صیانت در دست دولتَ نرسیده
بررسی امکان اجرای طرح صیانت از فضای مجازی از منظر کارشناسان حوزه‌های مختلف
لیلا شریف، خدیجه نوروزی، زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار
طرح صیانت از فضای مجازی در فهرست طرح‌های مورد بررسی، در صحن علنی مجلس با انتقاد گسترده کاربران فضای مجازی و رسانه‌ها روبه‌رو شد. بسیاری از فعالان رسانه‌ای و مدنی این طرح را در راستای ایجاد محدودیت دسترسی به شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی دانستند. اعتراضات به اندازه‌ای بود که طرح از صحن علنی مجلس خارج و با تنظیم درخواستی تازه، بررسی آن به کمیسیون تخصصی ارجاع داده شد. اما در نهایت نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی ۶ مرداد 1400 با بررسی طرح ساماندهی فضای مجازی طبق اصل ۸۵ قانون اساسی موافقت کردند. اتخاذ چنین تصمیمی، باعث شد این سؤال دوباره میان مردم شکل بگیرد که آیا چنین طرحی اجرایی خواهد شد؟ واکنش دولت سیزدهم به اجرای آن چیست؟ از این‌رو ما از کارشناسان در حوزه‌های مختلف خواستیم به این سؤال پاسخ دهند و نظر خود را درباره اجرای آن در دولت جدید با ما در میان بگذارند. اکثر آنها بیش از بیم و امید درباره اجرایی شدن و نشدن چنین طرحی و توانایی دولت در اجرای آن، معتقدند نباید چنین محدودیت‌هایی صورت بگیرد.
طرح صیانت، نقطه تقابل مجلس و دولت سیزدهم خواهد شد
داریوش قنبری ـ نماینده مجلس هشتم
ما در عصر ارتباطات به سر می‌بریم و اقتصاد مبتنی بر ارتباطات در قرن کنونی حرف اول را می‌زند، در این شرایط شاهد هستیم که برخی به‌دلیل نداشتن درک درست از شرایط جامعه و جهان به‌دنبال اهدافی هستند که قابلیت اجرا ندارد. مگر می‌شود در عصر ارتباطات و انفجار اطلاعات، دست به محدودیت ابزار ارتباطی زد؟ بدون شک چنین طرح‌هایی محکوم به شکست هستند و در دنیای امروز نمی‌توان جلوی تکنولوژی را گرفت. چنین طرح‌هایی می‌توانند زیان‌هایی جدی به اشتغال افراد استفاده‌کننده از این فضا ایجاد کنند. بدون شک این طرح در شرایطی که ایران با بحران بیکاری و اشتغال روبه‌روست، محکوم به شکست است. این طرح به نفع کشور و جامعه نیست و نباید فضایی ایجاد شود که همین اشتغال محدود ایجاد شده با تکیه بر فضای مجازی از بین برود. مردم انتظار دارند که در عصر ارتباطات به مسائلی توجه شود که به تقویت ارتباطات و اطلاع‌رسانی بپردازند.
با طرح و قانون نمی‌توان جلوی تکنولوژی را گرفت. تجربه به ما نشان داده است که هر مانع‌تراشی‌ای برای نفوذ تکنولوژی محکوم به شکست است، بدون شک طراحان این طرح نیز به اهداف خودشان نخواهند رسید. طرح این مسائل در شرایطی که مردم با مسائل مختلفی مواجه هستند، جای تأسف دارد. طرح صیانت از فضای مجازی مسئله روز جامعه نیست. من امیدوارم که این طرح اجرا نشود و نمایندگان طرح صیانت را اصلاح یا از دستور کار خارج کنند. طرح صیانت با جزئیات فعلی به ضرر کشور خواهد بود. با توجه به اینکه طرح صیانت اصل هشتاد و پنجی شد، تحلیل من این است که به‌احتمال زیاد این طرح پشت درهای بسته تصویب خواهد شد به‌عبارت دیگر تا این لحظه و با توجه به پیگیری‌ها و رایزنی نمایندگان مجلس با شورای نگهبان، طرح صیانت را باید تصویب شده تلقی کرد و تنها امید دارم که محتوای این طرح اندکی تغییر کند.
