ابعاد تازه از تقلب در بازار برنج

همزمان با افزایش قیمت هر کیلوگرم برنج ایرانی تا مرز 60هزار تومان، مدت‌هاست که دیگر دست بخش زیادی از مصرف‌کنندگان، به برنج مرغوب و گران‌قیمت ایرانی نمی‌رسد. گرانی برنج، علاوه بر اینکه بخشی از مصرف‌کنندگان را به مصرف انواع برنج وارداتی واداشته، زمینه‌ساز تقلب و سوءاستفاده هم شده است. بحث تقلب در برنج موضوع جدیدی نیست، اما این موضوع در سال‌های اخیر ابعاد گسترده‌تری به‌خود گرفته و صدای تولیدکنندگان را هم درآورده است. 
دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج کشور در گفت‌وگو با همشهری گرانی را تنها دلیل افزایش تخلفات می‌داند و معتقد است که «وقتی برنج گران می‌شود، تقلب هم پشت سر آن می‌آید.» جمیل علیزاده‌شایق ادامه می‌دهد: « 10سال است که می‌گوییم برنجی که از شمال به دیگر شهرها می‌رود، بسیار گران‌تر از چیزی است که باید به مشتری‌ فروخته ‌شود، اما اگر این برنج همان برنجی بود که از شمال آمده بود، باز می‌شد گرانی آن را به‌حساب حمل‌ونقل و دیگر هزینه‌ها گذاشت، اما موضوع این است که آنچه با قیمت بالا به مردم فروخته می‌شود، برنج تقلبی است.» به اعتقاد این مقام صنفی، خرده‌برنج موجود در گونی‌های برنج از شمال تا تهران و دیگر مراکز استان‌ها، 5برابر می‌شود و حجم زیادی از گونی‌های برنج را ارقام بی‌کیفیت تشکیل می‌دهد؛ «برنجی که در مراکز استان‌های کشور توزیع می‌شود از یک‌سو به جای 2تا 3درصد، تا 10درصد خرده‌برنج دارد و از سوی دیگر به هیچ عنوان چیزی نیست که روی گونی برنج نوشته شده است؛ چراکه وقتی برنج گران می‌شود، افراد برای سود بیشتر برنج ‌بی‌ربط و بی‌کیفیتی را که در حالت عادی به‌طور مثال کیلویی 13هزار تومان می‌فروشند با برنج درجه یک 40هزار تومانی مخلوط می‌کنند و با قیمت برنج مرغوب به مردم می‌فروشند.» 

اسکناس 7هزارتومانی چاپ کردند
گزارش‌های متعددی از تقلب در فروش برنج در رسانه‌ها منتشر شده، اما این گزارش‌ها هیچ‌گاه به ساماندهی بازار برنج منجر نشده است. دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج می‌گوید: «سازمان‌های نظارتی یا خوابند یا خودشان را به خواب زده‌اند؛ هرچه ما فریاد می‌زنیم گوششان بدهکار نیست.» شایق با اشاره به بی‌نتیجه ماندن یکی از پرونده‌های تقلب در برنج، پیگیری نشدن اینگونه موارد را دلیل تکرار موارد مشابه می‌داند؛ «سال 92تقلبی بسیار ناشیانه در بازار برنج اتفاق افتاد که از شدت وضوح و ناشیگری شبیه چاپ اسکناس 7هزار تومانی بود. در آن زمان برنج هندی آلوده را در کیسه‌های 5برند مطرح ایرانی به مردم فروختند که بعد از نمونه‌برداری وزارت بهداشت و کشف تقلب مشخص شد این برنج آلوده بوده است. با کمک وزارت جهادکشاورزی و دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران دست افرادی که مرتکب این کار شده بودند، رو شد، اما کسی پیگیری نکرد. وقتی نظارتی در کار نیست، این تخلفات پایان نمی‌یابد.»

