روغن نباتی جهان؛ قربانی خصوصی‌سازی رفاقتی

رئیس‌جمهوری در جریان بازدید از کارخانه روغن نباتی جهان خواستار احیای تولید در این کارخانه قدیمی شد و با صراحتی کم‌نظیر، که در شبکه‌های اجتماعی هم بازتاب گسترده‌‌ای داشت، از ظاهرسازی‌های مالک این کارخانه گلایه کرد. بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد؛ روغن نباتی جهان نیز همانند برخی شرکت‌های بزرگ و نام‌آشنای دیگر در صنعت ایران، گرفتار خصوصی‌سازی رفاقتی شده؛ واقعیتی که دست‌کم در واگذاری شرکت‌های معظمی مانند نیشکر هفت‌تپه و هپکو هم قابل مشاهده است.
به گزارش همشهری، 2دهه بعد از آغاز عملیات خصوصی‌سازی‌ در ایران مصایب خصوصی‌سازی رفاقتی در اقتصاد ایران همچنان ادامه دارد. در طول چند سال گذشته مشکلاتی در مورد خصوصی‌سازی‌ برخی از شرکت‌ها ازجمله هپکو، نیشکر هفته‌تپه، کشت و صنعت مغان و آذراب به‌وجود آمد که دامنه اعتراض‌های اجتماعی آن حتی ابعاد سیاسی هم پیدا کرد. در تازه‌ترین رویداد در پی بازدید رئیس‌جمهوری از کارخانه روغن نباتی جهان در زنجان بار دیگر، آفات این نوع خصوصی‌سازی بازتاب رسانه‌ای پیدا کرده است.

ماجرای روغن نباتی جهان
نگاهی به مستندات موجود نشان می‌دهد کارخانه روغن‌نباتی جهان در نیمه آبان‌ماه ۱۳۳۴ با هدف تولید روغن از روغن‌دانه‌های پنبه با سرمایه‌گذاری مشترک 3فعال بخش خصوصی در کرج تأسیس شد. این کارخانه بعد از انقلاب مصادره و تحت مدیریت بنیاد شهید قرار گرفت و در سال ۸۵ پس از انتقال به کیلومتر ۱۵ آزاد راه زنجان- قزوین، دوباره به بهره‌برداری رسید. در آن دوره ۴۸درصد سهام کارخانه در اختیار بنیاد شهید، ۷درصد در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام و بقیه در اختیار سایر شرکت‌های سرمایه‌گذاری و عمومی بود.
اما مشکلات روغن نباتی جهان از سال 1392و بعد از آن آغاز شد که این شرکت به گروه اقتصای کوثر وابسته به بنیاد شهید واگذار شد. برخلاف تصور عمومی سهام این شرکت از طریق سازمان خصوصی‌سازی‌ واگذار نشده و سهام روغن نباتی جهان صرفا از زیرمجموعه یک نهاد وابسته به بنیاد شهید به یک زیرمجموعه دیگر در همان نهاد واگذار شده که خود آن شرکت نیز ساختاری شبه دولتی دارد. بعد از این رویداد سهامداران گروه اقتصادی کوثر وابسته به بنیاد شهید، این کارخانه را به شخصی به نام بیژن اسماعیلی واگذار کردند که خود صاحب برندهای مختلف دیگری ازجمله هلدینگ داروگر، مالک برند‌هایی مانند تولی‌پرس و کف بود.
او پیش از خرید روغن نباتی جهان، ابتدا سهام عمده شرکت کف را خریده بود و درسال 1390بلوک کنترلی شرکت تولی‌پرس را نیز از شرکت سرمایه‌گذاری البرز خریداری کرده بود زیرا معتقد بود برند مایع ظرفشویی جام و پودر لباسشویی دریا و شوما به‌عنوان برترین برندهای این شرکت، می‌تواند برای شرکت کف مزیت نسبی در بازار رقابتی را ایجاد کند و عملاً با شکل دادن یک مجموعه هلدینگ شوینده، سهم بیشتری در بازار محصولات آرایشی و بهداشتی به‌خود اختصاص دهد. اطلاعات موجود نشان می‌دهد بیژن اسماعیلی، مالک هلدینگی متشکل از ۱۸ شرکت فعال در صنایع بهداشتی شوینده و غذایی مانند کیوان، ارزش‌آفرینان، تولیددارو، یاس‌خرمشهر، کیمیاایران، هومن‌شیمی، و صنایع بسته‌بندی داروگر است و برندهایی چون ریکا، خمیردندان پاوه، صابون نخل زیتون، شامپو پاوه، شوما، دریا، جام تحت مدیریت شرکت‌های او اداره می‌شوند و به‌نظر می‌رسد همین موضوع یکی از دلایل افول تولید در کارخانه روغن نباتی جهان هم بوده است.

