نبرد سخت تهران با 3 اهریمن

سیدآرش حسینی‌میلانی- رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران

«مدت‌هاست مسئله آلودگی هوای تهران و خطراتی که از این جهت متوجه ساکنان این شهر، خصوصا فرزندان ما می‌شود، گوشزد شده است، اما متأسفانه ساده‌انگاری و مماشات و پرده‌پوشی باعث شده واقعیت خطراتی که زندگی شهروندان ما را تهدید می‌کند، نادیده بماند و برخورد جدی و مؤثری با این شرایط انجام نگیرد.» این مطلب، بخشی از بیانیه هوای تهران در سال72 است که در اجتماع پارک‌شهر به امضای 62نفر از اساتید دانشگاه، کارشناسان و فعالان محیط‌زیست رسید. این بیانیه آغاز حرکتی مطالبه‌محور و مدنی جهت پیگیری حق شهر برای هوای پاک بود که در سال‌های بعد ادامه یافت.
با وجود تلاش دستگاه‌های مسئول اعم از شهری و دولتی برای پاسخ به این مطالبات و توفیقات و دستاوردهای حاصل‌شده در این باره، اما همچنان شهر تهران پس از نیم‌قرن تحمل موج‌های متعدد دود و آلودگی، در آستانه ورود به قرن جدید شمسی یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است. اینک در آستانه آخرین فصل آلودگی هوا در سده 1400 قرار داریم که از بد روزگار با ویروس همه‌گیر کرونا مقارن شده است. خطر اینجاست که پاییز خشک‌تری را در پیش‌رو داریم و تحریم‌های ظالمانه نیز راه را برای کمک به تنفس شهر تنگ کرده است؛ به‌عبارت دیگر، در 6ماهه دوم سال99، شهر تهران باید همزمان با 3 اهریمن کرونا، آلودگی هوا و تحریم، نبردی سخت را به سرانجام برساند.
اما در برابر چشم‌اندازی چنین غبار‌آلود، باید از خود بپرسیم با وجود همه اقدامات انجام‌شده، همه قوانینی که امروز چه در شورا و چه در دیگر سطوح عالی تصویب شده‌اند، حل معضل آلودگی هوا در شهر تهران در چه نقطه‌ای قرار دارد؟ چراکه با توجه به وضعیت قرمز تهران در همه‌گیری کرونا، مسئله مقابله با آلودگی هوا نیازمند یک توجه مسئولانه است. تحقیقات جهانی و هشدارهای وزارت بهداشت حاکی از آن است که آلودگی هوا بر میزان مبتلایان به بیماری کووید-19 تأثیر مستقیم داشته است؛ بنابراین می‌توان گفت که در شرایط فعلی، آلودگی هوا در تهران یک معضل حتمی برای سلامتی و کیفیت زندگی شهروندان و اقتصاد شهری است و هوای آلوده تهران و بیماری کووید-19 دست به‌دست هم داده‌ و ریه تهرانی‌ها را نشانه گرفته‌اند.
بررسی متوسط غلظت سالانه آلاینده‌های اصلی شهر تهران طی سال‌های 1386 تا 1398 نشانگر آن است که روند متوسط غلظت آلاینده‌های CO، SO2 و ذرات زیر 2.5 میکرون در سالیان اخیر کاهشی بوده، اما میانگین آنها در سال1398 نسبت به سال قبل کمی افزایش داشته است. طی سال98، 71روز به لحاظ آلاینده ذرات زیر 2.5 میکرون در وضعیت نامطلوب قرار داشت. همچنین در 25روز از سال1398 (با افزایشی در حدود 3درصد نسبت به سال97) کیفیت هوا از منظر آلاینده ازن در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت. در مجموع طی سال1398، میانگین غلظت سالانه تمامی آلاینده‌ها به‌غیر از منوکسیدکربن نسبت به سال1397 حدود 5.8درصد بیشتر شده و در مورد منوکسیدکربن شرایط مشابهی داشته است.
براساس مطالعات نقشه راه کاهش آلودگی هوای شهر تهران (1398) اقدامات زیر دارای بیشترین میزان کاهش انتشار آلودگی هوا به ازای واحد هزینه است.
