سامانه جنجالی کرونایاب در بوته آزمایش

رونمایی از «سامانه هوشمند تشخیص لحظه‌ای ویروس کرونا» با نام «مستعان» واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل و خارج کشور در پی داشت؛ یک روز پس از رونمایی از این سامانه، سخنگوی سپاه در اظهاراتی به متخصصان توصیه کرد که «از شتاب‌زدگی در قضاوت نسبت به این سامانه پرهیز کنند.» سردار رمضان شریف همچنین نوید داد که به‌زودی فرایند تولید و مختصات و قابلیت‌های فنی این سامانه تشخیصی غربالگر با حضور اصحاب رسانه توسط متخصصان مرجع تشریح خواهد شد.
سردار شریف افزود: این سامانه هوشمند، قبل از رونمایی رسمی بیش از ۱۰روز در حداقل ۱۰بیمارستان و مرکز درمانی درگیر بیماران کرونایی در کشور، تست و آزمایش شده است. سطح و میزان دقت این سامانه در تشخیص و کشف کرونا بین ۷۰ تا ۸۰درصد مورد اذعان متخصصان و پزشکان قرار گرفته است که درصورت نیاز اساسی بیمارستان‌ها و پزشکان منتشر خواهد شد.

آیین رونمایی از «مستعان» صبح روز چهارشنبه گذشته با حضور فرمانده کل سپاه، رئیس سازمان بسیج مستضعفین، معاون سلامت، آموزش پزشکی و پدافند زیستی سپاه و فرمانده دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله درحالی‌که به‌صورت زنده از شبکه خبر پخش می‌شد، برگزار شد. در این مراسم، سردار حسین سلامی، فرمانده کل سپاه، دستاورد جدید سپاه برای تشخیص کرونا را «پدیده‌ای نوظهور و منحصربه‌فرد» توصیف کرد که توسط بخشی از بسیجیان دانشمند و با اخلاص توسعه پیدا کرده است. وی افزود: اساس کارکرد این دستگاه اینگونه است که با استفاده از ایجاد میدان مغناطیسی یعنی استفاده از ویروس دوقطبی که در داخل این دستگاه تعبیه می‌شود هر نقطه‌ای از محیط تا شعاع 100متر که آلوده به ویروس باشد آنتن این دستگاه درست در مقابل این نقطه قرار خواهد گرفت و در مدت حدود 5ثانیه موفق به کشف محیط آلوده می‌شود. فرمانده کل سپاه تصریح کرد: مزیتی که این دستگاه دارد این است که هیچ نیازی به گرفتن خون ندارد و از راه دور این تست را انجام می‌دهد و هوشمندانه عمل می‌کند و قادر است سطوح را به خوبی تشخیص دهد و انسان‌هایی را که به این ویروس آلوده هستند شناسایی و تشخیص دهد و در عین حال برای ضدعفونی‌های هوشمند نیز کاربرد دارد تا بی‌جهت نقاط غیرآلوده ضدعفونی نشوند. از سوی دیگر برای غربالگری‌ها در مقیاس گسترده کاربرد دارد.
در نخستین واکنش‌ها به سامانه کرونایاب سپاه، کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت گفت: اگر این دستگاه از سوی وزارت بهداشت تأیید شده بود حتما در گزارش رونمایی آن اعلام می‌شد. مرجع تأیید وزارت بهداشت است. تا این لحظه بسیاری از این زحمات کشیده شده و تلاش‌های زیادی شده ولی مواردی که تأیید نهایی گرفته بسیار کم بوده است. این دستگاه را سازمان غذا و دارو تأییدیه‌ای نداده است، اگر تأیید بشود مجوز تولید انبوه می‌دهیم.
انجمن فیزیک ایران هم طی بیانیه‌ای به ساخت دستگاه تشخیص کرونا از راه دور توسط سپاه واکنش نشان داد و نوشت: «دانش بشری هم‌اکنون توان شناسایی و آشکارسازی ذراتی با ابعاد حدود 100نانومتر را از راه دور ندارد و چنین ادعایی باورناپذیر و در حد داستان‌های علمی تخیلی است.» در بیانیه این انجمن آمده است: «این ادعا آنقدر از علم دور است که انجمن فیزیک ایران آن را در مجموعه ادعاهای شبه علم دسته‌بندی می‌کند.» بنابر این نوشته، اگر با احتمال نزدیک به‌صفر این وسیله کار کند، از آنجا که با دانش روز بشر همخوانی ندارد، مخترعان نه‌تنها برای آشکار‌سازی یک ویروس که برای جابه‌جا کردن مرزهای دانش بشری باید مورد تشویق مجامع علمی در جهان قرار گیرند. انجمن فیزیک ایران همچنین وعده داده که درصورت دریافت مستندات مرتبط با شیوه کار و آشکار‌یابی وسیله ادعایی، آن را در اختیار متخصصان و دانشمندان این حوزه برای داوری علمی قرار دهد.

