نزاع جهانی بر سر یک طرح

آوین آزادی
نگاه کشورهای مختلف به معامله قرن متفاوت و در خور تامل است. برخی آن‌ را سازش تحمیلی می‌دانند و برخی دیگر این فرایند را تلاش برای دست‌یابی به یک صلح تاریخی می‌خوانند. هر کشوری موضع خودش را در برابر «معامله قرن» اتخاذ کرده است؛ طرحی که دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا درحالی ‌که «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی را در کنار خود داشت، از آن رونمایی کرد. ترامپ که در یک نشست خبری در کاخ‌سفید صحبت می‌کرد، رونمایی از این طرح را «گامی
 به سمت صلح» برای اسرائیل توصیف کرد و مدعی شد که این طرح به مقابله با افراط‌گرایی کمک می‌کند. در مقابل، کشورهایی مثل ایران این طرح را نماد دشمنی آمریکا با مردم فلسطین خواندند و آن را بی‌قید و شرط رد کردند. محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین هم در نخستین سخنرانی خود بعد از رونمایی طرح سازش ترامپ تأکید کرد:« قدس فروشی نیست و معامله شما توطئه‌ای است که اجرایی نخواهد شد بلکه ملت فلسطین به آن دست رد خواهد زد». اما موضع کشورهای دیگر بعد از ارائه این پیشنهاد چه بوده است؟ آیا عربستان، مالزی، قطر و ترکیه از آن حمایت خواهند کرد؟

عربستان
تقدیر از تلاش آمریکا برای ایجاد صلح

پیش از آنکه وزارت خارجه عربستان بیانیه‌اش درباره معامله قرن را صادر کند، پیش‌بینی موضع این کشور عربی کار سختی نبود. وزارت خارجه سعودی‌ها بعد از رونمایی آمریکا از طرحی موسوم به معامله قرن با صدور بیانیه‌ای از دونالد ترامپ تشکر کرد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «ما بار دیگر حمایت خودمان را از همه تلاش‌ها در جهت رسیدن به راهکاری منصفانه و جامع برای حل‌و‌فصل مسئله فلسطین اعلام می‌کنیم.» وزارت خارجه عربستان‌سعودی در این بیانیه از «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا بابت آنچه تلاش‌های او «برای ایجاد صلح بین فلسطین و اسرائیل» خوانده حمایت کرده است. همزمان خبرگزاری رسمی عربستان‌سعودی گزارش داده «ملک سلمان»، پادشاه این کشور در تماس تلفنی با «محمود عباس»، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی به او درباره تعهد ادعایی ریاض به مسئله فلسطین و حقوق فلسطینی‌ها اطمینان خاطر داده است. با توجه به اینکه فلسطینی‌ها از پیشنهاد آمریکا رضایت ندارند و نسبت به آن اعتراض‌های مختلفی نشان داده‌اند به‌نظر می‌رسد رفتار دوگانه عربستان ریشه در مسائل دیگری دارد؛ چرا که وزارت خارجه عربستان به وضوح در بیانیه خود از طرح صلح ارائه شده از سوی دولت آمریکا تحت عنوان «چشم‌انداز صلح، شکوفایی و آینده‌ای درخشان‌تر» حمایت کرده است.

ترکیه
در مسیر مخالفت سرسختانه

ترکیه از مخالفان جدی و بی‌پرده طرح ترامپ است. این کشور همان ابتدای کار، بیت‌المقدس را خط‌قرمز خود دانست و بر ادامه همکاری ترکیه با ملت فلسطین در راه دستیابی به یک کشور مستقل تأکید کرد. وزارت خارجه ترکیه، این طرح را طرحی برشمرد که «از ابتدا مرده متولد شده» و در بیانیه‌ای تصریح کرد: «اجازه نمی‌دهیم اقدامات قانونی‌سازی‌ اشغالگری و ستم اسرائیل علیه ملت فلسطین اجرایی شود. طرح آمریکا راه‌حل تشکیل دو دولت را نابود و سرزمین‌های فلسطینی را به سرقت می‌برد». مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه هم چند روز بعد ضمن تکرار مخالفت این کشور با طرح معامله قرن خواستار یکپارچگی کشورهای اسلامی در رد این طرح ضد‌فلسطینی شد. او تأکید کرد: ما باید علیه این طرح غیرقابل‌قبول، یکپارچگی خود را حفظ کرده و در برابر آن بایستیم. نعمان کورتولموش، نایب‌رئیس حزب عدالت و توسعه ترکیه نیز در توئیتر خود در این‌باره نوشت: نه، ترامپ! قدس پایتخت کشور فلسطین و جهان اسلام است.