بعضی فروشندگان برنج در شمال هم تقلب می‌کنند
 اما تقلب در بازار برنج با چه درصدی اتفاق می‌افتد و آیا تمام برنج‌هایی که می‌خریم تقلبی است؟ دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج، همه‌‌چیز را بسته به تاجر می‌داند و معتقد است اگر خریدار عمده برنج، فردی «سالم» باشد، حتما نمونه‌ای از بار دریافتی خود را در آزمایشگاه‌های مراکز تحقیقات برنج بررسی می‌کند و از سلامت باری که می‌خواهد به مردم بفروشد، مطمئن می‌شود. اما چند درصد خریداران عمده‌ بازار چنین کاری می‌کنند؟ اگرچه خرده‌فروشان اغلب نسبت به صحت خریدهای خود ابراز اطمینان می‌کنند و معتقدند از تجار معتمد جنس می‌خرند، اما درحقیقت هیچ دلیلی برای تأیید خلوص برنج‌های خود ندارند. نه‌تنها در تهران، بلکه در شمال کشور هم کمتر خریداری خرید خود را بر مبنای صحت‌سنجی برنج انجام می‌دهد؛ درحالی‌که در سال‌های اخیر دامنه تقلب از تهران به شمال هم کشیده شده و نمی‌توان انگشت اتهام را فقط به‌سوی سیستم توزیع در تهران نشانه گرفت. 
دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج در این زمینه می‌گوید: «تا 2سال پیش با اطمینان می‌گفتم که این اتفاق در شمال نمی‌افتد؛ چون هم تولیدکننده و هم کارخانه‌دار و بازرگان برنج، همه انسان‌های پاک و صادقی بودند، اما گرانی و هزینه‌های کمرشکن در سال‌های اخیر بسیاری از افراد را آلوده کرده و به هیچ‌کس نمی‌توان اعتماد کرد. در چنین شرایطی به هیچ عنوان نمی‌توان گفت که در شمال تقلب اتفاق نمی‌افتد. تنها راه جلوگیری از این تخلفات این است که سازمان‌های نظارتی از برنج‌فروشی‌های مولوی نمونه‌گیری کنند تا سلامت برنج توزیعی در تهران مورد بررسی قرار گیرد.» 

