زیبای بی عار ِمهاجم!

 روز درخت‌کاری یادی کنیم از درخت‌ها! یا بهتر بگوییم گونه‌هایی از درخت‌ها که با دعوت یا بدون دعوت، وارد یک منطقه می‌شوند و زندگی بومیان منطقه را به خطر می‌اندازند.
 آن‌ها با سلاح، تانک و یا  ارتش سایبری نمی‌آیند! اما نامشان گونه‌های مهاجم است!
مهاجم‌ها ذاتاً بد نیستند. در منطقه‌ی بومی خودشان بسیار هم مفیدند؛ اما گاهی مثل یک هکر وارد فضای دیگری می‌شوند و مانند دشمن عمل می‌کنند.
عجیب است که یک درخت را دشمن طبیعت بدانیم! زیبایِ بی‌عارِ بی‌رحمِ مهاجم را.
مرتضی ابراهیمی‌رستاقی، کارشناس
جنگل‌ها و مراتع، دل پُری از گونه‌های مهاجم دارد. از چای که معروف است، محمدمیرزای کاشف‌‌السلطنه سرکنسول ایران در هند، در عصایش پنهان کرده و در سال 1276 خورشیدی به ایران آورد گرفته تا همین ورود کیوی به شمال و درخت‌های سمر یا طهور پاکستانی در جنوب و... حرف‌هایش شنیدنی است و خواندنی.

گونه‌ی مهاجم، به‌گونه‌ای می‌گویند که از نظر اکولوژیکی (بوم‌شناسی) مربوط به همان منطقه نباشد، به‌راحتی زادآوری ‌می‌کند، به‌راحتی مستقر می‌شود و عرصه را برای گونه‌های بومی تنگ می‌کند. در سر یک سفره چه‌طور آن‌که قوی‌تر است از سفره بیش‌تر استفاده می‌کند و آن‌ها که دست کوتاه‌تری دارند دستشان به غذا نمی‌رسد؛ گونه‌ی مهاجم هم همین حالت را دارد.گونه‌های مهاجم اگر هم زیبا و کم نیاز هستند؛ اما به‌شدت به طبیعت و منابع کشور ما آسیب می‌رسانند.   کشورهای پیشرفته به‌راحتی اجازه نمی‌دهند بذر یا گیاه وارد کشورشان کنید؛ در مالزی اجازه نمی‌دهند میوه‌ی غیربومی وارد کنید یا درآمریکا به‌راحتی می‌توانی اسلحه را از یک ایالت به ایالت دیگری ببری؛ اما گیاه را نه!
اما در کشور ما این محدودیت و سخت‌گیری وجود ندارد. گونه‌ای به نام سمر وارد جنوب شده که به طهور پاکستانی یا آمریکایی معروف است. نام دیگر این گونه بی‌عار است؛ چون این‌قدر خواهش‌های اکولوژیکی‌اش کم است که در هرشرایطی مستقر می‌شود.
 این گیاه حوالی دهه‌ی 40 از پاکستان وارد ایران شده و الآن چنان در جنوب گسترش پیدا کرده که حتی به جزایر خالی از سکنه هم رفته است؛ جزایری مثل تنب بزرگ و تنب کوچک.
در حالی که ما در جنوب، طهور ایرانی هم داریم که نامش را گذاشته‌اند سالار درختان جنوب. این درختِ باارزش، تا 15 متر بالا می‌رود و این‌قدر برای دام خوش‌خوراک است که با یونجه‌ی تازه برابری می‌کند، در حالی که تیغ‌های درخت  سمر، 10 تا 15 سانتی‌متر است و دهان‌ حیوانات را پاره می‌کند.
