تاب‌آوری اقتصاد ایران در برابر کرونا ؟
علیرضا سلطانی _ روزنامه نگار و کارشناس اقتصاد سیاسی
اقتصاد پس از انسان‌ها دومین قربانی بزرگ ویروس جهنده و مخرب کرونا به‌حساب می‌آید. اگرچه تأثیر منفی شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد نوظهور چین برای مقامات این کشور قابل پیش‌بینی بود و شاید به همین دلیل برای مدتی آن را کتمان کردند، اما اثرات تخریبی کرونا بر اقتصاد و بازار جهانی و به‌طور خاص کسب وکارها بیش از انتظار اولیه، بوده است. سقوط شدید بورس‌های جهانی در آمریکا، اروپا و آسیا که از بحران مالی 2008بی‌سابقه بوده است، سقوط 15درصدی قیمت نفت، رکود شدید صنعت گردشگری و صنعت هوایی، افزایش بی‌سابقه قیمت طلا در بازارهای جهانی و به‌تبع همه این موارد، کاهش کم‌سابقه رشد اقتصاد جهانی از آثار و نشانه‌های قدرت تخریب‌گری کرونا بر اقتصاد جهانی است که همه اینها در مدتی کمتر از 50روز اتفاق افتاده و با توجه به گسترش دامنه شیوع آن در دیگر کشورها به‌نظر می‌رسد اثرات تخریبی این ویروس روبه افزایش و تشدید است. حداقل می‌توان پیش‌بینی کرد تا 2ماه آینده و تا زمانی که نیم کره‌شمالی وارد فصول گرم شود این شرایط ادامه دارد. در این میان البته کمیت و کیفیت تأثیرپذیری اقتصاد کشورها از کرونا با توجه به‌شدت و ضعف اقتصادها و میزان قدرت و تاب‌آوری آنها متفاوت خواهد بود. شاید شباهت اثرپذیری اقتصادها از کرونا از اثرپذیری انسان‌ها از این ویروس چندان بی‌راه نباشد. طبق اعلام جامعه پزشکی، ویروس کرونا بر افرادی که از بیماری‌های زمینه‌ای برخوردار بوده و یا قدرت مقاومت بدنی آنها ضعیف باشد اثرات مرگ‌آور به همراه دارد. در مقابل افرادی که از سلامت و توان خوبی برخوردار باشند بعد از مدتی با شکست ویروس به زندگی عادی خود بر‌می‌گردند اما به‌طور طبیعی برای مدتی برای خود و اطرافیان خود زحمات زیادی خواهند داشت. این شرایط برای اقتصادها هم مصداق دارد؛ اقتصادهایی که از شرایط روبه‌پیشرفت و از قدرت بالایی برخوردار باشند هم از وضعیت بهتری برای مقابله با کرونا به لحاظ امکانات و خدمات بهداشت و سلامت برخوردار هستند و هم از توان خنثی کردن و یا جبران خسارت‌های وارده از جانب کرونا در میان مدت برخوردارند. اقتصادهایی مانند چین، کره‌جنوبی و ژاپن ازجمله این شرایط هستند اما اقتصادهایی از نوع ایران مصداق اقتصادهایی هستند که از توان لازم برای مواجهه با ویروس و جبران خسارت‌های آن برخوردار نیستند. اقتصاد ایران که مصداق افرادی است که از بیماری زمینه‌ای در برابر کرونا برخوردار است و به همان میزان خطرات کشندگی آن بر اقتصاد نیز بیشتر است. در طول یک دهه اخیر اقتصاد ایران زیرشدیدترین تحریم‌های اقتصادی قرارداشته است. رشد اقتصادی کشور به‌طور متوسط در یک دهه گذشته منفی بوده است. جریان اصلی اقتصاد کشور یعنی نفت دچار محدودیت شدید بوده است. تاب‌آوری اقتصاد به میزان زیادی کاهش یافته و دولت با کسری بودجه بی‌سابقه‌ای مواجه است. مناسبات اقتصادی، تجاری، مالی و بانکی کشور به‌شدت کاهش یافته و سخت شده است. این شرایط برای مدیریت کلان کشور اصلا قابل پیش‌بینی و تصور نبود. شاید یکی از دلایل شیوع گسترده و بالابودن میزان قربانیان کرونا در ایران به نسبت جهانی آن، عدم‌آمادگی و ناتوانی بخش سلامت برای مواجهه با کرونا به‌دلیل ناتوانی اقتصادی برای تامین سریع ملزومات پزشکی حداقل در مراحل اولیه شیوع است. گلایه‌های مسئولان بهداشت و سلامت نیز گویای این واقعیت است.
علاوه بر این با کمال تأسف باید اذعان کرد که حوزه اقتصاد خرد بیش از اقتصاد کلان از این شرایط دچار صدمه شده است. اقتصاد خرد که سال‌هاست به‌دلیل پایین‌رفتن قدرت خرید اقتصادی خانوارها در رنج است، معمولا به ماه‌های پایانی سال برای جبران بخشی از زیان انباشته خود دلخوش است اما ویروس کرونا دوهفته‌ای است که این دلخوشی را گرفته و آنها را در رکود شدید و بی‌سابقه‌ای قرار داده است. البته بماند که بازار دلالی و سودجویی که بازیگر اصلی اقتصاد ایران در این سال‌هاست حسابی از این شرایط خوشحال بوده و از این شرایط برای تثبیت خود به‌شدت استفاده می‌کند.
کرونا به‌عنوان یک حادثه غیرمترقبه برای همه دولت‌ها و ازجمله دولت ایران درس بزرگی است که باید همه شرایط و متغیرها را برای اتخاذ سیاست درنظر گرفت. اقتصاد ایران اگر بتواند در مقابل کرونا تاب آورد، احیای آن برخلاف دیگر کشورها طولانی مدت‌تر خواهد بود. لازم است دست‌اندرکاران کشور از این شرایط تجربه آموزند و به تقویت اقتصاد ملی در برابر عوامل ناشناخته و غیرقابل پیش‌بینی بپردازند. تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی در ایران باید جدی گرفته شود.
