چاقی کودکان؛ چالش بزرگ قرن 21

سمیرا مصطفی‌نژاد/روزنامه نگار

سازمان جهانی بهداشت، چاقی در دوران کودکی را یکی از جدی‌ترین چالش‌های بخش سلامت عمومی در قرن 21 می‌داند؛ مشکلی جهانی که به شکلی پایدار بسیاری از کشورهایی را که از درآمد کم یا متوسطی برخوردارند تحت‌تأثیر قرار داده‌است. شیوع این مشکل با سرعتی بالا درحال افزایش است و اینطور به‌نظر می‌آید که دختر‌بچه‌ها، تحت‌تأثیر سنگینی نگاه جوامع و فرهنگ‌ها  یا عوامل مختلفی ازجمله اضطراب‌های خانوادگی و اقتصادی بیشتر در معرض چاقی یا اضافه وزن و یا عواقب ناشی از این دو مشکل قرار‌می‌گیرند.
محققان کالج امپریال لندن در پژوهشی به این نتیجه رسیدند که دختربچه‌های مبتلا به چاقی یا اضافه‌وزن نسبت به همسن‌و‌سالان متناسب خود 44درصد بیشتر در معرض افسردگی دوران کودکی و نوجوانی قرار می‌گیرند.

تا سال 2016، جمعیت خردسال مبتلا به اضافه وزن زیر 5سال بیش از 41میلیون نفر تخمین زده‌شده‌است که بیش از نیمی از آنها در آسیا و حدود نیمی دیگر در آفریقا زندگی می‌کردند. همچنین آمار کودکان و نوجوانان 5تا 19ساله مبتلا به چاقی یا اضافه‌وزن در جهان تا سال 2016 به بیش از 340میلیون نفر رسیده‌است که 6درصد آن را دختران و 8درصد از آن را پسرانی تشکیل داده‌اند که به‌عنوان چاق دسته‌بندی می‌شوند؛ این میزان برابر است با جمعیتی 124میلیون نفری.

فراوانی چاقی کودکان 5تا 19ساله از سال 1975تا 2016 در جهان از 4درصد به 18درصد رسیده‌ و میزان این افزایش میان دختران و پسران تقریبا برابر بوده‌است: در سال 2016 درحدود 18درصد از دختر‌بچه‌ها و 19درصد از پسربچه‌های کشورهای مختلف جهان چاق یا دارای اضافه‌وزن بوده‌اند.

براساس آمار موجود از پژوهش‌های سازمان جهانی بهداشت، بالاترین میزان رواج چاقی در کودکان 5تا 9ساله به جزایر اقیانوس آرام تعلق دارد. براساس این آمار، بیشترین میزان چاقی کودکان 5تا 9سال به‌ترتیب به کشورهای نائورو با 36/7درصد، جزایر کوک 36/1درصد، پالائو 35/5درصد، نیو 33/3درصد، جزایر مارشال 31/2درصد، توالو 31/1درصد، تونگا 30/2درصد، کریباتی27/5درصد، میکرونزیا 25/2درصد و ساموئا 24/9درصد تعلق دارد. دیگر کشورها که آمار چاقی کودکان در آنها نسبت به میانگین جهانی بالاست، کشورهای آمریکا با 22/7درصد، نیوزیلند با 18/7درصد، شیلی با 18/7درصد، عربستان با 18/5درصد و مکزیک با 17/5درصد اعلام شده‌اند. میزان چاقی دختران در این کشورها به‌ترتیب 36/5درصد در نائورو، 35/1درصد در جزایر کوک، 35/2درصد در پالائو،31/9 درصد در نیو،32/2درصد در جزایر مارشال،32/5 درصد در توالو، 32/9 درصد در تونگا، 28/3درصد در کریباتی، 26/7درصد در میکرونزیا، 26درصد در ساموئا، 20/3درصد در آمریکا، 16/7درصد در نیوزیلند، 15/8درصد در شیلی، 15/4درصد در عربستان سعودی و 15درصد در مکزیک اعلام شده‌است. بدون مداخله و پیشگیری، خردسالان و کودکان چاق در دوران بزرگسالی نیز چاق باقی خواهند‌ماند؛ وضعیتی که می‌تواند در بزرگسالی آنها را به انواع مشکلات جدی سلامتی مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی دچار کرده و حتی منجر به مرگ زودرس شود. سازمان جهانی بهداشت، اصلی‌ترین عامل چاقی و اضافه‌وزن را نابرابری میان کالری‌های دریافتی و مصرفی بدن اعلام کرده‌است و علاوه بر این، افزایش مصرف غذاهای پرچرب، کاهش فعالیت، وضعیت اقتصادی خانواده‌ها و کشورها و بی‌توجهی فرهنگی و اجتماعی به سبک زندگی از سوی خانواده‌ها و جوامع را از دیگر عوامل مهم در چاقی کودکان می‌شناسد. این سازمان برای مهار چاقی و اضافه وزن در کودکان افزایش آگاهی خانواده‌ها نسبت به عوارض ناشی از چاقی و اضافه‌وزن کودکان و ارائه آموزش درست برای مقابله با این پدیده، استفاده بیشتر از سبزیجات و میوه‌ها، ‌دانه‌های روغنی و غلات، محدود‌سازی انرژی دریافتی و جایگزینی چربی‌های اشباع شده با چربی‌های اشباع‌نشده، محدود‌سازی مصرف قند و افزایش فعالیت روزانه توصیه کرده‌است.