 - معاینه فنی دیزل سنگین و تامین یارانه خودروهای خدماتی
-  جایگزینی موتورسیکلت‌های کاربراتوری با انژکتوری
-  بهسازی موتور و نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها و خودروهای دیزل‌سنگین با اولویت بخش خدمات عمومی
در بخش معاینه فنی، شهرداری از 2سال گذشته اهتمام جدی به کنترل معاینه فنی اتوبوس‌های ناوگان حمل‌ونقل عمومی داشته و با تقویت دوربین‌های رینگ پیرامونی شهر تهران و همکاری پلیس راهور تلاش کرده پایش مؤثری روی تردد کامیون‌ها اعمال کند. در این رابطه، دوربین‌های ثبت تصویری به حد کافی در سطح شهر تهران وجود دارد، اما یکسری از راه‌های منتهی به شهر تهران فاقد دوربین‌های نظارتی هستند که ضروری است شهرداری در هماهنگی با پلیس راهور و اداره کل راهداری استان نسبت به نصب و راه‌اندازی این دوربین‌ها اقدام کند.
در بخش جایگزینی موتورسیکلت‌های کاربراتوری با انژکتوری با همکاری با صندوق کارآفرینی امید، برنامه وام کم‌بهره برای تعویض موتورسیکلت کاربراتوری در تهران تدوین شده، اما به‌دلیل افزایش قیمت ارز و نوسان قیمت‌ها، مذاکرات درخصوص قیمت فروش موتورسیکلت نو هنوز در جریان است. تعداد وام برای تعویض موتورسیکلت‌ها برای نوع انژکتوری 40هزار مورد در سال1399 است. این رقم تنها معادل 4درصد نیاز برنامه نوسازی موتورسیکلت است و شهرداری در این زمینه به‌تنهایی قادر به حل مسئله نیست. در این بخش، کمک دولت جهت اختصاص سالانه 850میلیارد تومان منابع اعتباری مورد نیاز است. در بخش موتورسیکلت برقی نیز به‌دلیل شرایط ارزی، امکان تامین مالی به‌مراتب دشوارتر شده و عملا تا رفع مشکلات ارزبری برنامه مذکور قابل تحقق نیست. سازوکار مهم دیگر اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده در ازای تولید موتورسیکلت‌های جدید است که متأسفانه به‌دلیل رأی دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال آیین‌نامه اجرایی ماده 8قانون هوای پاک، عملا این راهکار از دسترس خارج شده است.
در بخش نصب فیلترهای دوده روی اتوبوس‌های موجود، عملکرد رضایت‌بخشی وجود نداشته و صرفا 50اتوبوس جدید در دست تحویل مجهز به فیلتر شده‌اند. در این حوزه به‌نظر می‌رسد با توجه به ایجاد ظرفیت تامین فیلتر دوده از صنایع داخلی، شهرداری نیازمند بازنگری جدی در رویکرد تخصیص منابع بوده و لازم است در برنامه بهسازی 500اتوبوس خود، نصب فیلتر دوده را در اولویت کاری قرار دهد.
40درصد آلودگی شهر تهران مربوط به‌خودروهای فرسوده است؛ درحالی‌که طی سال گذشته تنها 7درصد خودروهای فرسوده به مراکز معاینه فنی تهران مراجعه کرده‌اند. از سوی دیگر با ابطال آیین‌نامه اجرایی ماده 8قانون هوای پاک مربوطه توسط دیوان عدالت اداری راه‌حل اسقاط خودرو دچار مشکلات جدی اجرایی شده است. در این رابطه، یکی از راهکارهای مطرح افزایش تعدد دفعات معاینه فنی خودروهای فرسوده در طول یک سال است تا بتوان به این شکل به اطمینان نسبی از ایمنی و حداقل آلایندگی خودروهای فرسوده تا جایگزینی خودروهای نو دست یافت. همچنین ضروری است پلیس راهور به برخورد جدی‌تر با خودروهایی که فاقد معاینه فنی هستند، اقدام کند؛ هرچند که برخی از خودروهای تازه‌تولید هم به‌سختی استانداردهای معاینه فنی را پاس می‌کنند.
و بالاخره قصه پرغصه عدم‌حمایت دولت از تامین اتوبوس و واگن مترو که با وجود پیگیری‌های متعدد اعضای شورا گشایش چندانی فعلا رخ نداده است.