کرونا، فرصتی برای مدیریت تغییر

بیژن یاور‌-استاد دانشگاه

تجربیات کسب شده از برنامه‌ریزی و مدیریت همه‌گیری بیماری ناشی از ویروس کرونا نشان داد که نحوه واکنش کشورها نسبت به این همه‌گیری می‌تواند شاخصی برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و ترسیم فرصت‌ها و تهدیدها برای موارد مشابه و بحران‌های دیگر باشد و از این‌رو می‌توان واکنش ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، آموزشی و کالبدی جامعه را مورد بررسی و تحلیل قرار داد.
حکمرانی شهری (Urban Governance) به زمینه‌های مختلف مدیریت شهری می‌پردازد و در اصل جزئی از فرهنگ شهری است که به تفسیر ماهیت و اصول اصلی حکمرانی در چارچوب انواع تصمیم‌سازی‌ و تصمیم‌گیری مرتبط با شهر را عهده‌دار است. به زبان ساده تر؛ حکمرانی شهری به نهادها،  قوانین ومقررات، فرایندها و مکانیسم‌هایی که بر تصمیم‌های شهری دلالت دارد و از این طریق اجرایی می شود اتلاق می‌شود. به‌عبارتی؛  حکمرانی مطلوب شهری زمانی اتفاق می‌افتد که بتوان سبدی از انواع تدابیر را در یک جامعه شهری ازجمله مادرشهر، کلانشهر، شهر جدید، شهر و شهرک تنظیم و تدوین و مدنظر قرار داد. یعنی علاوه بر جلوگیری و کاهش عادی انگاری و روزمرگی‌های رخدادهای شهری بتوان با رعایت پروتکل‌های علمی ـ بهداشتی و نیز پیگیری درخواست های شهروندان، نظارت و اعمال قانون، کاهش زمینه‌های بروز بحران، مدیریت ریسک و نمونه‌های مشابه مدیریت و حکمرانی مطلوب شهری را تحقق بخشید. به‌عنوان مثال، در پدیده همه‌گیری کرونا باید به مواردی مانند واکسیناسیون پرداخته و آن‌ را تسریع نمود؛ چرا که می‌تواند آرامش اجتماعی را به همراه داشته باشد.
در چارچوب حکمرانی شهری، افرادی موفق خواهند بود که اصطلاحاً دارای پهنای باند ذهنی مناسب و متناسبی باشند؛ بدین معنا که در ابتدا بر مدیریت خطرپذیری یا ریسک متمرکز شده، آمادگی لازم را در جامعه ایجاد نموده و ضمن کسب تاب‌آوری لازم در ادامه برنامه‌ریزی و مدیریت شرایط اضطراری را به‌عنوان نقطه عطفی برای مدیریت تغییر در شرایط بحرانی به سمت شرایط مثبت و توسعه‌ای درنظر می‌گیرند.
از منظر دانشمندان حوزه مدیریت شرایط اضطراری، یک بلا (Disaster)، بحران (Crisis) و فاجعه (Catastrophe) می‌تواند بسته به چارچوب (Mind Set) و به تبع آن پهنای باند ذهنی(Mind Bandwidth) نقطه عطف و تغییری در راستای مثبت یا منفی باشد که بستگی کاملی به قابلیت و توانایی امکان آینده پژوهی ذهنی(Mind Future Study Possibility) و ظرفیت ذهنی (Mind Capacity) برنامه‌ریزان و مدیران دارد. در انواع سیستم‌های شهری از جمله: نظام‌ها و سازکارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، آموزشی و کالبدی این شیوه و راهبرد برخورد با مسائل، قابل تعمیم و کاربردی است.
کلانشهرها به مدیران و برنامه‌ریزانی نیاز دارند که دارای پهنای باند ذهنی به روز و با سرعت بالا باشند تا در قالب حکمرانی شهری مناسب و متناسب با تغییرات شتابان عصر ارتباطات بتوانند برنامه‌ریزی و مدیریت تغییر را به‌گونه‌ای هدایت نمایند تا سبب رشد، توسعه و شکوفایی کلانشهرها شوند. مبحث مدیریت ریسک و مدیریت شرایط اضطراری نیز از این امر مستثنی نیست! شرایط پیش آمده یعنی بیماری ناشی از ویروس کرونا می‌تواند به‌عنوان نقطه عطفی برای مدیریت تغییر و محرکی باشد برای حرکت مثبت به‌سوی توسعه منطبق با شرایط روز. به‌عنوان نمونه تولید واکسن کووید- 19توسط جوانان این مرز و بوم موید آینده‌ای روشن و توسعه‌ای پایدار است. توسعه پایدار و همه جانبه زمانی شکل می‌گیرد که منافع کشور بی‌کم و کاست و بدون کوچک‌ترین ملاحظه‌ای به‌کار بسته شود و اولویت‌های دیگر پس از آن  قرار گیرد.
نتیجه آنکه باید همواره به یاد داشته باشیم که تحقق پهنای باند ذهنی حکمرانی شهری در قالب مدیران و برنامه‌ریزان، مکانیسم‌ها، فرایندها و نمونه‌های مشابه در زیستگاهی به نام شهر از هر ابعاد آن گامی مؤثر در مدیریت تغییر است که بستگی به تصویر ذهنی، تجارب، تخصص، اقدامات و چنین مواردی دارد. شرایط اضطراری از هر نوعی که باشد (حوادث، سوانح، بلایا، بحران‌ها و فجایع) و ازجمله آن بیماری همه گیر کنونی یعنی کووید- 19به‌عنوان یک بحران، خود به تنهایی می‌تواند منشأ تغییر باشد که بسته به پهنای باند ذهنی مدیران و برنامه‌ریزان شهری در چارچوب حکمرانی شهری می‌تواند به سمت مثبت یا منفی میل کند. پهنای باند ذهنی می‌تواند یاری کند تا بتوان از همه ظرفیت‌ها به خوبی بهره گرفت و بر مشکلات شهری فائق آمد.