قطر
در مدار محافظه‌کاری

موضع قطر، یک موضع محتاطانه بود. این کشور عربی در بیانیه‌ای که بعد از رونمایی از طرح آمریکایی «معامله قرن» صادر کرد، در تلاش بود که هر دو جنبه ماجرا را درنظر داشته باشد. وزارت خارجه این کشور از یک‌سو  تلاش‌های رئیس‌جمهور آمریکا برای یافتن راه‌حل را ستود و از سوی دیگر تأکید کرد همه راه‌حل‌ها باید مطابق با قوانین بین‌المللی و قطعنامه‌های سازمان ملل باشد. در این بیانیه همچنین قطر از طرفین خواست با یکدیگر مذاکرات مستقیم داشته باشند. در بخش‌هایی از این بیانیه وزارت امور خارجه قطر آمده است: «صلح بدون حفاظت از حقوق فلسطینیان از طریق تشکیل یک کشور مستقل در مرزهای۱۹۶۷ قابل‌دستیابی نیست. رفاه ملت فلسطین مشروط به تحقق صلح عادلانه است و دولت قطر نیز از هیچ کمکی به مؤسسات دولت فلسطین و اقتصاد آن دریغ نخواهد کرد.» در بیانیه دوحه به زبان بی‌زبانی از تلاش‌های واشنگتن برای ایجاد صلح در منطقه، حمایت شده و وزارت خارجه قطر اعلام کرده که دعوت واشنگتن برای برگزاری کارگاه اقدام درباره اوضاع سرمایه‌گذاری و اقتصادی منطقه را که قرار است‌ماه آینده در منامه برگزار شود، دنبال می‌کند. گفتنی است وزارت خارجه قطر، در واکنش به دعوت آمریکا جهت حضور در کنفرانس اقتصادی بحرین درباره «معامله قرن»، به‌وجود چالش‌های اساسی اقتصادی و سرمایه‌گذاری اشاره کرده که برخی از آنها با مشکلات ساختاری در بدنه اقتصادی و نهادی کشورهای منطقه، و برخی دیگر با شرایط ژئوپلتیک منطقه‌ای و بین‌المللی مرتبط هستند.

روسیه
مخالفت محتاطانه

روسیه را هم باید در دسته محتاطان  مخالف ارزیابی کرد. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، با اشاره به اینکه مسکو پیش‌تر از جزئیات این طرح اطلاع نداشته افزود: «آمریکایی‌ها ما را در جریان جزئیات معامله قرن قرار نداده‌اند. آنها همیشه می‌خواهند به‌طور یکجانبه مشکلات را حل کنند اما این نتایج مثبتی در پی نخواهد داشت».
 مقامات مسکو اصرار دارند هر نوع طرحی برای حل و فصل مناقشه خاورمیانه، باید با مشارکت خود فلسطینی‌ها تهیه شود و بدون جلب حمایت کشورهای منطقه شکست خورده است که به‌نظر می‌رسد به نوعی جانب فلسطین را در این موضوع نگه داشته‌اند.
«میخائیل بوگدانف»، معاون وزیر خارجه روسیه در نخستین واکنش این کشور نسبت به رونمایی از طرح موسوم به معامله قرن از سوی ترامپ، گفت که روسیه این طرح را بررسی می‌کند و آنچه بیشترین اهمیت را دارد، موضع فلسطینیان و اعراب نسبت به این طرح است.  وزارت امور خارجه روسیه در ادامه تأکید کرد که این آمریکا نیست که درباره راه‌حل در خاورمیانه تصمیم‌گیری می‌کند و به نوعی با این موضع‌گیری در برابر مداخله‌های آمریکا در خاورمیانه ایستاد. این موضع‌گیری‌ها در حالی اتفاق افتاد که نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی عصر روز پنجشنبه یازدهم بهمن ماه، در مسکو با رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرد و از او خواست حداقل این طرح را بررسی کند.

مالزی
ایستاده روبه‌روی آمریکا و اسرائیل

مالزی هم از آن کشورهایی بود که همان ابتدای کار مشخص کرد کجای این نزاع جهانی ایستاده است. نمازگزاران در مالزی در تظاهراتی مقابل سفارت آمریکا در کوالالامپور طرح معامله قرن را محکوم کرده و آن را شوم و ننگین خواندند. نخست‌وزیر مالزی در افتتاحیه کنفرانس اتحادیه پارلمان‌های حامی قدس تأکید کرد که طرح به‌اصطلاح معامله قرن ترامپ فقط به آپارتاید منجر می‌شود. ماهاتیر محمد درباره معامله قرن گفته است: ما خواستار اجرای منشور سازمان ملل درخصوص حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین هستیم. او در موضع‌گیری روشن خود اعلام کرده است که اگر ما در قبال نسل‌کشی‌ای که اسرائیل در حال ارتکاب آن است سکوت کنیم همین سرنوشت در انتظار ماست. روسیه بر این باور است که طرح صلح آمریکایی به رژیم صهیونیستی مجوز اشغالگری می‌دهد و به همین دلیل محکوم است. نخست‌وزیر مالزی همچنین گفته است: «معامله قرن بی‌اعتنایی کامل به احساسات میلیون‌ها مسلمان و مسیحی در سراسر جهان است؛ این طرح برای فلسطینیان نیز غیرقابل‌قبول و ناعادلانه است و هیچ‌گاه به شکل‌گیری کشور مستقل فلسطینی منجر نمی‌شود».