محصول اقتصادی جشنواره فیلم فجر برای سینمای ایران
جشنواره باید آنونس فیلم باشد
ندا زندی- روزنامه‌نگار
جشنواره فیلم فجر با وجود همه نقدهایی که به آن وارد است، هیجان‌انگیزترین رویداد سینمایی کشور به شمار می‌رود. حتی اگر فیلم‌های به نمایش درآمده در این جشنواره چندان دندان‌گیر هم نباشد، باز هم حاشیه‌ها و اظهارنظرها و حضور چهره‌های سینمایی در این جشنواره مورد توجه رسانه‌ها و قشری از مردم است. این جشنواره برایندی از نگرش و نگاه مسئولان سینمایی هر دولت به سینمای ایران است و ظهور و افول جریان‌های اثرگذار سینمایی را آشکار می‌کند. با این حال، آنچه در این جشنواره کمتر از هر چیز دیگری مورد بحث قرار گرفته این است که آیا جشنواره فیلم فجر از نظر اقتصادی سودی برای سینمای ایران دارد یا خیر؟ شاید در نگاه نخست، این پرسش درباره جشنواره‌ای که بودجه آن از منابع دولتی تامین می‌شود موضوعیت نداشته باشد، اما چه بسا اگر از زاویه سودآوری اقتصادی جشنواره به آن نگریسته شود، بهتر بتوان درباره اهمیت این جشنواره داوری کرد.
جشنواره‌ها چطور پول درمی‌آورند؟
اولین جشنواره سینمایی جهان به دستور بنیتو موسولینی، دیکتاتور ایتالیایی که می‌خواست در برابر سلطه فرهنگ هالیوود مقاومت کند، در دهه 1930در ونیز ایتالیا برپا شد. در اواخر همین دهه، جشنواره فیلم کن برای پاسداشت آزادی بیان و نمایش فیلم‌های کشورهای غیرفاشیست در فرانسه به راه افتاد. بعد از جنگ جهانی دوم، جشنواره‌های بین‌المللی سینمایی در مرکز توجه قرار گرفتند و به کانون‌های مهمی در اکوسیستم سرگرمی، فرهنگ و هنر بدل شدند. این روزها جشنواره‌های ریز و درشت سینمایی مختلفی در گوشه و کنار دنیا برگزار می‌شود که اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند، اما این جشنواره‌ها چطور درآمدزایی می‌کنند یا درواقع چطور پول درمی‌آورند؟
جشنواره‌ها راه‌های متفاوتی برای درآمدزایی دارند. اصلی‌ترین راه کسب درآمد برای اغلب جشنواره‌ها همان راه قدیمی یعنی فروش بلیت است. یکی دیگر از راه‌هایی که جشنواره‌های سینمایی از قِبَلِ آن کسب درآمد می‌کنند، جذب اسپانسر است. برندهای معتبر مشتاق مشارکت و تقبل بخشی از هزینه‌ها در جشنواره‌های بزرگ هستند تا از این طریق هم ارزش و اعتبار خود را نشان دهند و هم با بالا بردن محبوبیت‌شان در میان مصرف‌کنندگان بتوانند بازارشان را توسعه دهند. دریافت حق ورود به جشنواره از برخی فیلم‌ها یکی دیگر از راه‌های کسب درآمد جشنواره‌هاست. البته همه جشنواره‌ها از این شیوه استفاده نمی‌کنند یا فیلم‌ها و فیلمسازان بزرگ برای نمایش فیلمشان در جشنواره‌های معتبر هرگز نیازی به پرداخت هزینه ندارند.
