارد‌شدن خسارت‌های سنگین به کشور منجر شده است. به‌نظر می‌رسد با نبود جریان‌های سیاسی قوی و نگاه محلی در مجلس باید شاهد ادامه این روند بود.

مکث
دنبال افزایش دانش پارلمانی هستیم
قاسم جعفری، معاون هماهنگی و نظارت معاونت امور مجلس رئیس‌جمهور گفت که به‌دنبال گسترش دانش پارلمانی میان انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان است تا جایگاه، وظایف و انتظارات از هر کدام مشخص و روشن باشد. وی با بیان شاخص‌های مجلس انقلابی، گفت: مجلس قوی و انقلابی مجلسی است که قدرت بهره‌گیری از افکار و اندیشه‌های همه صاحب‌نظران خارج از مجلس را داشته باشد. جعفری  اقتدار را لازمه پیشبرد امور دانست و افزود: اقتدار برخلاف زورگویی به‌معنای استحکام در فکر و اندیشه و رفتار است که فرد به‌واسطه آن از نفوذ معنوی برخوردار بوده و می‌تواند وظیفه هدایتگری را بدون حتی حضور فیزیکی بر عهده بگیرد. وی گفت: مجلس قوی همانند پدری است که هیمنه معنوی و افق دید کاملی دارد که در رفتارخانواده تأثیرگذار است.