با توجه به اینکه شعار دولت رئیسی آزادی اطلاعات بود و در دوره مناظرات نیز، ایشان تأکید بر حضوردر فضای مجازی داشتند، باید گفت که این طرح با تفکر آقای رئیسی سازگار نیست و شاید بهتر باشد بگویم که این طرح در شرایط فعلی کشور، یک کارشکنی در مقابل سیدابراهیم رئیسی است. با توجه به شعارهای حجت‌السلام سیدابراهیم رئیسی باید گفت که تقابل میان مجلس و دولت ایجاد خواهد شد، در این مدت شاهد بودیم که بسیاری از مسئولان نظام نیز با این طرح موافق نیستند و باید منتظر بمانیم و امید داشته باشیم که این طرح از دستور کار خارج یا با تغییرات جدی همراه شود.
احتمال بالای تصویب طرح صیانت
سیدمحمد ابطحی ـ عضو مجمع روحانیون مبارز
پیش‌بینی من این است که طرح صیانت از فضای مجازی در نهایت تصویب می‌شود و به همین دلیل است که نمایندگان تلاش کردند تا مسیر بررسی و تصویب این طرح را از افکار عمومی پنهان کنند و با تکیه بر اصل85 این طرح را از جلسات علنی صحن دور نگه دارند. در واقع طراحان این ایده به نوعی مسیر میان‌بر را انتخاب کردند تا درگیر مسائل اجتماعی این طرح نشوند، اما تصویب شدن جدا از بحث عملیاتی شدن است. من گمان نمی‌کنم که امکان عملیاتی شدن این طرح وجود داشته باشد چرا که از این نوع تصمیمات چندین بار گرفته شده است و تجربه به ما می‌گوید که بافت جامعه ایرانی به شکلی نیست که چنین طرح‌ها و قوانینی را مورد پذیرش قرار بدهد. نیم‌نگاهی به شرایط موجود نشان می‌دهد که مسئولان بیش از سایرین از فضای مجازی بهره می‌برند. من این مصوبه را بیشتر نوعی رفع تکلیف می‌دانم و با وجود اینترنت استارت لینک پیگیری چنین طرح‌هایی منطقی نیست. ما شاهد هستیم که مخالفت با طرح صیانت از فضای مجازی فارغ از دسته‌بندی‌های جناحی مورد توجه قرار گرفت و هر دو جناح در مقام مخالف این طرح سخن گفتند.
پیش‌بینی من این است که ابراهیم رئیسی در ابتدای شروع دولت، خود را درگیر این موضوع نمی‌کند، به‌خصوص اگر این طرح را براساس گفته مرتضی آقا‌تهرانی، تأیید و توصیه شده نهادی بالای دستی بدانیم، این احتمال وجود دارد که دولت خود را درگیر طرح صیانت نکند. با توجه به حواشی ایجاد شده برای این طرح باید بگویم که شاید عجله نمایندگان برای تصویب طرح صیانت از فضای مجازی یک ازخودگذشتگی برای آقای رئیسی بود تا قبل از روی کار آمدن دولت جدید این کار شروع شود و به اسم دولت سیزدهم ثبت نشود. هر چند نقدهایی جدی به محتوای این طرح وجود دارد، اما با توجه به اینکه برخی این طرح را توصیه نهادهای بالادستی می‌دانند، احتمال تصویب آن بالاست.
