فرصتی برای گفت‌وگوی مسئولان و مردم
امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، معتقد است مسئولان باید از ظرفیت فضاهایی مانند شبکه کلاب‌هاوس برای ارتقای اعتماد اجتماعی استفاده کنند
مرضیه ثمره‌حسینی ـ روزنامه‌نگار
در دوران کرونا دنیا تغییرات بسیاری کرد. هرچند در پی شیوع ویروس کرونا مرزهای زمینی بسته شدند، رفت‌وآمدها محدود و روابط فیزیکی انسان‌ها به چالش کشیده شد اما گسترش ارتباطات مجازی، به کمک بشر آمد. در دو سال اخیر، خدمات آنلاین توسعه پیدا کرده و خیلی‌ها کسب‌وکارها و خریدهای خود را به‌صورت اینترنتی انجام می‌دهند. از دیگر مزایای توسعه ارتباطات اینترنتی آن است که با ارتقای اپ‌های پیام‌رسان و نرم‌افزارهای مختلف، انسان‌ها در هر جای کره زمین می‌توانند به یکدیگر وصل شوند و با هم صحبت کنند. نمونه کوچکش، امکان تماس‌های چندنفره واتساپ است که به خانواده‌های بسیاری کمک کرد تا دوران در قرنطینه ماندن را آسان‌تر تاب بیاورند. نرم‌افزار اسکایپ نیز مورد استفاده خیلی‌ها قرار گرفت و امروز جلسات، کارگاه‌های آموزشی و کنفرانس‌های علمی بسیاری از طریق نرم‌افزارهای مشابه برپا می‌شود و اگر اختلالات مربوط به سرعت پایین و قطعی اینترنت بگذارد، افراد بیشتری می‌توانند از این برنامه‌ها استفاده کنند.
نمونه پیشرفته و جدید چنین برنامه‌های آنلاینی، شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس است که مورد اقبال خوبی هم قرار گرفته. این شبکه، مجموعه‌ای از اتاق‌های مجازی گفت‌وگو با انواع موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، ورزشی و... است که به شرکت‌کنندگان که با اتخاذ تمهیداتی سقفی برای تعداد آنها وجود ندارد، امکان ارائه نظرات، گفت‌وگو و سؤالات مدنظرشان را می‌دهد. برنامه کلاب‌هاوس در ایران به‌ویژه در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری با استقبال خوبی همراه شد و در روزهای پیش از انتخابات شاهد برپایی اتاق‌های گفت‌وگو با تعداد بالای اعضا و حضور اصلاح‌طلبان و اصولگرایان و جریان اپوزیسیون در یک اتاق بودیم. از دلایلی که برای اقبال از این برنامه در ایران عنوان می‌شود، این است که مردم فضای آزادی بیان بدون محدودیت را تجربه کرده و برخی‌ها با دیدگاه‌های مخالف نیز در این جلسات امکان شرکت داشتند. این اتفاق در برخی تریبون‌های آزاد انتخاباتی نیز تجربه شد و مردم که بیشتر جوانان بودند، بی‌پروا و به تندی انتقادهای خود را از شرایط موجود و برنامه‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری و همچنین انتظارات‌شان مطرح می‌کردند. آیا می‌شود به استقبال مردم از این فضاهای بحث و گفت‌وگو استناد کرد و گفت مردم ایران هنوز هم دوست دارند با مسئولان کشور صحبت و گفت‌وگو کنند؟ یا قهر مردم و کاهش اعتماد اجتماعی رو به تزاید است؟ در این رابطه با امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، صحبت کردیم.
گفت‌وگو با مردم یک ضرورت است
قرایی‌مقدم می‌گوید که مردم همواره در طول تاریخ علاقه‌مند بوده‌اند که حرف دل‌شان را بزنند و در صحنه‌های مختلف این کار را انجام دادهاند. تفاوت بر سر زمان در این موضوع آن است که مردمان قدیم از طریق داروغه و به‌واسطه حکام محلی با جریان حاکم صحبت می‌کردند اما امروز با گسترش شبکه‌های مجازی، خودشان به صراحت درددل و اعتراض می‌کنند. به این ترتیب، امروز نمی‌شود صحبت از سد و مانع بین مردم و حاکمیت کرد و هر دو طرف به‌راحتی می‌توانند تنها با یک توییت، یک عکس یا فیلم اظهارنظر کنند. بنابراین، می‌شود گفت که در این زمینه شاهد کارکرد بسیار خوب شبکه‌های مجازی هستیم که هرگونه حائل بین مردم و مسئولان را کنار زده‌اند.