با این‌همه تعدادی از کشورها نیز به‌صورت جداگانه برنامه‌هایی را برای کنترل وزن و سلامت کودکان خود به اجرا گذاشته‌اند؛ برای مثال وزارتخانه‌های بهداشت و آموزش‌و‌پرورش کره‌جنوبی برنامه‌های گوناگونی را برای بهبود رژیم غذایی و افزایش فعالیت‌های فیزیکی کودکان ایجاد کرده‌است. این وزارتخانه‌ها بودجه کافی برای پشتیبانی از برنامه‌های مبارزه با چاقی، فراهم‌کردن محتوای آموزشی مناسب و عمومی‌سازی این محتوا و ایجاد خدمات مدیریتی با هدف افزایش فعالیت بدنی و بهبود رژیم غذایی کودکان چاق در اختیار نهاد‌های محلی قرار می‌دهند. قانون غذای مدرسه ملی 1981در این کشور مقررات مشخصی را برای نوع تغذیه، مواد غذایی مورد نیاز و ارائه مشاوره‌ تغذیه برای دانش‌آموزان خردسال در مدارس تعیین کرده‌است.

تایلند‌ی‌های نگران از شدت گرفتن بحران چاقی نیز با هدایت «بنیاد ارتقای سلامت تایلند» سیاست‌هایی را در راستای افزایش فعالیت بدنی کودکان در مدارس در پیش گرفته‌اند و برنامه‌ها و رویداد‌های عمومی برای تبلیغ ورزش‌هایی مانند دوچرخه‌سواری به اجرا گذاشته‌اند. تایلند با اجرای 5سیاست غذایی که بر تغذیه در مدارس، بسته‌بندی و برچسب‌زنی غذاها، نظارت بر رستوران‌ها، نظارت بر بازاریابی و قیمت‌گذاری و آموزش تغذیه متمرکز هستند، در تلاش است از بروز چاقی بیشتر در کشورش جلوگیری کند.
کشورهای اروپایی مانند نروژ و دانمارک، رویکردی متفاوت به چاقی کودکان دارند و در تلاشند با مدیریت تبلیغات از بروز این پدیده در جمعیت کودکان خود جلوگیری کنند. این دو کشور شرکت‌های تبلیغاتی را وادار کرده‌اند تا از تبلیغ نوشیدنی‌ها و غذاهای ناسالم برای کودکان زیر 13سال خودداری کنند.

یکی از عوامل کلیدی موفقیت‌ ژاپنی‌ها نیز در کنترل و مهار جمعیت کودکان چاق در کشور، اجرای دقیق برنامه غذای مدرسه بوده است. مدارس ژاپن به جای ارائه چندین گزینه غذایی و دستگاه‌های پولی فروش غذا، روزانه تنها یک نوع بسته غذای سالم ارائه می‌دهند که در این بسته نیز خبری از سیب‌زمینی‌های سرخ شده و نوشابه‌های گازدار نیست.