شیوه‌های معمول تقلب در فروش برنج
اعتماد خریداران به نام‌هایی که سال‌های سال امتحان خود را پس داده‌اند و اعتماد مصرف‌کنندگان را جلب کرده‌اند، باعث شده بعضی افراد با سوءاستفاده از این نام‌ها سود خوبی به جیب بزنند. اینکه یک کیسه از برنج اصل را به مشتری نشان دهند و کیسه در بسته را به او بفروشند، کار سختی نیست. فروشنده به مشتری کیسه برنج باز شده باکیفیت را به‌عنوان نمونه نشان می‌دهد، ولی کیسه در بسته‌ای را که برنج درجه2 یا مخلوطی از برنج باکیفیت و بی‌کیفیت است، به مشتری می‌دهد. بسیاری از خریداران هم برنج‌شناس نیستند؛ حتی اگر حرفه‌ای هم باشند، شباهت ظاهری بعضی از ارقام برنج، تقلب را آسان‌تر می‌کند؛ برنجی مثل هاشمی و طارم به‌راحتی با برنج شبیه به آن، مثل خزر یا شیرودی اشتباه گرفته می‌شود و خریدار به‌خاطر شباهت زیاد آنها به هم اصلا متوجه این تقلب نمی‌شود. راه دیگر این است که فروشنده مقداری برنج باکیفیت مثل هاشمی و مقداری برنج درجه2 مثل برنج پرمحصول خزر را که بسیار شبیه هم هستند و تشخیص‌شان بسیار سخت است، مخلوط کرده و به جای برنج خالص هاشمی در کیسه می‌ریزد و می‌فروشد. نکته جالب در این میان این است که در بسیاری از موارد خریداران مخصوصا رستوران‌دارها از این امر بسیار استقبال می‌کنند. راه دیگر استفاده از ناآگاهی و کم‌اطلاعی مصرف‌کننده‌ها و ساختن نام‌های جعلی است؛ فروشنده، نامی جعلی مثل «طارم هاشمی» را روی برنج می‌گذارد؛ درصورتی که برنج هاشمی جزو ارقام صدری است. «طارم ندا» هم نامی جعلی است؛ زیرا برنج ندا از ارقام پرمحصول است و نمی‌شود آن‌ را در مجموعه ارقام برنج طارم که از ارقام مرغوب، بومی و محلی است، قرار داد. بسیاری از خریداران برنج جوان‌هایی هستند که آخرین باری که برنج اصیل خورده‌اند در زمان کودکی‌شان بوده‌است. 
از نظر این خریداران غیرحرفه‌ای هر برنجی که کمی عطر داشته باشد، برنج باکیفیتی است که ارزش قیمت بالاتر را دارد. دمسیاه و هاشمی هم برایشان فرقی ندارد؛ در نتیجه فروشنده می‌تواند به‌راحتی به‌جای برنج دمسیاه که خوش‌عطرتر و گران‌تر است، برنج هاشمی به او بفروشد که عطر کمتری دارد و باید ارزان‌تر فروخته شود. راه بعدی تقلب همان است که میوه‌فروش‌ها برای فروش جعبه‌ای میوه استفاده می‌کنند؛ اینکه برنج بی‌کیفیت را ته کیسه می‌ریزند و برنج با کیفیت را روی آن، تا مشتری فقط برنج باکیفیت را ببیند و بر مبنای آن خرید کند. روش دیگر تقلب این است که فروشنده یک نوع برنج را در کیسه‌های مختلف و با نام‌های مختلف قرار داده و با قیمت‌های مختلف عرضه می‌کند و خریدار هم چون خواهان جنس مرغوب است، گران‌ترین آن‌را انتخاب می‌کند.

   واردات برنج آزاد شد
برنج‌کاران ایرانی با تولید دست‌کم 2میلیون تن برنج در سال تامین دوسوم نیاز کشور را بر عهده دارند و یک‌سوم مابقی با واردات برنج از هند، پاکستان و تایلند تامین می‌شود. هرسال همزمان با فصل برداشت برنج در شمال کشور برای حمایت از تولید داخلی واردات برنج به کشور وارد فاز ممنوعیت فصلی می‌شود. امسال زمانبندی این ممنوعیت با توجه به پیش‌بینی‌ها درباره کاهش 20درصدی تولید به‌دلیل خشکسالی از یک‌سو و افت شدید میزان واردات نسبت به‌مدت مشابه سال‌های قبل از سویی دیگر، با حرف و حدیث‌هایی همراه بود و پس از هشدار گمرک در زمینه کاهش ذخایر برنج، واردکنندگان از دولت خواستند ممنوعیت فصلی با توجه به نیاز کشور لغو شود. این پیشنهاد مورد قبول واقع نشد و در عوض دولت با توزیع یکصد هزار تن برنج وارداتی تلاش کرد جلوی رشد بی‌رویه قیمت را در بازار بگیرد. حال از ابتدای آبان‌ماه این ممنوعیت فصلی لغو و ثبت سفارش واردات آزاد اعلام شده است. روز دوشنبه، رئیس سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از لغو ممنوعیت ثبت سفارش و واردات فصلی برنج از ابتدای آبان‌ماه به‌منظور تامین نیاز کشور و تنظیم بازار خبر داد. عباس تابش شرایط حساس کشور و کمبود منابع آبی و از طرفی ضرورت تامین امنیت غذایی کشور را از اهم موضوعات مطروحه در دولت دانست و اعلام کرد: به لحاظ ضرورت تامین نیاز کشور و تنظیم بازار آن و طی هماهنگی‌های به‌عمل آمده، ثبت سفارش برنج شروع شده و در این ارتباط واردکنندگان می‌توانند اقدام کنند.