یادداشت
تاب‌آوری در عصر کرونا
زهرا صدراعظم نوری-عضو شورای شهر تهران
فرد و خانواده، سازمان و جامعه هر یک در مواجهه با بحران‌های طبیعی یا انسان‌ساخت واکنش‌های گوناگون نشان می‌دهند و هر یک تبعات متفاوتی را تجربه می‌کنند. بحران کرونا که از حیث اثرگذاری یکی از وسیع‌ترین دامنه‌های تأثیر را در قیاس با انواع بحران‌های پیش‌آمده در سال‌های اخیر در کل دنیا دارد، در عمل شرایط را برای افراد، مشاغل و کشورها پیچیده کرده است. در این میان، واکنش‌های هر یک از این مخاطبان نسبت به این بحران، متفاوت بوده است. این تفاوت ناشی از تفاوت در شناخت خود و وضع موجود، شناخت نقاط ضعف و قوت خود و نیز انعطاف‌پذیری و توان بازسازی افراد و جامعه است.
جامعه ایران در شرایط حاضر با توجه به مشکلات عدیده‌ای که به سبب شرایط تحریمی با آن مواجه است، محدودیت‌های زیادی را از حیث دسترسی به منابع تجربه می‌کند. از سوی دیگر وابستگی اقتصاد کشور به نفت و محدودیت‌های پیش‌آمده در دستیابی به منابع مالی حاصل از فروش آن، وضعیت اقتصادی کل جامعه را شکننده کرده است. در این شرایط، توان مقابله با شوک‌های اقتصادی ناشی از شیوع کرونا برای بسیاری از خانواده‌ها و به‌تبع آن جامعه چندان زیاد نیست. ناگزیر و با توجه به شرایط موجود، امکان اعمال محدودیت‌های جدی انجام فعالیت‌های اقتصادی برای دولت فراهم نیست که این خود سلامت جامعه را با مخاطرات جدی مواجه کرده است.
از طرفی فشار روانی ناشی از شرایط موجود، چه از حیث ابعاد اقتصادی و چه تهدید موجود برای سلامت افراد نیاز تک‌تک افراد جامعه به تاب‌آوری روانی در این شرایط را بیشتر کرده است. به‌عبارتی لازم است که تمامی افراد جامعه بر فشارهای روحی و روانی شرایط موجود غلبه کرده و با عبور از این شرایط، برای بازیابی تعادل روانی خویش تلاش کنند. در کنار این مسئله نمی‌توان از نیاز به تاب‌آوری فیزیکی و حفظ و بازیابی سلامت جسمی که این روزها در معرض تهدید جدی بیماری کروناست نیز غافل شد.
به‌طور کلی به‌نظر می‌رسد که پاندمی بیماری کوویدـ 19، افراد و به‌تبع آن جامعه را همزمان از حیث اقتصادی، روانی و فیزیکی تحت‌تأثیر قرار داده و برای عبور از این بحران، لازم است که در هر سه این عرصه‌ها، افراد و جامعه خود را بازسازی و بر این شرایط غلبه کنند. نکته حائز اهمیت در مواجهه با شرایط موجود این است که همانگونه که بیماری کرونا در هر فرد به شکلی و در سطحی از شدت ظهور می‌کند، تأثیر این بیماری بر اقتصاد و سلامت روان افراد نیز همین‌قدر گوناگون و متنوع است، و همانگونه که نسخه واحد برای درمان این بیماری یافت نشده، امکان تجویز راهکارهای واحد برای تاب‌آوری اقتصادی و روانی نیز وجود ندارد. از طرفی، با توجه به جهانشمولی این بیماری، به عدد مردم دنیا شیوه مواجهه با این بیماری به‌وجود آمده است که به‌طور کلی تا امروز روشی که بهترین نتیجه را داشته باشد نه‌تنها برای افراد که حتی در میان کشورها نیز شناسایی نشده است. به این ترتیب، به‌نظر می‌رسد که جهان برای مدیریت این بحران در تمامی سطوح فردی و سازمانی و حتی کشوری راهی پرفراز و نشیب پیش‌رو دارد.
با وجود این، نباید از تلاش ایستاد و از امکان عبور از این تنگنا با کمترین تبعات منفی ناامید بود. استفاده از تجربیات پیشین در مواجهه با انواع بحران‌ها نشان می‌دهد که آدمی ظرفیت زیادی برای فائق آمدن بر ناملایمات دارد. یکی از مهم‌ترین ابزارهای انسان برای مواجهه و سپس غلبه بر بحران‌ها تکیه بر شناخت از توانمندی‌های خود است که می‌توان این را به جوامع نیز بسط داد. به‌عبارتی با شناخت آنچه به‌صورت بالقوه در فرد یا جامعه وجود دارد و تمرکز بر این نقاط قوت، می‌توان به‌دنبال راهکاری برای مواجهه با شرایط شکننده فعلی بود. به‌عنوان نمونه، تجربه قرن‌ها زندگی مردمان در خاورمیانه نشان می‌دهد که این منطقه با شرایط سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی ویژه‌ای که دارد، انسان‌هایی منعطف در مقابل انواع تغییرات را پرورش داده است. این انعطاف و توان بالای سازگاری با شرایط که لازمه حفظ حیات ما و پیشینیان ما در مواجهه با ناملایمات این منطقه بوده است از ما مردمانی با توان بالای «تصمیم‌گیری و عمل در لحظه» ساخته و باعث شده که ما در قیاس با مردم بخش‌های دیگر دنیا، از برهم خوردن شرایطی که برنامه‌های بلندمدت براساس آنها تدوین می‌شوند، کمتر آسیب ببینیم؛ به‌طوری که تفاوت معنادار شرایط جامعه ما با سایر جوامع در مواجهه اولیه با بیماری کرونا در هفته‌ها و ماه‌های اول که در بسیاری از کشورها منتهی به قحطی مایحتاج ضروری افراد یا درگیری برای دستیابی به این اقلام شد، قابل انکار نیست. یا به‌عنوان نمونه‌ای دیگر می‌توان از نوع زندگی جمعی ما یاد کرد که با وجود محدودیت‌های پیش‌آمده به سبب شیوع کرونا و کاهش درآمد افراد، این همبستگی عمومی بین اعضای خانواده یا محله در کشور ما امکان حمایت عاطفی و اقتصادی از آسیب‌دیدگان کرونا را افزایش داده است.
به هر روی با توجه به آنچه تا امروز در مورد ویروس کووید-19برای دانشمندان روشن شده است، هنوز تصویر واضحی از شیوه و زمان از میان رفتن این ویروس وجود ندارد و لازم است که افراد و جوامع، خود را برای مواجهه طولانی‌تری با این بیماری و تبعات آن آماده کنند و با شرایط موجود تا حد امکان سازگار شوند تا وضعیت عدم‌تعادل اقتصادی، روانی و فیزیکی کم‌آسیب‌تری را تجربه کنند.