رونمایی از دستگاه کرونایاب سپاه در شبکه‌های اجتماعی هم بازتاب گسترده‌ای داشت؛ حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور و عضو هیأت نظارت بر صداوسیما نیز بدون اشاره به رونمایی از دستاورد اخیر سپاه طی یادداشتی در حساب توییتری خود، خطاب به صدا و سیما نوشت: «در شرایطی که جامعه هر روز با اخبار عجیب روبه‌رو می‌شود از پخش رپورتاژ آگهی در بخش‌های خبری خودداری کنید و بدون تأیید رسمی وزارت بهداشت برای واکسن‌ها، داروها، کیت‌های تشخیصی و ویروس‌یاب‌های ابتکاری و بی‌نظیر تبلیغ نکنید.»
در تصاویر و ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی در واکنش به ساخت دستگاه تشخیص کرونا توسط سپاه، منتشر شده است نشان می‌دهد که دستگاهی مشابه آن با نام‌های متفاوت طی سال‌های گذشته در مراسم‌های مشابه رونمایی شده است؛ برای مثال، در تاریخ 20اردیبهشت97 یک سامانه با نام «دستگاه ردیاب هر نوع ماده جامد و مایع»، «برای نخستین بار در جهان» طی مراسمی در ارومیه رونمایی شده است. تجهیزات این دستگاه و شکل ظاهری آن بسیار شبیه سامانه موسوم به «مستعان» است که اخیرا با عنوان کرونایاب رونمایی شده است. اپراتور این دستگاه در ارومیه در مورد توانمندی‌های این دستگاه گفته بود که «می‌تواند هرگونه منابع نفتی، معدنی، آبی و... در هر عمقی از سطح خاک و آب را از فواصل دور شناسایی کند. این تکنولوژی می‌تواند از فاصله 42کیلومتر، ذخایر را شناسایی کند که دستیابی به آن برای هیچ کشوری مقدور نبوده است.» تصاویر دیگر از دستگاه‌های مشابه نشان می‌دهد که این دستگاه طی سال96، با عنوان دستگاه‌های سوخت‌یاب الکترونیکی برای جلوگیری از قاچاق سوخت در نواحی مرزی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
واکنش‌های منفی و تعجب‌انگیز به ساخت سامانه تشخیص کرونای سپاه، عمدتا به ابهامات و سؤال‌هایی بازمی‌گردد که به آنها پاسخ گفته نشده است و دیگر اینکه منابع ذیصلاح مانند وزارت بهداشت اعتبار این سامانه را تأیید نکرده‌اند؛ با توجه به اینکه سخنگوی سپاه درباره تشریح سازوکار این سامانه با حضور اصحاب رسانه توسط متخصصان وعده داده است، ضروری است که برای رفع ابهامات درباره این دستاورد بزرگ، به برخی سؤالات پاسخ داده شود؛ اینکه این سامانه از چه تکنولوژی‌ای بهره می‌گیرد؟ شیوه کار این دستگاه چگونه است؟ فرایند تأیید قابلیت‌ها و توانمندی‌های آن چگونه و توسط چه نهادهایی صورت گرفته است؟ سازندگان دستگاه تشخیص کرونا چه نسبتی با سازندگان دستگاه‌های مشابه قبلی با نام‌های سوخت‌یاب، موادیاب و... دارند؟ متخصصان و دانشمندانی که در ساخت و تولید این سامانه نقش داشته‌اند، از چه سوابق علمی و عملی برخوردار هستند؟

وعده رونمایی از کرونایاب ارتش

شامگاه پنجشنبه گذشته، کیومرث حیدری، فرمانده نیروی‌زمینی ارتش در یک برنامه تلویزیونی وعده داد که دستگاه نابودکننده ویروس کرونا توسط فرمانده کل ارتش رونمایی خواهد شد. وی گفت: ما در نیروی زمینی توانستیم تجهیزاتی را ابداع کنیم که برای ضدعفونی کردن به 2روش مه‌پاشی و حرارتی مورد استفاده قرار بگیرند؛ تجهیزاتی که با نمونه‌های خارجی هم رقابت دارند. امیر حیدری افزود: در بحث تشخیصی هم تجهیزاتی در جهاد نیروی زمینی ساخته شده است که از ارتش گواهینامه دریافت کرده و روز شنبه نیز از وزارت بهداشت گواهینامه دریافت خواهد کرد. وی گفت: ان‌شاءالله توسط فرمانده کل ارتش از این دستگاه رونمایی خواهد شد تا بتوانیم در گستره وسیع دستگاهی را که با 5 تا 10دقیقه فعالیت ویروس را در محیط‌های بسته به‌طور کلی ‌می‌کشد و از بین می‌برد، تولید کنیم.