باید از ذینفعان طرح دعوت کنیم
علی مسعودی ـ کارشناس فضای مجازی
در هر طرحی که قرار است تبدیل به قانون شود حتما باید از ذینفعان آن دعوت کنیم و نظرات آنها را نیز جویا شویم. درست است که طراحان در مورد طرح صیانت از فضای مجازی اظهارنظر می‌کنند و سؤالات را پاسخ می‌دهند اما گاهی شرایط به‌گونه‌ای تلقی می‌شود که گویی باید طراحان را نیز به طرح پیوست کرد. لذا باید همه توضیحاتی که شفاهی گفته می‌شود به‌صورت کامل در قانون لحاظ شود چون به نحوهای مختلف تأثیری منفی در اجرا می‌گذارد. این طرح باید با توجه به فضای مجازی که در بعد بین‌الملل است و مسائل داخلی و فرهنگی خودمان تدارک دیده شود. از طرفی اجرای این طرح به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در کسب‌وکارها تأثیر می‌گذارد لذا هر نقصی در آن به این بخش آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری وارد می‌کند. به‌عنوان مثال اگر اینستاگرام با ما توافق نکند و در نهایت ما تصمیم بگیریم ترافیک را کاهش دهیم برای اینکه بتوانیم این فضا را کنترل کنیم یا اینکه ترافیک را پایین بیاوریم و امکان را به پلتفرم‌های داخلی دهیم، آسیب زیادی به کسب‌وکارهای مردم در این فضا وارد می‌شود. ما نمی‌توانیم برای کسب‌وکار مردم تصمیم‌گیری کنیم، ما باید مانع‌زدایی کنیم نه اینکه مانع تراشی کنیم. لذا این پشتیبانی‌ها باید در طرح صیانت از فضای مجازی دیده شود. اینکه ما پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام را مجبور کنیم تا در ایران نماینده‌ای داشته باشند و جواب ما را دهند خیلی خوب است اما باید برای حل این موضوع راهکارهای متناسب با خودش را پیش ببریم چون ممکن است به‌علت تحریم یا موانع دیگر این پلتفرم‌ها نتوانند یا نخواهند نماینده‌ای به کشور بفرستند، آن وقت ما می‌مانیم و اجرای یک طرح ناقص و هزاران مشکلی که ایجاد خواهد کرد. گاهی چین را به‌عنوان الگو مثال می‌زنند اما این سؤال مطرح است که آیا آن تجارت جهانی‌ای که چین دارد ایران هم دارد؟
بی توجهی به این نکات و اجرای ضرب‌الاجلی طرح، کسب‌وکارهای ما در فضای بین‌المللی را دچار چالش می‌کند؛ چراکه تجار خارجی ازطریق پلتفرم‌های داخلی ما را دنبال نمی‌کنند چون این امکان وجود ندارد. به‌عنوان مثال شبکه آپارات مانند یوتیوب کاربردی جهانی ندارد. با وجود اینکه دولت سیزدهم تمایل زیادی به اجرای طرح دارد اما نباید به‌سادگی از کنار این مسائل عبور کند و بدون درنظر گرفتن چارچوب ذینفعان با اجرای طرح، همه را به چالش بیندازد. ما هنوز به پلتفرم‌های بین‌المللی با تمام کم و کاستی‌هایی که در ایران دارند احتیاج داریم لذا باید کارمان را درست پیش ببریم چون خودمان هم هنوز پلتفرمی نداریم که جهانی باشد.
مردم ضدارتباطات را نمی‌پذیرند
سعید ارکان‌زاده یزدی ـ روزنامه‌نگار
ارتباطات برای جامعه پر از محدودیت و فشار ایران، شاید از نان شب هم واجب‌تر باشد. شاهدش میزان هزینه ارتباطات در سبد مصرفی خانوارهای تمام دهک‌های جامعه است. مشکلات اقتصادی باعث نشده هیچ‌یک از طبقات اجتماعی ارتباطات را از سبد خود حذف کنند. بنابراین ارتباطات تا عمق زندگی ایرانیان نفوذ کرده و به یکی از نیازهای اساسی جامعه تبدیل شده است، مخصوصاً ارتباطات اینترنتی. مردم ایران در مقیاس بسیار وسیع به ارتباطات اینترنتی با خارج از کشور و همچنین ارتباطات مجازی همراه با حریم خصوصی معمول عادت کرده‌اند و آن را وارد زندگی‌های خود کرده‌اند. حتی می‌توان گفت که، درست یا نادرست، این ارتباطات تاحدودی