طرح مبارزه با جانوران موذی در پایتخت اجرا می‌شود
موش نروژی محصول چین در تهران!
الهه بصیر
حتماً تا به حال چشمتان به موش‌های ریز و درشتی که در تهران زندگی می‌کنند افتاده است؛ کنار جوی آب، باغچه‌ها و فضای سبز حاشیه خیابان، کنار سطل‌های زباله و خلاصه در تمام محله‌ها می‌توان دیدشان. با این حال، وضعیت از خیابانی به خیابان دیگر و حتی در سراسر یک معبر متفاوت است. مثلاً خیابان ولی‌عصر(عج) را در نظر بگیرید؛ در نقاطی که فروشگاه‌های عرضه مواد غذایی و خوراکی و رستوران‌ها وجود دارند، موش‌ها بیشتر از محدوده فروشگاه‌های پوشاک و لوازم تزیینی پرسه می‌زنند.
به گفته «کامران زنگیشه» مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، نخستین بار این نوع موش که به موش فاضلاب یا موش شهری مشهور است، در دهه 40 شمسی در تهران مشاهده و ثبت قانونی شد. در این گزارش با او درباره چند و چون وجود موش‌های فاضلاب در شهر تهران گفت‌و‌گو کرده و پاسخ سؤالات و ابهامات شهروندان را جویا شده‌ایم.
گربه‌ها به‌راحتی حریف نمی‌شوند
موش‌ها، این جوندگان چندش‌آور تند و فرز، تقریباً در همه محله‌های پایتخت زندگی می‌کنند. شمال و جنوب و شرق و غرب هم ندارد. البته نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که موش‌ها در محله‌هایی که بافت فرسوده دارند بیشتر جولان می‌دهند. معابر ترمینال جنوب در منطقه 16، محله نفرآباد در شهرری، پیاده‌راه ولی‌عصر(عج) و ده‌ها جای دیگر را می‌توان نام برد که در آنها شرایط زندگی برای موش‌ها فراهم است. کنار یکی از طباخی‌های خیابان حافظ می‌ایستیم. عجیب است که با وجود بوی گوشت خبری از گربه‌ها نیست. اما جوی آب مقابل طباخی لحظه‌ای از وجود موش‌ها خالی نمی‌شود.
«مسعود علی‌بیگی» کارگر طباخی، سطل آبی که کف مغازه را با آن تمیز کرده است، در جوی خالی می‌کند و به سمت مغازه برمی‌گردد. پیش از اینکه وارد مغازه شود، جلویش را می‌گیرم و از او می‌پرسم می‌داند که موش‌های جلو مغازه از کجا آمده‌اند؟ با تعجب می‌گوید: «نمی‌دانم از کجا آمده‌اند؟ تا چند سال پیش این همه موش در شهر نبود! آنقدر بزرگ هستند که حتی گربه‌ها هم از آنها می‌ترسند! جرئت نمی‌کنند شکارشان کنند.» چه بسا اگر او و همه ما کمی بیشتر به کارها و رفتارهایمان دقت کنیم، به دلیل رشد جمعیت موش‌ها پی می‌بریم.
کامران زنگیشه، مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران در این‌باره می‌گوید: «آنچه در فاضلاب‌ها و سایر پناهگاه‌های جانوران موذی در تهران وجود دارد 3 نوع از انواع جوندگان است که 2 نوع از آنها «رت» هستند. اصطلاحاً به یکی از انواع آنکه پراکنش بیشتری در تهران دارد «موش فاضلاب» یا «موش نروژی» می‌گویند. این نوع موش‌ها از طریق کشور چین به ایران وارد شده‌اند و دلیل اینکه به نام موش نروژی شهرت دارد این است که نخستین بار مشخصه‌های این موش در نروژ ثبت شده.
گربه‌های شهری غذا به اندازه کافی در دسترس‌شان هست و اغلب از همان منابعی تغذیه می‌کنند که موش‌های شهری استفاده می‌کنند. مثل زباله‌ها و پسماند مواد غذایی. برای همین نیازی به دویدن و تلاش برای گرفتن موش‌های خانگی ندارند. آن هم موشی که احتمال دارد گربه را گاز بگیرد. گونه‌های موش‌های شهری معمولاً اندازه‌های بزرگی دارند و گربه‌ها به‌راحتی حریف این موش‌ها نمی‌شوند.»
ناقلان بیماری‌های واگیردار
نتایج آمارهای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که موش‌ها سالانه 33 میلیون تن مواد غذایی را نابود می‌کنند. این مقدار مواد غذایی برای تغذیه 130 میلیون نفر کافی است. در این مورد انگشت اتهام به سمت موش‌هایی است که در کارخانه‌ها یا انبارها نفوذ کرده و مواد غذایی را می‌جوند. اما این همه خسارتی نیست که از موش‌ها به انسان‌ها وارد می‌شود. زنگیشه با تأکید بر اینکه موش‌های شهری ناقل طاعون نیستند می‌گوید: «شایع‌ترین بیماری‌ای که ممکن است از طریق موش‌های شهری به انسان سرایت کند، نوعی تب است که از طریق بزاق این موش‌ها منتقل می‌شود. حضور موش‌ها در میوه‌فروشی‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی از این جهت می‌تواند خطرناک باشد که این موش‌ها در مواقع تعطیلی فروشگاه سراغ مواد غذایی و میوه‌ها می‌روند و از روی آنها عبور می‌کنند. مواد غذایی را می‌جوند و ممکن است بزاق آنها روی مواد غذایی ترشح و باعث بروز بیماری شود. نهایتاً بیماری رت فوبیا یا جنبه روانی حضور این موش‌ها در اماکن مختلف در شهر بیشترین آسیب را به مردم می‌رساند.»
