4رویکرد در ارتقای سواد سلامت

فاطمه زارعی-  استادیار دانشکده علوم پزشکی  دانشگاه تربیت‌‌ مدرس

«سواد سلامت» اصطلاحی است که پروفسور‌گرین، سال 2007برای نشان دادن تلاقی زمینه‌های سواد و سلامت پیشنهاد کرد اما با گذشت 15سال سطح سواد سلامت در مردان و زنان متفاوت است و مردان اطلاعات کمتری نسبت به یافته‌های پزشکی در مقایسه با زنان دارند. سواد سلامت به‌طور کلی به مهارت‌های شناختی و اجتماعی که انگیزه و توانایی افراد را در دسترسی به اطلاعات، درک و استفاده از آنها برای افزایش سلامتی ارتقا دهد، گفته می‌شود و می‌تواند عامل تأثیرگذاری در افزایش رفتارهای بهداشتی، بهبود دسترسی به مراقبت‌های مربوط به آن و همچنین افـزایش کنترل افراد درسلامت فردی باشد اما مطالعه‌ سال 2008 نشان داد که به‌دست آوردن اطلاعات درباره سلامت مردان به‌گونه‌ای‌ است که آنها تلاش می‌کنند با جمع‌آوری اطلاعات بهداشتی معتبر، نگرانی‌های بهداشتی خود را قبل از اینکه از کسی کمک بگیرند پایش کنند. یعنی به‌طور کلی مردان معمولا اطلاعات کمتر و توضیحات مختصرتری را در مورد یافته‌های پزشکی دریافت می‌کنند.
همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که مردان در مقایسه با زنان به علائم و نشانه‌های بیماری کمتر توجه می‌کنند و درباره موارد خطر، آگاهی پایین‌تری دارند. مثلا شیوع فشار خون بالا براساس جنسیت متفاوت است، یعنی تا 64سالگی، درصد بیشتری از مردان بالغ در مقایسه با زنان بالغ به فشار خون بالا مبتلا هستند درحالی‌که فشار خون یکی از دلایل اصلی بیماری قلبی و سکته‌های مغزی است. البته با اینکه اصلاح سبک زندگی مانند انجام تمرینات ورزشی، اصلاح رژیم غذایی یا دریافت مکمل‌ها، ترک سیگار، کاهش وزن، مدیریت استرس و خواب خوب می‌تواند فشار خون را در آنها کاهش دهد اما مردان کمتر در این خصوص اقداماتی برای بهبود سلامت خود انجام می‌دهند. درحالی‌که زنان معمولا در موقعیت‌های مشابه، بیشتر به این موارد توجه می‌کنند و با استفاده از اطلاعات موجود در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی، سطح سواد سلامت خود را افزایش می‌دهند یا تغییراتی هم در سبک زندگی خود به‌وجود می‌آورند.
بر این اساس درباره اینکه افزایش سطح سواد سلامت برای بهبود وضعیت سلامت مردان ضروری است یا خیر، 4رویکرد مطرح می‌شود؛ در رویکرد نخست، اعتقاد بر این است که بهبود سواد سلامت برای بهبود نتایج سلامت ضروری است و باید مورد توجه قرار بگیرد. در رویکرد دوم باوربرآن است که اگر چه بهبود سواد سلامت ممکن است مزایای زیادی داشته باشد، اما هنوز در مورد اینکه چگونه این اقدام به دستاوردهای سلامتی تبدیل می‌شود و به چه قیمتی؛ تردیدهایی وجود دارد و کاملا مشخص نشده است. رویکرد سوم هم به ارزشمندی بهبود سواد سلامت از نظر ارائه اطلاعات و توانمندسازی آنها، صرف‌نظر از اینکه به نتایج سلامتی بهتری منجر شود یا خیر، اشاره می‌کند.
 در نهایت در رویکرد چهارم، بهبود در سلامت می‌تواند بدون تلاش برای بهبود سواد سلامت هم انجام شود، به‌عبارت‌ دیگر، در این دیدگاه به جای صرف انرژی برای تلاش برای بهبود سواد سلامت مردان، برای توانمندسازی آنهادرباره تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد سلامتی وپذیرش مسئولیت این تصمیم‌گیری، تلاش می‌شود. یعنی این دیدگاه برای بهبود سلامت مردانه، لزوما متکی به بهبود سواد سلامت نیست، به همین دلیل توانمندسازی مردان برای دستیابی به‌ اطلاعات درست و معتبر، درک اطلاعات وبه‌کارگیری آنها در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سلامت نه‌تنها ضروری است بلکه نقش بسیار مهمی هم در بهبود سبک زندگی آنها دارد. از این رو، توجه به نقش آموزش درنظام سلامت کشوردر دستیابی به ارتقای سواد سلامت‌ مردان بسیار مهم است.