جبران‌کننده محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی آنها نیز شده است. اما در این میان، طرحی مثل طرح صیانت مطرح می‌شود که استخوان‌بندی آن بر دو اصل بنا شده است: احراز هویت واقعی کاربران و محدودکردن اپلیکیشن‌ها و ابزارهای اینترنتی خارجی. هم‌اکنون، هر دو کار ضدارتباطی و برای کاربران نامطلوب است. حفظ حریم خصوصی برای کارهای عادی و روزمره مردم مسئله‌ای است که در میان متخصصان ارتباطات در سراسر جهان روی آن اتفاق‌نظر وجود دارد. اینکه کاربران احساس کنند حریم خصوصی آنها ممکن است با طرح‌هایی مثل طرح صیانت به خطر بیفتد یا در معرض رصدشدن توسط اپراتورهای زیرساخت‌های اینترنتی باشند برای آنها بسیار ناخوشایند است. از سوی دیگر، مسدودکردن اپلیکیشن‌های خارجی باعث می‌شود که کیفیت زندگی مجازی شهروندان به‌شدت پایین بیاید و آنها مجبور شوند از ابزارهایی داخلی استفاده کنند که در مقایسه با محصولات خارجی بهره‌وری لازم را ندارند؛ درست مثل محصولات داخلی خودروسازی کشور. بگذریم از اینکه بسیاری از کسب‌وکارهای خرد مردم هم به این اپلیکیشن‌های خارجی پیوند خورده است. اما با همه این حرف‌ها، نمی‌توان با قاطعیت گفت که آیا طرح صیانت قابل‌اجراست یا نه. این امر بستگی به مقاومت جامعه و عکس‌العمل کسانی دارد که می‌خواهند به هر قیمتی طرح اجرا شود. حتی شاید مسئولان بخواهند با زور و قهر این کار را پیش ببرند اما در این صورت، باید بسیار نگران تبعات موج‌های سهمگین نارضایتی‌ای که پیش خواهد آمد باشند. ممکن است یک طرح ضدارتباطی را بشود به‌زور و در کوتاه‌مدت و حتی با مقاومت‌هایی کم‌دامنه پیش برد اما تغییرات پایدار در یک جامعه فقط با زور پیش نمی‌رود و باید اقناع درباره آن صورت بگیرد؛ آن هم اقناع توسط رسانه‌های معتبر و حرفه‌ای نه اقناع به‌کمک رسانه‌های یک‌طرفه و به‌ضرب روابط عمومی و کارزارهای تبلیغاتی. به‌طور خلاصه، می‌شود پیش‌بینی کرد که اگر دولت و حاکمیت مصر باشد که چنین طرحی را اجرایی کند، شاید بتواند در یک بازه زمانی کوتاه و البته با کیفیتی نامطلوب آن را اجرا کند اما در نهایت انرژی‌ها و سرمایه‌های بسیاری را تلف خواهد کرد و دوباره به وضعیت قبلی بازخواهد گشت. متخصصان ارتباطات در مواردی که مسئولان امر با اعتماد‌به‌نفس علیه یک ابزار ارتباطی اقدام می‌کنند و می‌خواهند آن را به‌طرز غیرطبیعی‌ای دستکاری کنند، به تاریخ ارتباطات و ناممکن بودن انسداد ارتباطی بلندمدت ارجاع می‌دهند. در این مورد نیز باید به تاریخ ارتباطات مراجعه کرد و به آنان هشدار داد که به‌جای اتلاف منابع بسیار برای پیش‌بردن طرحی که ناخوشایند مردم است، به فکر اصلاح ساختار فعلی ارتباطات و ایجاد ارتباطات آزاد و پایدار باشند.
کاهش درآمد دولت از مالیات بر اپراتورها
سیدضیاء هاشمی ـ تهیه‌کننده سینما
با توجه به مشکلات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... که بر اثر بی‌تدبیری دولت دوازدهم در کشور پیش آمده، به‌نظر اولویت دولت ابراهیم رئیسی بازسازی ویرانه‌های به‌جامانده از دولت پیشین است. گمان می‌رود او برای ارائه چهره مطلوب از خود و خنثی کردن تبلیغات منفی جناح رقیب گشایش‌هایی را در زمینه فضای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی کشور ایجاد کند. در شرایطی که دولت بی‌تدبیرها اینترنت را با کیفیت پایین و قیمت بالا به مردم تحمیل کرده، بعید است ابراهیم رئیسی بخواهند آن رویه نادرست را ادامه دهند و با اجرای طرح صیانت، نارضایتی اکثریت جامعه را متوجه خود کنند.