حالا که داریم از نقطه نظر اقتصادی به جشنواره‌ها نگاه می‌کنیم باید به این نکته هم اشاره کنیم که جشنواره‌ها به رونق اقتصاد محلی هم کمک می‌کنند. هتل‌ها، تفریحگاه‌ها و رستوران‌ها مکان‌های مختلفی هستند که در مدت برگزاری برخی جشنواره‌ها کسب‌وکارشان رونق می‌گیرد؛ حتی جشنواره‌ها می‌توانند باعث رونق گردشگری شوند و گردشگران فراوانی را که مشتاق حضور در جشنواره‌ای خاص هستند به شهر و کشور معینی گسیل کنند. از سوی دیگر، جشنواره‌ها از نقطه‌نظر اقتصادی برای فیلمسازان هم اهمیت دارند. فیلمسازان آماتور یا فیلم‌اولی و گاه حتی فیلمسازان حرفه‌ای که سینمایی شخصی و کم‌مخاطب دارند در جشنواره‌ها می‌توانند با سرمایه‌گذاران فیلم بعدی‌شان آشنا شوند. سرمایه‌گذاران و کارگزاران شرکت‌های فیلمسازی نیز در جشنواره‌ها به‌دنبال استعدادهایی می‌گردند تا با آنها قرارداد ببندند، اما بیشتر اینها که گفتیم درباره جشنواره‌های خارجی صادق است و تقریبا دخلی به جشنواره فیلم فجر ندارد. پس جشنواره فیلم فجر از نظر اقتصادی چه حاصلی برای سینمای ایران دارد؟
تیغ و ابریشم
غلامرضا موسوی، رئیس اتحادیه صنف تهیه‌کنندگان سینمای ایران درباره اثر اقتصادی جشنواره فیلم فجر به همشهری می‌گوید: «جشنواره فیلم فجر متفاوت‌ترین جشنواره سینمایی دنیا با فروش 10هزار بلیت برای هر فیلم است. ما بارها در اتحادیه سعی کردیم که این تعداد را به 5هزار بلیت کاهش دهیم، اما این کار عملی نشد. هیچ جشنواره‌ای در دنیا این میزان بلیت نمی‌فروشد. معمولا فیلم‌ها در جشنواره‌های بین‌المللی فقط در 2یا 3سانس نمایش داده می‌شوند. دلیل تعداد زیاد نمایش فیلم‌ها در جشنواره فیلم فجر هم این است که جشنواره بار اصلی جشن‌های انقلاب را بر دوش می‌کشد و تنور این جشن‌ها را گرم نگه می‌دارد. جشنواره فیلم فجر چند سالی است که در شهرستان‌ها هم برگزار می‌شود و هیچ جشنواره‌ای در دنیا نیست که این تعداد نمایش فیلم داشته باشد. من و همکارانم در اتحادیه تهیه‌کنندگان همراه اداره‌های کل ارشاد شهرستان‌ها بر نمایش فیلم‌ها در شهرستان‌ها نظارت می‌کنیم تا حقی از صاحبان آثار ضایع نشود.» موسوی با اشاره به اهمیت جشنواره فیلم فجر می‌افزاید: «در ایام جشنواره، به‌مدت 10روز رسانه‌ها از سینما صحبت می‌کنند و توجه مردم به سینما جلب می‌شود. پس فیلم‌هایی که در این جشنواره نمایش داده می‌شوند، از این فرصت برخوردار می‌شوند که مورد توجه رسانه‌ها و مردم قرار بگیرند. 2دسته فیلم هستند که از این فرصت به‌خوبی استفاده می‌کنند؛ اول، فیلم‌های جذاب که استقبال از آنها در جشنواره برایشان مثل آنونس عمل می‌کند و باعث می‌شود که در اکران عمومی مخاطبشان افزایش پیدا کند و دوم، فیلم‌های هنروتجربه که اساسا محل نمایش‌شان جشنواره است و جشنواره به شناخته شدن آنها کمک می‌کند.» موسوی معتقد است فیلم‌های ضعیف یا زیر متوسط ممکن است مخاطب اکران عمومی‌شان با نمایش ضعیف در جشنواره ریزش کند. نکته دیگری که موسوی به آن اشاره می‌کند این است که چند سالی است سهم فروش بلیت فیلم‌ها در نمایش جشنواره‌ای‌شان در تهران به تهیه‌کنندگانشان برگردانده می‌شود. پس، فروش بلیت اصلی‌ترین شیوه سودآوری اقتصادی جشنواره فجر است، ولی تعداد زیاد سانس‌های جشنواره یا نقد و نظرات منتقدان و واکنش‌های فضای مجازی ممکن است باعث شود که فیلمی در اکران عمومی ضربه بخورد و دیگر مورد استقبال قرار نگیرد.
به‌طور کلی می‌توان اهمیت اقتصادی جشنواره فیلم فجر را در جلب توجه مردم به سینما و زمینه‌سازی برای اکران موفق فیلم‌هایی دانست که در جشنواره از آنها استقبال شده است؛ هرچند این مورد اخیر مثال نقض هم دارد. برای نمونه، «تیغ و ابریشم» (مسعود کیمیایی، 1365) در اکران جشنواره موفق بود، ولی در نمایش عمومی مورد استقبال قرار نگرفت. به هر حال، از جشنواره‌ای دولتی که بیشتر به رویکردهای خاص فکری توجه دارد نمی‌شود انتظار داشت از منظر اقتصادی کار شگفت‌انگیزی انجام دهد.