افول تولید
بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ از سال 1392که سهام روغن نباتی جهان به سهامدار جدید منتقل شد روند افت تولید در این شرکت آغاز شد و حتی کار به جایی رسیده است که برخی خبر‌ها نشان می‌دهد روند تولید در این کارخانه در حال توقف است. حتی آنطور که برخی کارگران این کارخانه قبل از حضور رئیس‌جمهوری به این کارخانه اعلام کرده بودند تولید انجام شده در جریان بازدید رئیس‌جمهوری از این کارخانه بیشتر جنبه نمایشی داشته است. موضوعی که در جریان بازدید سید ابراهیم رئیسی از کارخانه روغن نباتی جهان، اعتراض رئیس‌جمهور را هم در پی داشت.
آمار‌ها نشان می‌دهد روند تولید روغن‌های خوراکی در این کارخانه، از سال 1392تاکنون که مالک جدید این شرکت را در اختیار گرفته است، معادل 380تن در روز کاهش یافته و از سطح تولید 420تن در روز به کمتر از 40تن در هر روز رسیده است. مالک جدید همزمان با افت تولید دست به اخراج گسترده کارگران زده، به‌طوری که تعداد کارگران این کارخانه از 630نفر به 80نفر کاهش یافته است.
اطلاعات موجود نشان می‌دهد بخش عمده کاهش تولید در این کارخانه به انهدام ساختار مالی این کارخانه پس از واگذاری به بیژن اسماعیلی بازمی‌گردد که موجب شده شرکت با کسری شدید وجوه درگردش و همچنین زیان انباشته سنگین مواجه شود. با توجه به تو در تویی نهادی و ساختار پیچیده‌ای که در مورد انتقال سهام وجود داشته مشخص نیست هم‌اکنون زیان انباشته و مشکلات مالی این شرکت چقدر است اما مشخص است که این زیان هر روز درحال افزایش است.
به‌نظر می‌رسد ریشه اصلی این مشکلات ناشی از استفاده از دارایی‌های یک کارخانه برای دریافت وام برای سایر کارخانه‌ها بوده که به افزایش میزان بدهی‌های بانکی و افزایش مشکلات مالی منجر شده است.

مشکلات مالک
صرف‌نظر از مشکلاتی که بعد از تغییر مالکیت در روغن نباتی جهان به‌وجود آمده بررسی‌ها نشان می‌دهد مالک روغن نباتی جهان نیز از ابتدا با مشکلاتی مواجه بوده است به‌طوری که در گام نخست خصوصی‌سازی‌، زیان‌های انباشته این شرکت که 25میلیارد تومان بود به مالک اعلام نشده بود و بعد از خصوصی‌سازی‌ این شرکت با مشکلاتی برای تامین مواداولیه مواجه شده است. محمد زارعی شکیب مدیر کارخانه روغن نباتی جهان پیش‌تر در این‌باره گفته بود: ما در تهیه مواداولیه مشکل داریم ولی چیزی که به‌دست ما رسیده است 450تن بوده و بقیه این اعداد در حد نامه‌نگاری است. او با بیان اینکه بازرگانی دولتی روال اداری خاص خود را دارد تأکید کرده بود: 25میلیارد تومان بدهی در زمان واگذاری به خریدار جدید اعلام نشده و همین امر موجب شده ما در تهیه مواداولیه دچار مشکل شویم زیرا بازرگانی دولتی می‌گوید شما باید اول بدهی خود را تسویه کنید تا ما مواداولیه به شما بدهیم که این موضوع از طرف واحد حقوقی در حال پیگیری است و امیدواریم مشکلات رفع شود.