به‌علاوه، مسدودسازی اینترنت جهانی آن هم با درنظر گرفتن احتمال ورود اینترنت ماهواره‌ای به کشور، مشابه همان تصمیمات نابخردانه‌ای است که موجب سقوط تاریخی بورس و هجوم سرمایه‌گذاران ایرانی به رمزارزها، و در نتیجه خروج ارز از کشور شد. به‌عبارت دیگر، کاربران ایرانی هزینه‌ای را که صرف خدمات اینترنتی اپراتورها می‌کنند، صرف اشتراک اینترنت ماهواره‌ای خواهند کرد و ضمن خروج گسترده ارز از کشور، درآمد دولت از محل مالیات بر اپراتورها نیز کاهش چشمگیر خواهد یافت. لذا انتظار می‌رود که در دولت سیزدهم طرح صیانت اجرایی نشود.
تمکین مردم و تن دادن به امکانات ارتباطی
احمد طالبی‌نژاد ـ منتقد سینما
طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی، پیش از اینکه فعالیتی جدی و عملی باشد، نوعی سنجش افکار و به قول قدیمی‌ها میزان‌الحراره اجتماعی است. اینکه در شرایط حاد کنونی چنین طرح توهین‌آمیزی چرا طرح می‌شود، جای بحث دارد و به گمانم مردم درست تشخیص داده‌اند. پرت کردن حواس جامعه از وقایعی که در بطن آن و زیر و روی پوستش می‌گذرد و همچون دمل چرکین، هرقدر هم رویش پوشانده شود روزی سر باز خواهد کرد و خواهد ترکید. از سوی دیگر تاریخ و تجربه‌ها نشان داده که محدودسازی‌هایی از این دست راه به جایی نمی‌برد. حتی اگر موانعی جدی‌تر در این مسیر ایجاد شود. آب (دردها، غصه‌ها، نیازها و...) «قطره‌قطره جمع گردد وانگهی دریا شود» و این دریا طغیان خواهد کرد. آن‌وقت کسی نمی‌تواند جلوی سیلاب عظیم ناشی از طغیان را بگیرد. ماجرای نوار موسیقی و کاست‌های ویدئویی را که از یاد نبرده‌ایم. حتی ماهواره را. سرعت تحولات تکنولوژی آنقدر زیاد است که تا چشم به هم بزنیم چیزی از رده خارج و چیز دیگری جایگزینش خواهد شد. سردمداران و پیشنهاد‌دهندگان چنین طرح‌هایی خوب می‌دانند که هر در و دروازه‌ای را ببندند، در آسمان را نمی‌شود بست. گیریم برای تمکین مردم و تن دادن به امکانات ارتباطی داخلی راهکارهایی اندیشیده شده باشد اما کیست که نداند جهان تکنولوژیک، جهانی بی‌مرز و فرازمینی است و انسان امروزی که ما ایرانیان هم جزوشان هستیم، میل به گسترده شدن اندیشه‌هایش دارد و مرزبندی‌هایی از این دست را برنمی‌تابد و بالاخره راهی برای وصل شدن به جهان پیدا خواهد کرد. هر چند شایعاتی هم در این باب وجود دارد: اینکه کس یا کسانی که از ورود نزدیک اینترنت ماهواره‌ای به این سرزمین باخبر شده‌اند، تجهیزات لازم برای استفاده کاربران داخلی را وارد و در انبارها دپو کرده‌اند تا خردخرد به جامعه تزریق کنند و کمر خود و ایل و تبارشان را ببندند. همانطور که در عهد رونق دستگاه ویدئو چنین کردند و درباره رسیور ماهواره و گوشی‌های همراه هم عمل می‌کنند. بنابراین بپذیریم که این یک بازی نیمه‌‌سیاسی، نیمه‌اقتصادی است که برنده‌اش برخلاف تصور بازی‌گردان‌ها مردمند.