تکثیر با سرعت نور
در پیاده‌رو خیابان ولی‌عصر(عج) قدم می‌زنیم. به‌طور میانگین در هر دقیقه 3 موش از کنارمان رد و در چشم برهم زدنی در سوراخ‌های پایه مخازن زباله و کنار دریچه‌های فاضلاب پنهان می‌شوند. یکی از عابران که با تماشای موش‌ها خم سنگینی به ابروانش افتاده با اشاره به سرعت زاد و ولد موش‌ها می‌گوید: «تابستان امسال بود که از راه خروج پساب خانه صداهای عجیبی شنیدیم. بعد از مدتی بوی بدی به مشام‌مان رسید. چند بار با 137 تماس گرفتم. بالاخره آمدند و با فشار، آب داغ را در راه خروج پسآب ریختند. چند بچه موش کوچک از فاضلاب بیرون آمدند. 2 بچه موش مرده بود. مأمور شهرداری می‌گفت موش‌های بالغ سالی 5 بار
زاد و ولد می‌کنند و هربار 15 موش به دنیا می‌آورند.
نکته مهم اینکه موش‌ها 3 ماه بعد از تولد بالغ می‌شوند. یعنی شوخی شوخی با سرعت نور دارند تکثیر می‌شوند. همین‌طور ادامه دهند شهر را از انسان‌ها می‌گیرند.» زنگیشه درباره اینکه چرا در سال‌های اخیر شاهد افزایش تعداد موش‌ها در شهر هستیم اظهار می‌کند: «به لحاظ اقلیمی موش‌های فاضلاب برای سکونت و زندگی در یک محیط به 3 عامل نیاز دارند؛ آب، غذا و پناهگاه. این روزها در تهران در کنار سطل‌های زباله مکانیزه، مغازه‌های فروش مواد غذایی و انبارهایشان، میوه‌فروشی‌ها و بسیاری از نقاط شهر وضعیت خوبی برای زندگی موش‌ها مشاهده می‌کنید. از این‌رو شهروندان باید از فراهم کردن محیط زندگی برای این جانوران جلوگیری کنند.»
راهکارهای مؤثر برای از بین بردن موش‌ها
مدیرعامل شرکت ساماندهی مشاغل و صنایع شهر تهران در پایان با تأکید بر اینکه راهکارهای مؤثری برای از بین بردن موش‌ها وجود دارد تصریح می‌کند: «روش‌های مختلفی برای از بین بردن موش‌های فاضلاب تعریف شده است که بعضی از آنها روش‌های منسوخ شده‌ای هستند و برخی دیگر نه. ما از روش‌های تلفیقی برای این کار استفاده می‌کنیم و انتخاب این روش‌ها بستگی به شرایط محیطی دارد. نخستین روش کنترل و مبارزه حذف مکانیکی این جانوران است. برای این کار از انواع تله‌ها استفاده می‌کنیم. به‌طور خلاصه تله‌های چسبی برای مکان‌های بسته‌ای مثل خانه، اتاق‌ها و اداره‌ها استفاده می‌شود و از تله‌های کشنده برای محیط‌های باز.
همچنین روش دوم، کنترل شیمیایی است. یعنی استفاده از طعمه‌های مسموم موش‌کش. سمی که برای کشتن این موش‌ها به کار می‌رود در واقع موش را دچار انعقاد خون می‌کند و جانور بر اثر کمبود ویتامین «K» از بین می‌رود. سومین روش هم حذف فیزیکی است که در این روش با بهسازی فضاهای شهری محیط را برای زندگی موش‌ها ناامن می‌کنیم. یعنی فاکتورهای مهم زندگی شامل آب، غذا و پناهگاه را از این موش‌ها می‌گیریم. بستن مسیر دریچه‌های فاضلاب، پر کردن لانه‌های موش‌ها با مواد و مصالح مقاوم از جمله مواردی است که به ما در این زمینه کمک می‌کند.»
قدمت صدساله موش‌ها در تهران
سر و کله موش‌ها 100 سال پیش در تهران پیدا و به مرور زمان تعدادشان بیشتر شد. داستان به واردات انبوه کالاهای مختلف از کشورهای دیگر به ایران برمی‌گردد. در آن زمان بیشترین حجم مبادله کالا با ایران از طریق حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شد و بندرعباس نخستین شهری بود که موش‌های مهاجر یا بهتر بگوییم مهاجم از طریق آن خود را به تمام شهرهای ایران رساندند. طبق اطلاعات انستیتو پاستور نخستین بار موش فاضلاب یا موش شهری در دهه 40 شمسی در تهران مشاهده شده است.