طهور ایرانی پُرنیاز است و در عرصه‌هایی می‌روید که خاک خوبی داشته باشند و آب تحت‌الارضی‌اش تا 15 متر بالا بیاید؛ اما ریشه‌های عمیق سمر  تا عمق 50 متری زمین فرو می‌رود و آب را بالا می‌آورد. پس این درخت گونه‌ا‌ی کم‌نیاز نیست؛ چون منابع آبی زیرزمینی را تمام می‌کند. البته بعد از مدتی خودش با مشکل مواجه می‌شود؛ چون آب منبع لایزال و همیشگی نیست.
خیلی کشورها با سمر مقابله می‌کنند درحالی که این‌جا برای مبارزه با گردوغبار خوزستان و جزیره‌های جنوب، به‌صورت دست‌ساز کاشته می‌شود و به‌خاطر همین تمام طهورهای ایرانی خشک شده‌اند.
ما در همان منطقه، آکامیا را داریم که همیشه سبز است و وقتی با خشکی مواجه می‌شود به صورت خودخواسته خزان می‌کند برگ‌هایش را می‌ریزد تا نیازش به آب کم شود و در شرایط عادی به حالت قبل برمی‌گردد.
حالا وقتی این گونه خودش را خزان می‌کند شما سمر را  شاد و سرحال می‌بینی؛ در حالی که سمر نیازش را از اعماق زمین می‌بلعد و سرمایه‌ی آبی مملکت را می‌بلعد و در نتیجه ما در ایران به دلیل پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی، فرونشست‌های عظیم زمین را داریم و تنها کشوری هستیم که 80 تا 90 درصد منابع زیرزمینی‌اش را استفاده کرده است. در شمال گونه‌ی آزولا مهاجم است و تالاب‌ها را از بین می‌برد. درخت عرعر و  اقاقیا مهاجم است و همین سنبل آبی که درگل‌فروشی‌های تهران می‌فروشند یک گونه‌ی مهاجم است.  
داستان چای را همه می‌دانید و چه‌قدر به آن افتخار می‌شود؛ اما همین چای امروز دردسر شده است. اگر عکس هوایی  را ببینید، بخش وسیعی از جنگل‌های ما را برای توسعه‌ی رویشگاه‌های چای نابود کرده‌اند و در‌نهایت همه، چای خارجی می‌خورند! زمین‌هایی که برای شالی‌کاری و یا کشت مرکبات که بومی کشور خودمان مناسب هستند، شدند رویشگاه چای. در حالی که ما می‌توانستیم کل مرکبات دنیا را در شمال کشور تولید کنیم. من ساکن ساری هستم. این‌جا منطقه‌ای داریم که مرکز مرکبات است. قبل از انقلاب شاهپور غلامرضا از ژاپن نشای زودرس می‌آورد. در وزارت کشاورزی، مهندس یونسی ابراهیمی که معروف است به پدر مرکبات ایران، می‌بیند این قلمه‌ها حاوی بیماری خطرناکی هستند. می‌گوید این‌ها را بسوزانید. اما نشای زودرس را می‌کارند تا قبل از انقلاب مراقب بودند که از آن منطقه بیرون نیاید، اما بعد از انقلاب، کارگرها هر کدام یک قلمه بیرون آوردند و در نتیجه این بیماری همه‌گیر شد.
عدم توجه به حرف یک کارشناس باعث شد میلیاردها تومان به مرکبات مازندران خسارت وارد شود. همین کار را درباره سمر کردند؛ استاد کریم جوانشیر،اکولوژیست جنگل، با ورود سمر مخالف بود؛ اما  به صحبت‌های استاد جوانشیر توجه نشد و کاشتند و حالا از دهلران تا چابهار عرصه‌ی سمر است. عده‌ای از دانشمندان، ایران را پل ارتباطی اقلیم‌های جهان می‌دانند. در یک کشور خشک و نیمه خشک و کم‌رویش هستیم؛ اما تنوع رویشی ما زیاد است هم برای مناطق سردسیری گیاه داریم و هم گرمسیری. هشت‌هزار گونه‌ی گیاهی داریم که این معادل 70درصد گونه‌های گیاهی اروپا است. اما قدرش را نمی‌دانیم.