این جامعه‌شناس سیاسی رواج استفاده از شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس را نیز عادی و از نظر جامعه‌شناسی مثبت می‌داند و می‌افزاید: به قول مارشال مک لوهان، استاد مطالعات رسانه‌ای اهل کانادا، دنیای امروز دنیای الکترونیک است و هر رسانه جدیدی باید در راستای توسعه خودآگاهی نوع انسان، یک قدم به جلو بردارد و زمینه تقویت ارتباطات را فراهم کند. در این راستا، شبکه کلاب‌هاوس رسالت خود را به‌خوبی انجام می‌دهد. کلاب‌هاوس افزون بر ارسال پیام که مدنظر مک لوهان بود، نظریه هارولد لاسول، دانشمند ارتباطات آمریکایی را که می‌گفت باید به ذائقه مخاطبان هم توجه داشت، مدنظر داشته و در کنار ارسال صوت، جذابیت‌های دیگری دارد. قرایی‌مقدم با بیان اینکه گسترش شبکه‌های اجتماعی مجازی از 2بعد اجتماعی بسیار مهم است، می‌افزاید: با نفوذ اینترنت، اخبار در لحظه پخش می‌شوند و مردم می‌توانند نسبت به آنها اظهارنظر کنند و این روال به ارتقای پویایی جامعه می‌افزاید. افزون بر این، جریان حاکم و مسئول که معمولاً ساکن برج عاج هستند و میان مردم نیستند، می‌توانند از اوضاع و احوال درون جامعه مطلع شوند و با مردم تعامل پیدا کنند. این موضوع، امکان هرگونه بهانه‌گیری را از مسئولان سلب می‌کند و باعث می‌شود حرف دل و مشکلات مردم بی‌واسطه به گوش آنها برسد.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه جریان حاکم باید از این امکان استفاه کند و در برابر حرف‌ها و اعتراضات مردم گوش شنوایی داشته باشد و با آنها گفت‌وگو کند، می‌گوید: مردم صبور ما همواره نشان دادهاند که آماده همراهی با مسئولان برای رفع مشکلات هستند. اما متأسفانه سال‌هاست که مسئولان نشان دادهاند اصلاً حرف مردم را نمی‌شنوند چه برسد به آنکه گوش دهند و به‌دنبال رفع مشکلات باشند! نتیجه این وضعیت نیز قهر مردم است. وی جریان اخیر انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراها را مثال می‌زند و می‌افزاید: براساس آمارها، بیش از 30میلیون نفر از واجدین شرایط رأی‌دادن، در این انتخابات شرکت نکردند و حدود 4میلیون نفر نیز آرای باطله به صندوق ریختند. اگر شمار کسانی که از کنار این جریان بی‌تفاوت گذشتند و در انتخابات شرکت نکردند را کنار بگذاریم، 4میلیون رأی باطله، پر از پیام و صدای اعتراض و نارضایتی بود.
قرایی‌مقدم گسترش چنین وضعی در جامعه را خطرناک توصیف می‌کند و می‌گوید: تاریخ نشان داده است که حرف‌نشنوی حاکمان باعث کینه‌توزی و کاهش اعتماد مردم به مسئولان و گرایش آنها به سمت بیگانگان می‌شود. نمونه آنچه در دوران ساسانیان اتفاق افتاد. وی ادامه می‌دهد: در این دوران به‌دلیل فشارهای اقتصادی و به‌ویژه اختلافات طبقاتی و از طرف دیگر هزینه‌های بالای جنگ، مردم برخی مناطق کشور حاضر نشدند که در حمله اعراب مسلمان به نفع حکومت ساسانی متحد شوند و به امید تغییر وضعیت، بدون کوچک‌ترین مقاومتی تسلیم شدند!
شعارزدگی، جذابیت خود را از دست داده است
قرایی‌مقدم به مشکلات موجود در جامعه اشاره می‌کند و می‌افزاید: در شرایطی که مشکل گورخوابی و کارتن‌خوابی و اعتیاد، به‌ویژه در میان نسل جوان و نوجوان رو به افزایش است، وقتی آمار زنان بی‌سرپرست و طلاق‌گرفته بالا رفته، وقتی خود مسئولان می‌گویند که 30میلیون نفر در تأمین معیشت دچار مشکل هستند، وقتی 4میلیون جوان فارغ‌التحصیل دانشگاه بیکار مانده‌اند، وقتی آمار واکسیناسیون کرونا در جامعه ما فقط چهارپنج میلیون نفر است و در کشورهای همسایه ازجمله ترکیه بالای 60درصد جمعیت آنها واکسینه شده‌اند، مسئولان باید احساس مسئولیت کنند و فقط به فکر اطرافیان خود نباشند و در زمان کسب مقام و منصب، از سردادن شعار پرهیز کنند چرا که شعارزدگی جذابیت خود را از دست داده و مردم دیگر تحت‌تأثیر شعارها قرار نمی‌گیرند. در شرایط کنونی، تک‌تک مسئولان باید در عمل، به مقابله با فساد و رانت و بی‌عدالتی بپردازند و به مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم رسیدگی کنند. این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه مردم از حرف‌های تکراری خسته شده‌اند، به مسئولان هشدار می‌دهد که هرچه زودتر در پی جلب اعتماد مردم بربیایند؛ اتفاقی که امروز در جامعه شاهدش هستیم و اثربخشی بیشتری بر نارضایتی مردم دارد. وظیفه مسئولان این است که با خدمت به مردم، از بروز چنین وضعیتی پیشگیری کنند. حرف پایانی این جامعه‌شناس این است که تمام مسئولان، از نمایندگان مجلس و قوه مجریه و قضاییه، باید بنشینند و اگر فقط به همان 4میلیون رأی باطله توجه کنند و به تجزیه و تحلیل آن بپردازند، متوجه می‌شوند که بیش از این نباید فرصت گفت‌وگو با مردم را از دست دهند.
مردم همواره در طول تاریخ علاقه‌مند بوده‌اند که حرف دل‌شان را بزنند و در صحنه‌های مختلف این کار را انجام دادهاند. تفاوت بر سر زمان در این موضوع آن است که مردمان قدیم از طریق داروغه و به‌واسطه حکام محلی با جریان حاکم صحبت می‌کردند اما امروز با گسترش شبکه‌های مجازی، خودشان به صراحت درددل و اعتراض می‌کنند
