در ستایش حکمرانی سایبری

صفیه رضایی- روزنامه‌نگار

نخستین موضوعی که در سیاستگذاری و مدیریت دولتی مطرح می‌شود این است که دولت در کجا باید به‌دنبال مسئله و چالش باشد و در کجا نیازی به مداخله و تنظیم‌گری دولت نیست. این موضوع زمانی پراهمیت می‌شود که بدانیم تحولات روزمره بسیار است و به تناوب و تناسب آن باید موضوعات عینی و کلان از موضوعات ذهنی و خرد مجزا شود تا سیاستگذاری دولتی و دستگاه قانونگذاری طریق ابطال نرود؛ چراکه در آن صورت موج اعتراضات نسبت به این چارچوب بیشتر می‌شود. با این مقدمه گفته شده می‌توان حکمرانی فضای مجازی یا حاکمیت سایبری را ازجمله موضوعات تقریبا نوظهور و کلانی دید که امروزه عرصه سیاستگذاری دولتی و فضای تقنین در آن ورود پیدا کرده است. این رویه در بسیاری از کشورها از جمله چین، روسیه، آمریکا و کره‌جنوبی  پی گرفته شده است و دولت در آنجا با وضع قوانین و مرزبندی‌های خاص فضای مجازی را تحت مدیریت خود درآورده است؛ به‌ویژه که در دنیای امروز حجم تحولات فناورانه بیشتر شده است و حکمرانان سیاسی بر این مهم اتفاق دارند که باید در این عرصه نیز مطلوبیت و کارآمدی خود را به نمایش گذارند به‌عبارتی عرصه هژمون‌پنداری در حوزه امنیت بین‌الملل فراتر از مرزها رفته و امروز کشورها بر این مسئله واقفند که اگر قلمروی سایبر را بومی‌سازی‌ نکنند نمی‌توانند امنیت پایدار را رقم بزنند.

پیشرانی برای امنیت پایدار
در کشور ما اهمیت حاکمیت سایبری و حکمرانی مجازی نیز مورد تأکید است. رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات خویش بارها بر مدیریت فضای مجازی تأکید کرده‌اند. ایشان فرموده‌اند: «امروز دشمنان از لحاظ فضای مجازی، دارند برنامه‌ریزی می‌کنند برای اینکه از این طریق به کشور ضربه بزنند... از لحاظ فضای مجازی آرایش جنگی گرفته؛ در مقابل این دشمنی که آرایش جنگی در مقابل ملت ایران گرفته، ملت ایران بایستی آرایش مناسب بگیرد، باید خودش را آماده کند در همه بخش‌های مختلف.»از این‌رو، اهمیت این موضوع و جلوگیری از پدیده‌های نوظهوری همچون حملات هکری و سایبری باعث شده که بررسی بسته‌های سیاستی برای مدیریت عرصه سایبر مدنظر دستگاه اجرایی و تقنین قرار گیرد. این امر ممکن است با جلوه‌هایی از اعتراض و ممانعت از دگرگونی مواجه شود، اما آنچه اهمیت دارد این است که حکمرانی مطلوب سایبری امروز از لوازم حکومت‌داری است و اگر دولت نتواند این عرصه را مدیریت کند، جامعه با اخلال مواجه می‌شود. محسن محمدی‌خانقاهی، مولف کتاب حاکمیت سایبری و امنیت ملی و دبیر میز فضای مجازی دانشگاه دفاع ملی در این زمینه به همشهری گفت: فضای سایبری و شبکه‌های پیوسته در آن، در تمام لایه‌های جامعه رخنه کرده‌اند و توان بسیار بالایی در شکل‌دهی به تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارند؛ به‌عبارتی پیشران اصلی در ایجاد تحول هستند. از این جهت عنصر بسیار مهمی در توسعه قدرت ملی به شمار می‌روند.

قدرت‌افزایی در 3سطح
وی گفت: هر کشوری باید برای تامین امنیت و ثبات داخلی، بر مرزهای مجازی همچون مرزهای فیزیکی کنترل و احاطه داشته باشد و مانع از سلطه و اثرگذاری دشمن در قلمروی سایبری شود. بدیهی است که این امر ایجاب می‌کند که اصل سیاستگذاری و حاکمیت بر قلمروی سایبری مدنظر قرار گیرد.این محقق افزود: اصلی‌ترین مولفه برای تحقق حاکمیت سایبری، عملیاتی کردن شبکه ملی اطلاعات در 3سطح زیرساخت، سرویس و محتواست و بدون تحقق این مهم، تامین ثبات و امنیت ملی، حکمرانی مؤثر بر فضای سایبر و کنشگری مؤثر در فضای فراملی مقدور نخواهد بود. واقعیت آن است که به‌دلیل عدم‌وجود حکمرانی مؤثر در فضای سایبر، حملات و جنگ رسانه‌شناختی بسیار قدرتمندی در قلمروی مجازی کشور عملیاتی می‌شود و فشار سنگینی بر افکار عمومی وارد می‌آید؛ از این‌رو مقابله مؤثر با این جنگ تمام‌عیار رسانه‌ای - که تحریف از عناصر اصلی آن است - و همچنین اطلاع‌رسانی مؤثر و هدایت افکار عمومی بدون حکمرانی و سیاستگذاری مقدور نخواهد بود. این پژوهشگر حوزه سیاستگذاری سایبری تأکید کرد: در گام دوم، انقلاب اسلامی جهت تبیین حقایق و واقعیت‌های کشور و برجسته‌سازی‌ نقاط مثبت و امید‌آفرین و توسعه خودباوری ملی نیازمند سیاست‌نگاری و سیاستگذاری و توسعه توان کنش و نقش‌آفرینی در عرصه سایبری هستیم. بدیهی است که اصل جهاد تبیین بدون ایجاد زیرساخت مؤثر در حوزه قدرت‌افزایی مجازی و سیاستگذاری پویا در این حوزه مقدور نیست.در تکمیل مباحث بالا چند نکته قابل بررسی است؛ توسعه شتابان فناوری اطلاعاتی و ارتباطی به‌ویژه در یک دهه اخیر، نقش‌آفرینی و بازیگری نظام‌های سیاسی در کنترل و مدیریت بسیاری از روندها و امور همچون افکار عمومی، جریان داده و اطلاعات و... را مخدوش ساخته است. مهم‌تر آنکه در وضعیت کنونی، زیرساخت ارتباطی در کشور ما نیز دارای میزان بالایی از وابستگی به شبکه جهانی اینترنت است و در نتیجه، حجم عظیمی از داده‌ها و اطلاعات داخلی در دسترس بیگانگان قرار می‌گیرد که این امر استقلال و امنیت ملی را مورد چالش قرار می‌دهد. چنین تجربه‌ای سبب توجه به مقوله مهم مدیریت بومی فضای مجازی از طریق شبکه ملی اطلاعات شده و از این‌رو بیش از یک‌دهه است که بحث طراحی و عملیاتی شدن این شبکه در کشور در جریان بررسی قرار دارد.